Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 651
Поиск по словарям
КӨМБӘҘЛӘП
1. ҡар. бәшмәк. Йыла көмбәһе. Йыла көмбәһе йыла киҫкәһендә уҫә.
2. ҡар. кәпәсбаш. Көмбә тоҙлау. Көмбә йыйыу. Көмбә йыйырға барҙыҡ. Көмбә салғы менән сабып алырлыҡ ныҡ куп ине.
3. Үләндәрҙә, ашлыҡта була торған бәшмәк ауырыуы. □ Грибковая болезнь растений. Ашлыҡҡа көмбә төшкән. Көмбәгә ҡаршы дарыу. Ашлыҡтар көмбә менән ауырый.
4. ҡар. ҡылауыр. Көмбә дауаһы. Карайып килеп тимерәу кеуек ҡалҡа көмбә. Ғәҙәттә, балаларҙа була көмбә ауырыуы. Бик хәлһеҙ, көмбә менән сирләй ул кеше.
КӨМБӘ II (Р.: пустой колос; И.: hollow ear; T.: boş başak) и. диал.
Ашлыҡтың ҡыу башағы. □ Пустой колос. Арыш көмбәһе. Көмбәнец куплеге. Көмбә араһында.
КӨМБӘ III и. диал. ҡар. көмбәҙ II. Бейек көмбә. ■ Картма, ҡашмауға тап килеп бөтмәһә лә, «оло йәштәге ҡатын-ҡыҙҙарҙыц осло итеп, эсләп тегелгән, ҡашмау һымаҡ ынйы-мәрйен, тәцкә, көмбә менән биҙәлгән боронғо баш кейеме» мәғәнәһен аңлата. М. Нәҙерғолов.
КӨМБӘҘ I [фарс. (R купол; И.: cupola, dome; T.: kümbet) и.
1. архит. Ярымшар рәүешендә ҡабарып, түңәрәкләнеп торған түбә. □ Купол, свод. Тирмә көмбәҙе. Обсерватория көмбәҙе. ■ Готика — урта быуаттың һуңғы осоронда Европала бай декоратив биҙәкле, семәрле, осло еңел көмбәҙҙәре куккә ашҡан соборҙар төҙөуҙә киң таралыш алған архитектура стиле. Интернет селтәренән. Тирмәнең көмбәҙендәге нәҙек таяҡтарҙың береһе уҡ тип атала. Экспедиция материалдарынан.
2. кусм. Ҡатлаулы тау тоҡомдарының көмрөләнеп ятҡан урыны. □ Купол, свод. ■ Ер аҫтында ла көмбәҙҙәр бар. Ә. Бикчән-тәев.
КӨМБӘҘ II (Р: выпуклое монетообразное металлическое украшение для женской одежды; И.: female garment decoration; T.: süs) и.
1. этн. Еҙ йәки ҡалайҙан көмрө итеп биҙәкләп һуҡҡан тәңкә һымаҡ биҙәү әйбере. □ Выпуклое монетообразное металличе
ское украшение для женской одежды. Еләнгә көмбәҙ баҫыу. ■ Еңгәләре [Фатиманың] .. муйынына һумлыҡтар, көмбәҙҙәр баҫылған, мунсаҡ менән ҡайылған һаҡал таҡты. Ж. Кейекбаев.
2. диал. Балыҡ тәңкәһе. □ Чешуя рыбы. Сәлиха балыҡтарҙы шештән алып, бысаҡ менән көмбәҙен ҡырсый башланы. Картотека фондынан.
3. диал. ҡар. өрфөйә 1. Өрфөйә тәңкә.
4. миф. Һаҡлау көсөнә эйә тип һаналған биҙәүес, күк символы. □ Монетообразное металлическое украшение для женской одежды, имеющее обережную силу. Елән көмбәҙе.
КӨМБӘҘЛЕ (Р: куполовидный; И.: dome like; T.: kubbe biçiminde) c.
1. Көмбәҙ һымаҡ, көмбәҙҙәре булған. □ Куполовидный, куполообразный, сводчатый. Көмбәҙле тушәм. Көмбәҙле тәҙрә.
2. Көмбәҙ баҫылған. □ С выпуклыми монетообразными металлическими украшениями. Көмбәҙле елән. Көмбәҙле ҡашмау.
КӨМБӘҘЛӘНДЕРЕҮ (көмбәҙләндер-) (Р: выпучить; И.: bulge; T.: gözlerini fal taşı gibi açmak) ҡ. диал.
ҘУР булып асылыу, аҡшайыу, таҫрайыу (куҙгә ҡарата). □ Выпучить (глаза). И Кот-лоғужа куҙен көмбәҙләндереп тартышты ла тынып ҡалды. Экспедиция материалдарынан.
КӨМБӘҘЛӘНЕҮ (көмбәҙлән-) (Р: приобрести очертания купола; И.: form outlines of a cupola; T.: kubbe şeklini almak) ҡ.
Көмбәҙ һымаҡ булыу. □ Приобрести очертания купола, свода. Йыраҡтан тауҙар көмбәҙләнеп куренә. И [Юлдың] бер яғында алыҫҡа-алыҫка кугелйем тауҙар һуҙылып китә, икенсе яғындағы .. киң туғайҙа .. бесән кәбәндәре көмбәҙләнеп ултыра. Ғ. Ғүмәр.
КӨМБӘҘЛӘП (Р: куполообразно; И.: cupola-shaped; T.: kubbe biçiminde)/?.
Көмбәҙ һымаҡ, көмбәҙ рәүешендә. □ Куполообразно, со сводами. Көмбәҙләп тушәм эшләтеу. ■ Һарайҙың буталлап, көмбәҙләп алтын менән япҡан тубәләрендә ҡояш яҡтыһы мең төрлө нур сәсеп, куҙҙең яуын алып тора. 3. Биишева.
651
1. ҡар. бәшмәк. Йыла көмбәһе. Йыла көмбәһе йыла киҫкәһендә уҫә.
2. ҡар. кәпәсбаш. Көмбә тоҙлау. Көмбә йыйыу. Көмбә йыйырға барҙыҡ. Көмбә салғы менән сабып алырлыҡ ныҡ куп ине.
3. Үләндәрҙә, ашлыҡта була торған бәшмәк ауырыуы. □ Грибковая болезнь растений. Ашлыҡҡа көмбә төшкән. Көмбәгә ҡаршы дарыу. Ашлыҡтар көмбә менән ауырый.
4. ҡар. ҡылауыр. Көмбә дауаһы. Карайып килеп тимерәу кеуек ҡалҡа көмбә. Ғәҙәттә, балаларҙа була көмбә ауырыуы. Бик хәлһеҙ, көмбә менән сирләй ул кеше.
КӨМБӘ II (Р.: пустой колос; И.: hollow ear; T.: boş başak) и. диал.
Ашлыҡтың ҡыу башағы. □ Пустой колос. Арыш көмбәһе. Көмбәнец куплеге. Көмбә араһында.
КӨМБӘ III и. диал. ҡар. көмбәҙ II. Бейек көмбә. ■ Картма, ҡашмауға тап килеп бөтмәһә лә, «оло йәштәге ҡатын-ҡыҙҙарҙыц осло итеп, эсләп тегелгән, ҡашмау һымаҡ ынйы-мәрйен, тәцкә, көмбә менән биҙәлгән боронғо баш кейеме» мәғәнәһен аңлата. М. Нәҙерғолов.
КӨМБӘҘ I [фарс. (R купол; И.: cupola, dome; T.: kümbet) и.
1. архит. Ярымшар рәүешендә ҡабарып, түңәрәкләнеп торған түбә. □ Купол, свод. Тирмә көмбәҙе. Обсерватория көмбәҙе. ■ Готика — урта быуаттың һуңғы осоронда Европала бай декоратив биҙәкле, семәрле, осло еңел көмбәҙҙәре куккә ашҡан соборҙар төҙөуҙә киң таралыш алған архитектура стиле. Интернет селтәренән. Тирмәнең көмбәҙендәге нәҙек таяҡтарҙың береһе уҡ тип атала. Экспедиция материалдарынан.
2. кусм. Ҡатлаулы тау тоҡомдарының көмрөләнеп ятҡан урыны. □ Купол, свод. ■ Ер аҫтында ла көмбәҙҙәр бар. Ә. Бикчән-тәев.
КӨМБӘҘ II (Р: выпуклое монетообразное металлическое украшение для женской одежды; И.: female garment decoration; T.: süs) и.
1. этн. Еҙ йәки ҡалайҙан көмрө итеп биҙәкләп һуҡҡан тәңкә һымаҡ биҙәү әйбере. □ Выпуклое монетообразное металличе
ское украшение для женской одежды. Еләнгә көмбәҙ баҫыу. ■ Еңгәләре [Фатиманың] .. муйынына һумлыҡтар, көмбәҙҙәр баҫылған, мунсаҡ менән ҡайылған һаҡал таҡты. Ж. Кейекбаев.
2. диал. Балыҡ тәңкәһе. □ Чешуя рыбы. Сәлиха балыҡтарҙы шештән алып, бысаҡ менән көмбәҙен ҡырсый башланы. Картотека фондынан.
3. диал. ҡар. өрфөйә 1. Өрфөйә тәңкә.
4. миф. Һаҡлау көсөнә эйә тип һаналған биҙәүес, күк символы. □ Монетообразное металлическое украшение для женской одежды, имеющее обережную силу. Елән көмбәҙе.
КӨМБӘҘЛЕ (Р: куполовидный; И.: dome like; T.: kubbe biçiminde) c.
1. Көмбәҙ һымаҡ, көмбәҙҙәре булған. □ Куполовидный, куполообразный, сводчатый. Көмбәҙле тушәм. Көмбәҙле тәҙрә.
2. Көмбәҙ баҫылған. □ С выпуклыми монетообразными металлическими украшениями. Көмбәҙле елән. Көмбәҙле ҡашмау.
КӨМБӘҘЛӘНДЕРЕҮ (көмбәҙләндер-) (Р: выпучить; И.: bulge; T.: gözlerini fal taşı gibi açmak) ҡ. диал.
ҘУР булып асылыу, аҡшайыу, таҫрайыу (куҙгә ҡарата). □ Выпучить (глаза). И Кот-лоғужа куҙен көмбәҙләндереп тартышты ла тынып ҡалды. Экспедиция материалдарынан.
КӨМБӘҘЛӘНЕҮ (көмбәҙлән-) (Р: приобрести очертания купола; И.: form outlines of a cupola; T.: kubbe şeklini almak) ҡ.
Көмбәҙ һымаҡ булыу. □ Приобрести очертания купола, свода. Йыраҡтан тауҙар көмбәҙләнеп куренә. И [Юлдың] бер яғында алыҫҡа-алыҫка кугелйем тауҙар һуҙылып китә, икенсе яғындағы .. киң туғайҙа .. бесән кәбәндәре көмбәҙләнеп ултыра. Ғ. Ғүмәр.
КӨМБӘҘЛӘП (Р: куполообразно; И.: cupola-shaped; T.: kubbe biçiminde)/?.
Көмбәҙ һымаҡ, көмбәҙ рәүешендә. □ Куполообразно, со сводами. Көмбәҙләп тушәм эшләтеу. ■ Һарайҙың буталлап, көмбәҙләп алтын менән япҡан тубәләрендә ҡояш яҡтыһы мең төрлө нур сәсеп, куҙҙең яуын алып тора. 3. Биишева.
651