Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 654
Поиск по словарям
КӨМӨШ ҠАЛАҠ
халҡы ла, турәләр ҙә көмөшкәселәргә ҡарата ғәфләттә. «Йәшлек». Беҙ көмөшкәсе тугел, ап-айныҡ инсандарбыҙ! — Бер боғаҙҙан һөрәнләне ике гөнаһ шомлоғо. Й. Солтанов. Әгәр эскән, көмөшкәсе һәм көмөшкә һатҡан әҙәмдәр менән айырым-айырым һөйләшкәндә, купме кешенец алҡымынан алған, ҡатын-ҡыҙҙы тол ҡалдырған, ир-атты гургә һалған, йәштәрҙең куңелен ғәрипләндергән, балаларҙы етем иткән, тормошобоҙҙо йәмһеҙләгән «йәшел йыландың боғаҙын сәйнәп өҙөргә мөмкин. С. Рахманғолов.
КӨМӨШ ҠАЛАҠ (ҡалағы) (Р.: серебряная чайная ложка; И.: tea spoon; T.: çay kaşığı) и. диал.
Өҫтөнә йоҡа ғына итеп көмөш яғылған балғалаҡ. □ Серебряная чайная ложка. Көмөш ҡалаҡ баҙарҙа. ■ Көмөш кенә ҡалаҡ, һабы нәҙек, тотмаһана — ҡулың бешерер. Халыҡ йырынан. Алтын ғына табаҡ эскә-йендә көмөш кенә ҡалаҡ булһасы; ошо туй-мәжлес эскәйендә уҙ ата-әсәкәйем дә булһасы. «Йүрүҙән», 3 апрель 2012.
КӨМӨШ ҠАРА (Р: серебряная краска; И.: silver paint; T.: gümüş boya) и.
1. диал. Металл буяуы. □ Серебряная краска (алюминиевая пудра) для металла. Көмөш ҡара менән тамға ҡуйылған. Гараж ишеге көмөш ҡара менән буялған.
2. миф. Тимерәүҙән дауалағанда ҡулланылған буяу. □ Серебряные чернила, которые используются в магическом лечении лишая.
КӨМӨШ ҠАШЛЫ ЭЙӘР (Р. седло с серебряной лукой; И.: saddle with a pommel; T.: gümüş kaşlı eyer) и. этн.
Алл&н. һәм арттан дуғаланып ҡалҡып торған өлөшө көмөш менән биҙәлгән эйәр. □ Седло с серебряной лукой. ■ Хасбулат олатай һандыҡтан көмөш өҙәңгеле, көмөш ҡашлы эйәр тартып алды. 3. Биишева. Иҫ киткес ғәжәп ине был көмөш ҡашлы эйәр: ҡапталдары, кумелдерек, ҡойошҡаны тарамыш менән беркетелгән, айылдарына көмөш баҫылған. 3. Ураҡсин.
КӨМӨШЛӨ (Р: серебряный; И.: silvery; T.: gümüşlü) с.
1. Составында көмөш булған, көмөштән йәки уның ҡатышмаһынан эшләнгән. □ Серебряный, содержащий серебро. Көмөшлө һыу. Көмөшлө руда.
2. Көмөш менән биҙәкләнгән, көмөш йүгертелгән. □ Посеребрённый, инкрустированный серебром. Көмөшлө әйберҙәр. Көмөшлө алтын. ■ Тотош аҡтан кейенеп, билен көмөшлө ҡәмәр менән быуып ебәргән Аҙнағол.
3. Биишева.
КӨМӨШЛӘНГӘН (Р: посеребрённый; И.: silvered; T.: gümüşlenmiş) с.
Көмөш менән биҙәлгән (ҡапланған, йүгертелгән). □ Посеребрённый. Көмөшләнгән йугән. Сикә сәсе көмөшләнгән. Көмөшләнгән портсигар. И Өлкән өйҙөң артында көмөшләнгән эйәрле һылыу айғыр, көндөң ҡыҙыулығынан, йөрөуҙән тирләп, башын сайҡап тора. Ғ. Ибраһимов.
КӨМӨШЛӘНЕҮ (көмөшлән-) ҡ.
1. ҡайт. ҡар. көмөшләү, возвр. от көмөшләү.
2. Көмөш һымаҡ йылтыр аҡ булыу. □ Серебриться, засеребриться. Көмөш портсигар. Ысыҡ көмөшләнә.
3. Көмөш кеүек ялтырау. □ Сверкать серебристым блеском. Һыу өҫтө көмөшләнә. ■ Кулдең уртаһына тиклем тау куләгәһе һуҙыла, куләгә менән ҡапланмаған өлөшө көмөшләнеп куренә. Ғ. Хәйри.
4. кусм. Аҡ төҫкә инеү; ағарыу, сал төшөү. □ Белеть; седеть. ■ Көмөшләнә сикә сәстәр көн һәм сәғәтләп. Картлыҡ шулдыр. Ә башҡаса ниндәй сәбәптән? М. Тажи.
КӨМӨШЛӘТЕЛЕҮ (көмөшләтел-) ҡ. төш. ҡар. көмөшләтеү, страд, от көмөшләтеү.
КӨМӨШЛӘТЕҮ (көмөшләт-) ҡ. йөкм. ҡар. көмөшләү, понуд. от көмөшләү. Калаҡ-тарҙы көмөшләтеу. Көмөшләтеп ебәреу.
КӨМӨШЛӘТТЕРЕҮ (көмөшләттер-) ҡ. йөкм. ҡар. көмөшләтеү, понуд. от көмөшләтеү. Йугәнде көмөшләттереп биҙәу. Кө-мөшләттерелгән балдаҡ.
КӨМӨШЛӘҮ (көмөшлә-) (Р: серебрить; И.: silver-plate; T: gümüşlemek) ҡ.
654
халҡы ла, турәләр ҙә көмөшкәселәргә ҡарата ғәфләттә. «Йәшлек». Беҙ көмөшкәсе тугел, ап-айныҡ инсандарбыҙ! — Бер боғаҙҙан һөрәнләне ике гөнаһ шомлоғо. Й. Солтанов. Әгәр эскән, көмөшкәсе һәм көмөшкә һатҡан әҙәмдәр менән айырым-айырым һөйләшкәндә, купме кешенец алҡымынан алған, ҡатын-ҡыҙҙы тол ҡалдырған, ир-атты гургә һалған, йәштәрҙең куңелен ғәрипләндергән, балаларҙы етем иткән, тормошобоҙҙо йәмһеҙләгән «йәшел йыландың боғаҙын сәйнәп өҙөргә мөмкин. С. Рахманғолов.
КӨМӨШ ҠАЛАҠ (ҡалағы) (Р.: серебряная чайная ложка; И.: tea spoon; T.: çay kaşığı) и. диал.
Өҫтөнә йоҡа ғына итеп көмөш яғылған балғалаҡ. □ Серебряная чайная ложка. Көмөш ҡалаҡ баҙарҙа. ■ Көмөш кенә ҡалаҡ, һабы нәҙек, тотмаһана — ҡулың бешерер. Халыҡ йырынан. Алтын ғына табаҡ эскә-йендә көмөш кенә ҡалаҡ булһасы; ошо туй-мәжлес эскәйендә уҙ ата-әсәкәйем дә булһасы. «Йүрүҙән», 3 апрель 2012.
КӨМӨШ ҠАРА (Р: серебряная краска; И.: silver paint; T.: gümüş boya) и.
1. диал. Металл буяуы. □ Серебряная краска (алюминиевая пудра) для металла. Көмөш ҡара менән тамға ҡуйылған. Гараж ишеге көмөш ҡара менән буялған.
2. миф. Тимерәүҙән дауалағанда ҡулланылған буяу. □ Серебряные чернила, которые используются в магическом лечении лишая.
КӨМӨШ ҠАШЛЫ ЭЙӘР (Р. седло с серебряной лукой; И.: saddle with a pommel; T.: gümüş kaşlı eyer) и. этн.
Алл&н. һәм арттан дуғаланып ҡалҡып торған өлөшө көмөш менән биҙәлгән эйәр. □ Седло с серебряной лукой. ■ Хасбулат олатай һандыҡтан көмөш өҙәңгеле, көмөш ҡашлы эйәр тартып алды. 3. Биишева. Иҫ киткес ғәжәп ине был көмөш ҡашлы эйәр: ҡапталдары, кумелдерек, ҡойошҡаны тарамыш менән беркетелгән, айылдарына көмөш баҫылған. 3. Ураҡсин.
КӨМӨШЛӨ (Р: серебряный; И.: silvery; T.: gümüşlü) с.
1. Составында көмөш булған, көмөштән йәки уның ҡатышмаһынан эшләнгән. □ Серебряный, содержащий серебро. Көмөшлө һыу. Көмөшлө руда.
2. Көмөш менән биҙәкләнгән, көмөш йүгертелгән. □ Посеребрённый, инкрустированный серебром. Көмөшлө әйберҙәр. Көмөшлө алтын. ■ Тотош аҡтан кейенеп, билен көмөшлө ҡәмәр менән быуып ебәргән Аҙнағол.
3. Биишева.
КӨМӨШЛӘНГӘН (Р: посеребрённый; И.: silvered; T.: gümüşlenmiş) с.
Көмөш менән биҙәлгән (ҡапланған, йүгертелгән). □ Посеребрённый. Көмөшләнгән йугән. Сикә сәсе көмөшләнгән. Көмөшләнгән портсигар. И Өлкән өйҙөң артында көмөшләнгән эйәрле һылыу айғыр, көндөң ҡыҙыулығынан, йөрөуҙән тирләп, башын сайҡап тора. Ғ. Ибраһимов.
КӨМӨШЛӘНЕҮ (көмөшлән-) ҡ.
1. ҡайт. ҡар. көмөшләү, возвр. от көмөшләү.
2. Көмөш һымаҡ йылтыр аҡ булыу. □ Серебриться, засеребриться. Көмөш портсигар. Ысыҡ көмөшләнә.
3. Көмөш кеүек ялтырау. □ Сверкать серебристым блеском. Һыу өҫтө көмөшләнә. ■ Кулдең уртаһына тиклем тау куләгәһе һуҙыла, куләгә менән ҡапланмаған өлөшө көмөшләнеп куренә. Ғ. Хәйри.
4. кусм. Аҡ төҫкә инеү; ағарыу, сал төшөү. □ Белеть; седеть. ■ Көмөшләнә сикә сәстәр көн һәм сәғәтләп. Картлыҡ шулдыр. Ә башҡаса ниндәй сәбәптән? М. Тажи.
КӨМӨШЛӘТЕЛЕҮ (көмөшләтел-) ҡ. төш. ҡар. көмөшләтеү, страд, от көмөшләтеү.
КӨМӨШЛӘТЕҮ (көмөшләт-) ҡ. йөкм. ҡар. көмөшләү, понуд. от көмөшләү. Калаҡ-тарҙы көмөшләтеу. Көмөшләтеп ебәреу.
КӨМӨШЛӘТТЕРЕҮ (көмөшләттер-) ҡ. йөкм. ҡар. көмөшләтеү, понуд. от көмөшләтеү. Йугәнде көмөшләттереп биҙәу. Кө-мөшләттерелгән балдаҡ.
КӨМӨШЛӘҮ (көмөшлә-) (Р: серебрить; И.: silver-plate; T: gümüşlemek) ҡ.
654