Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 648
Поиск по словарям
КӘЛТӘ ЭҪКЕРТЛӘҮ
КӘЛТӘ ЭҪКЕРТЛӘҮ (кәлтә эҫкерт-лә-) (Р.: скирдовать снопы; И.: rick sheaves; T: biçmek) ҡ.
Көлтәләрҙе эҫкерт итеп һалыу. □ Скирдовать снопы. Кәлтә эҫкертләу ваҡытында. Кәлтә эҫкертләу араһында. Кәлтә эҫкертләу әсән.
КӨЛ ҺАЛЫУ (көл һал-) (Р.: положить золу; И.: a way to put an evil curse; T: büyü türü) ҡ. миф.
Сихыр алымы (кешенең аяҡ эҙенә көл һалып сихырлау). □ Положить золу (один из способов наведения порчи). ■ Кешенең аяҡ эҙенә кол һалып та сихырлайҙар. Башҡорт мифологияһынан.
КӨЛ ҺИБЕҮ (көл һиб-) (Р: посыпание золы вслед человеку; И.: put an evil curse; T: büyü türü) ҡ. миф.
Яман үлем теләү ысулы. □ Посыпание золы вслед человеку (посыпанная или развеянная зола — символ несчастья, смерти). ■ Көндәшем артымдан көл һибеп ҡалды. Экспедиция материалдарынан.
КӨЛҺӨҘ (Р: беззольный, без золы; И.: ashless, ash-free; T.: külsüz) с.
Көлө булмаған. □ Беззольный. Көлһөҙ фильтр. Көлһөҙ кумер. Самауыр тиҙ ҡайнаһын өсөн көллөгөн көлһөҙ тоторға кәрәк.
КӨЛҺЫУ (Р: подзолистый; И.: podsol; T.: külrengi) с.
1. Көл төҫлө, күкһел төҫтәге. □ Подзолистый; пепельный. Көлһыу сәс. Көлһыу байтал. Көлһыу тупраҡҡа ашлама индереу.
2. Төҫһөҙ, нурһыҙ (йөҙгә ҡарата). □ Бесцветный, бледный (о коже лица). Көлһыу йөҙлө.
КӨЛҺЫУЛАНЫУ (көлһыулан-) (Р: побледнеть; И.: turn pale; T: rengi atmak) ҡ.
Төҫһөҙләнеү, нурһыҙланыу (йөҙгә ҡарата). □ Побледнеть, стать бесцветным (о коже лица). Йөҙө көлһыуланған.
КӨЛӘГӘС с. диал.
1. ҡар. көләкәс.
2. Уйынсаҡ, кешенән көлөргә яратҡан; шаян. □ Имеющий привычку смеяться, глумиться.
КӨЛӘЙҘӘҮ (көләйҙә-) ҡ. диал. ҡар. көлөмһөрәү. Көләйҙәп ҡуйыу. Көләйҙәп һөйләу. Көләйҙәп иҫкә алыу.
КӨЛӘ-ЙЫЛМАЯ (Р: улыбаясь и смеясь; И.: chuckling and smiling; T: gülerek)/?.
Шаяртып, уйнап йылмайып (көлөү).
□ Улыбаясь и смеясь. Көлә-йылмая иҫләу. Көлә-йылмая утеп китеу. Көлә-йылмая ҡояш ҡалҡа. И Емеш тә, ярһыу-ҡыуаныстан йөҙө бешкән алма шикелле алланып, көлә-йылмая уҙ урынына йугерҙе. 3. Биишева. Йәғәфәрова һәр бер ҡунаҡ менән көлә-йылмая ҡуш-ҡуллап курешеп сыҡты. Д. Бүләков. Секретарь ҙа, .. көлә-йылмая, яңы рәйестең ҡулын ҡыҫты. «Ағиҙел», № 2, 2010.
КӨЛӘ-КӨЛӘ (Р: смеясь; И.: laughing; Т: gülerek) р.
Шаяртып, мәрәкәләп. □ Смеясь, шутя. Көлә-көлә дауам итеу. Көлә-көлә һөйләу. ■ Илем теләй: байрам итһен бәхет донъяла, көлә-көлә тыуһын бәхетле бала. Р. Назаров. Зөләйха көлә-көлә йугерә, юҡ, йугермәй, аҡ кубәләк кеуек, сәскә ҡаплаған туғайҙа осоп йөрөй. Н. Мусин.
КӨЛӘКӘЙ с. диал. ҡар. көләкәс. Көләкәй йөҙлө. Көләкәй ҡыҙыҡай.
КӨЛӘКӘС (Р: весельчак; И.: merry fellow; T: eğlenceli adam) c.
Шаян, көлөргә яратыусан; уйынсаҡ.
□ Весельчак, смешливый человек. Көләкәс ҡыҙҙар. Көләкәс йәш-елкенсәк.
КӨЛӘМӘЙЛӘҮ (көләмәйлә-) (Р: слегка улыбнуться; И.: smile gently; T: gülümsemek) ҡ.
Күҙгә, йөҙгә көлөү, йылмайыу ғәләмәте сығарыу. □ Слегка улыбнуться. Көләмәйләп торған була бит әле, бахырҡай.
КӨЛӘМӘС (Р: юмореска; И.: funny story; T: fıkra) и. фольк.
Тапҡыр мәғәнәле, ҡыҫҡа ғына көлкөлө әҫәр. □ Юмореска, короткий юмористический рассказ, анекдот. Кыҙыҡ көләмәс. Көләмәстәр яҙыу. ■ Куҙәтеуҙәрҙән сығып, көләмәс жанрына яҡынса шундай билдәләмә бирергә булыр ине: бер комик ситуацияға йә тапҡыр яуап-репликаға, йә һуҙ уйнатыуға ҡоролған йәки бутән фәһемле тормош фактын, кешеләрҙең характер уҙенсәлеген сатира йә юмор куҙлегенән баһалаған һәм сюжеты
648
КӘЛТӘ ЭҪКЕРТЛӘҮ (кәлтә эҫкерт-лә-) (Р.: скирдовать снопы; И.: rick sheaves; T: biçmek) ҡ.
Көлтәләрҙе эҫкерт итеп һалыу. □ Скирдовать снопы. Кәлтә эҫкертләу ваҡытында. Кәлтә эҫкертләу араһында. Кәлтә эҫкертләу әсән.
КӨЛ ҺАЛЫУ (көл һал-) (Р.: положить золу; И.: a way to put an evil curse; T: büyü türü) ҡ. миф.
Сихыр алымы (кешенең аяҡ эҙенә көл һалып сихырлау). □ Положить золу (один из способов наведения порчи). ■ Кешенең аяҡ эҙенә кол һалып та сихырлайҙар. Башҡорт мифологияһынан.
КӨЛ ҺИБЕҮ (көл һиб-) (Р: посыпание золы вслед человеку; И.: put an evil curse; T: büyü türü) ҡ. миф.
Яман үлем теләү ысулы. □ Посыпание золы вслед человеку (посыпанная или развеянная зола — символ несчастья, смерти). ■ Көндәшем артымдан көл һибеп ҡалды. Экспедиция материалдарынан.
КӨЛҺӨҘ (Р: беззольный, без золы; И.: ashless, ash-free; T.: külsüz) с.
Көлө булмаған. □ Беззольный. Көлһөҙ фильтр. Көлһөҙ кумер. Самауыр тиҙ ҡайнаһын өсөн көллөгөн көлһөҙ тоторға кәрәк.
КӨЛҺЫУ (Р: подзолистый; И.: podsol; T.: külrengi) с.
1. Көл төҫлө, күкһел төҫтәге. □ Подзолистый; пепельный. Көлһыу сәс. Көлһыу байтал. Көлһыу тупраҡҡа ашлама индереу.
2. Төҫһөҙ, нурһыҙ (йөҙгә ҡарата). □ Бесцветный, бледный (о коже лица). Көлһыу йөҙлө.
КӨЛҺЫУЛАНЫУ (көлһыулан-) (Р: побледнеть; И.: turn pale; T: rengi atmak) ҡ.
Төҫһөҙләнеү, нурһыҙланыу (йөҙгә ҡарата). □ Побледнеть, стать бесцветным (о коже лица). Йөҙө көлһыуланған.
КӨЛӘГӘС с. диал.
1. ҡар. көләкәс.
2. Уйынсаҡ, кешенән көлөргә яратҡан; шаян. □ Имеющий привычку смеяться, глумиться.
КӨЛӘЙҘӘҮ (көләйҙә-) ҡ. диал. ҡар. көлөмһөрәү. Көләйҙәп ҡуйыу. Көләйҙәп һөйләу. Көләйҙәп иҫкә алыу.
КӨЛӘ-ЙЫЛМАЯ (Р: улыбаясь и смеясь; И.: chuckling and smiling; T: gülerek)/?.
Шаяртып, уйнап йылмайып (көлөү).
□ Улыбаясь и смеясь. Көлә-йылмая иҫләу. Көлә-йылмая утеп китеу. Көлә-йылмая ҡояш ҡалҡа. И Емеш тә, ярһыу-ҡыуаныстан йөҙө бешкән алма шикелле алланып, көлә-йылмая уҙ урынына йугерҙе. 3. Биишева. Йәғәфәрова һәр бер ҡунаҡ менән көлә-йылмая ҡуш-ҡуллап курешеп сыҡты. Д. Бүләков. Секретарь ҙа, .. көлә-йылмая, яңы рәйестең ҡулын ҡыҫты. «Ағиҙел», № 2, 2010.
КӨЛӘ-КӨЛӘ (Р: смеясь; И.: laughing; Т: gülerek) р.
Шаяртып, мәрәкәләп. □ Смеясь, шутя. Көлә-көлә дауам итеу. Көлә-көлә һөйләу. ■ Илем теләй: байрам итһен бәхет донъяла, көлә-көлә тыуһын бәхетле бала. Р. Назаров. Зөләйха көлә-көлә йугерә, юҡ, йугермәй, аҡ кубәләк кеуек, сәскә ҡаплаған туғайҙа осоп йөрөй. Н. Мусин.
КӨЛӘКӘЙ с. диал. ҡар. көләкәс. Көләкәй йөҙлө. Көләкәй ҡыҙыҡай.
КӨЛӘКӘС (Р: весельчак; И.: merry fellow; T: eğlenceli adam) c.
Шаян, көлөргә яратыусан; уйынсаҡ.
□ Весельчак, смешливый человек. Көләкәс ҡыҙҙар. Көләкәс йәш-елкенсәк.
КӨЛӘМӘЙЛӘҮ (көләмәйлә-) (Р: слегка улыбнуться; И.: smile gently; T: gülümsemek) ҡ.
Күҙгә, йөҙгә көлөү, йылмайыу ғәләмәте сығарыу. □ Слегка улыбнуться. Көләмәйләп торған була бит әле, бахырҡай.
КӨЛӘМӘС (Р: юмореска; И.: funny story; T: fıkra) и. фольк.
Тапҡыр мәғәнәле, ҡыҫҡа ғына көлкөлө әҫәр. □ Юмореска, короткий юмористический рассказ, анекдот. Кыҙыҡ көләмәс. Көләмәстәр яҙыу. ■ Куҙәтеуҙәрҙән сығып, көләмәс жанрына яҡынса шундай билдәләмә бирергә булыр ине: бер комик ситуацияға йә тапҡыр яуап-репликаға, йә һуҙ уйнатыуға ҡоролған йәки бутән фәһемле тормош фактын, кешеләрҙең характер уҙенсәлеген сатира йә юмор куҙлегенән баһалаған һәм сюжеты
648