Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 846
Поиск по словарям
КҮРЕНЕШ
КҮРЕНЕШ I (Р.: явление; И.: phenomenon; T.: görünüş) и.
1. Тәбиғәттә һәм донъяла була торған төрлө хәл, ваҡиға, осраҡ һ. б. □ Явление, феномен. Катмарлы тарихи куренеш. Тәбиғәт куренештәренә һоҡланыу. ■ Тәбиғәт куре-нешен куҙәткәс, киләсәккә ҙур өмөт бағлаған Ғәйзулланыц куцеле бер аҙ кутәрелде. Я. Хамматов.
2. Күҙ алдындағы булған хәл, факт, берәр тамаша. □ Событие, происшествие, представление. Матур куренеш. И [Карттар] һөйләгән һәр бер нәмәне, ваҡытты, шундағы бөтә кешеләрҙе, куренеште куҙ алдына килтереп баҫтыралар ҙа, «ҡайһы урынын һайлап алып һөйләргә» тигән шикелле, әҙ генә икеләнеп, туҡталып торалар. 3. Биишева. [Егет — Юлиәгә:] Мин ситтән генә тыцлап торҙом ул. Матур һөйләй ағайыц. Әминә иҫе китеп тыцлай. Сығып һуғышһам, шул куренеште боҙор инем. Д. Шәрәфетдинов. Байгилде әҙгә генә кисәге куренеште куҙ алдына баҫтырҙы. Д. Бүләков.
3. Нимәнецдер, кемдецдер тышҡы ҡиәфәте, тышҡы төҫө. □ Вид, внешний облик. Каланыц тышҡы куренеше. Йорттар матур тышҡы куренеше менән куҙгә ташлана. ■ Тик был яҡынлыҡтыц тышҡы куренеш кенә икәнлеген яҡшы ацпай Зөфәр. Д. Бүләков. [Гөлсирә — Ғирфанға:] Тәуҙә тыцлап бөт, сөнки һуҙ бында тышҡы куренеш уҙгәреу тураһында ғына бармай. 3. Биишева.
4. Сәхнә әҫәрененң бер бүлеге, шаршау. □ Действие. Дурт куренештән торған пьеса.
КҮРЕНЕШ II и. ҡар. күренес. ■ Шунан ҡыҙ яғынан да, егет яғынан да яҡын кешеләре куренешкә йыйылды. Кейәу буләктәре кур-һәтелде, маҡталды. Һәр береһенә тағы буләктәр таратылды. Ф. Иҫәнғолов.
КҮРЕП (күребе) [рус.] (Р.: короб; И.: box / basket; T: kutu) и. диал.
1. Ситән һауыт, алап. □ Короб. Курепкә тултырыу. Курепкә һалыу. Куреп уреу.
2. Сана йәки арба өсөн талдан үрелгән кәрзин формалы ҡулайлама. □ Короб. ■ [Булат] завхоз ағай сатанлай-сатанлай сана
ға курепте дилбегә менән нығытып бәйләп бирҙе. К. Кинйәбулатова.
КҮР-ЕР (Р: мелочь; И.: small things; T: ufak tefek eşya) и. диал.
Ваҡ-төйәк, юҡ-бар нәмә. □ Мелочь. Кур-ер әйбер. Кур-ер йыйырға ярата.
КҮР-ЕР ИТЕП (Р: кое-как; И.: with difficulty; T: şöyle böyle)/?, диал.
Ваҡ-төйәк нәмә менән улай-былай итеп. □ Кое-как, с большим трудом. Кур-ер итеп малды ҡыш сығарыу. Кур-ер итеп тамаҡ ялғау. Кур-ер итеп ҡыш уткәреу.
КҮРЕР-КҮРМӘҪ I (Р: едва завидев; И.: at first sight; T: görür görmez)/?.
Нимәнелер күреү менән, тәүге күреү менән. □ Едва завидев. Ағаһын курер-курмәҫ ҡосағына ташланды.
КҮРЕР-КҮРМӘҪ II (Р: слабовидящий; И.: visually impaired; T.: kötü gören) диал. с.
Насар күргән. □ Слабовидящий, плохо видящий. Курер-курмәҫ куҙҙәр менән ҡарап тора.
КҮРЕҮ (күр-) [боронғо төрки көр-] (Р: видеть; И.: see; T.: görmek) ҡ.
1. Күҙ менән ҡабул итергә һәләтле булыу. □ Видеть, иметь зрение. Насар куреу. Куҙ курә башлау. ■ Уйнап-көлөп һуҙ ҡушҡан, ҡыҙҙы кургәс, Урал да, ни әйтергә белмәгән, уҙе кургән — Һомай тип, уйына ла килмәгән. «Урал батыр». [Байгилде — Емешкә:] Ай ялбыр тугел, ҡыҙым. Бәлки, һинец куҙҙәрец генә алыҫтан насар курәлер. 3. Биишева. • Ишеткән менән кургән бер тугел. Мәҡәл.
2. Күҙ менән ҡабул итеү, ҡарап аңлау, һиҙеү, төшөнөү. □ Видеть, воспринимать зрением. Матурлыҡты куреу. Уҫаллыҡты куреу.
3. Тамаша итеү, ҡарау. □ Смотреть. Фильмды форматта куреу бөтөнләй икенсе тамаша.
4. Тап килтереү, осратыу. □ Видеться с кем, видеть кого. Куреп һөйләшеу. Тәугә куреу. Һуцғы арала кургән юҡ. ■ [Йәнбирҙе:] Үлем тигән яуыз ул, куҙгә һис тә куренмәй, килгәне һис тә беленмәй йәшәй торған януар ул. «Урал батыр». [Айнур — Фәниләгә:] Ярар, икенсе берәй барырбыҙ әле. Өйөцдә
846
КҮРЕНЕШ I (Р.: явление; И.: phenomenon; T.: görünüş) и.
1. Тәбиғәттә һәм донъяла була торған төрлө хәл, ваҡиға, осраҡ һ. б. □ Явление, феномен. Катмарлы тарихи куренеш. Тәбиғәт куренештәренә һоҡланыу. ■ Тәбиғәт куре-нешен куҙәткәс, киләсәккә ҙур өмөт бағлаған Ғәйзулланыц куцеле бер аҙ кутәрелде. Я. Хамматов.
2. Күҙ алдындағы булған хәл, факт, берәр тамаша. □ Событие, происшествие, представление. Матур куренеш. И [Карттар] һөйләгән һәр бер нәмәне, ваҡытты, шундағы бөтә кешеләрҙе, куренеште куҙ алдына килтереп баҫтыралар ҙа, «ҡайһы урынын һайлап алып һөйләргә» тигән шикелле, әҙ генә икеләнеп, туҡталып торалар. 3. Биишева. [Егет — Юлиәгә:] Мин ситтән генә тыцлап торҙом ул. Матур һөйләй ағайыц. Әминә иҫе китеп тыцлай. Сығып һуғышһам, шул куренеште боҙор инем. Д. Шәрәфетдинов. Байгилде әҙгә генә кисәге куренеште куҙ алдына баҫтырҙы. Д. Бүләков.
3. Нимәнецдер, кемдецдер тышҡы ҡиәфәте, тышҡы төҫө. □ Вид, внешний облик. Каланыц тышҡы куренеше. Йорттар матур тышҡы куренеше менән куҙгә ташлана. ■ Тик был яҡынлыҡтыц тышҡы куренеш кенә икәнлеген яҡшы ацпай Зөфәр. Д. Бүләков. [Гөлсирә — Ғирфанға:] Тәуҙә тыцлап бөт, сөнки һуҙ бында тышҡы куренеш уҙгәреу тураһында ғына бармай. 3. Биишева.
4. Сәхнә әҫәрененң бер бүлеге, шаршау. □ Действие. Дурт куренештән торған пьеса.
КҮРЕНЕШ II и. ҡар. күренес. ■ Шунан ҡыҙ яғынан да, егет яғынан да яҡын кешеләре куренешкә йыйылды. Кейәу буләктәре кур-һәтелде, маҡталды. Һәр береһенә тағы буләктәр таратылды. Ф. Иҫәнғолов.
КҮРЕП (күребе) [рус.] (Р.: короб; И.: box / basket; T: kutu) и. диал.
1. Ситән һауыт, алап. □ Короб. Курепкә тултырыу. Курепкә һалыу. Куреп уреу.
2. Сана йәки арба өсөн талдан үрелгән кәрзин формалы ҡулайлама. □ Короб. ■ [Булат] завхоз ағай сатанлай-сатанлай сана
ға курепте дилбегә менән нығытып бәйләп бирҙе. К. Кинйәбулатова.
КҮР-ЕР (Р: мелочь; И.: small things; T: ufak tefek eşya) и. диал.
Ваҡ-төйәк, юҡ-бар нәмә. □ Мелочь. Кур-ер әйбер. Кур-ер йыйырға ярата.
КҮР-ЕР ИТЕП (Р: кое-как; И.: with difficulty; T: şöyle böyle)/?, диал.
Ваҡ-төйәк нәмә менән улай-былай итеп. □ Кое-как, с большим трудом. Кур-ер итеп малды ҡыш сығарыу. Кур-ер итеп тамаҡ ялғау. Кур-ер итеп ҡыш уткәреу.
КҮРЕР-КҮРМӘҪ I (Р: едва завидев; И.: at first sight; T: görür görmez)/?.
Нимәнелер күреү менән, тәүге күреү менән. □ Едва завидев. Ағаһын курер-курмәҫ ҡосағына ташланды.
КҮРЕР-КҮРМӘҪ II (Р: слабовидящий; И.: visually impaired; T.: kötü gören) диал. с.
Насар күргән. □ Слабовидящий, плохо видящий. Курер-курмәҫ куҙҙәр менән ҡарап тора.
КҮРЕҮ (күр-) [боронғо төрки көр-] (Р: видеть; И.: see; T.: görmek) ҡ.
1. Күҙ менән ҡабул итергә һәләтле булыу. □ Видеть, иметь зрение. Насар куреу. Куҙ курә башлау. ■ Уйнап-көлөп һуҙ ҡушҡан, ҡыҙҙы кургәс, Урал да, ни әйтергә белмәгән, уҙе кургән — Һомай тип, уйына ла килмәгән. «Урал батыр». [Байгилде — Емешкә:] Ай ялбыр тугел, ҡыҙым. Бәлки, һинец куҙҙәрец генә алыҫтан насар курәлер. 3. Биишева. • Ишеткән менән кургән бер тугел. Мәҡәл.
2. Күҙ менән ҡабул итеү, ҡарап аңлау, һиҙеү, төшөнөү. □ Видеть, воспринимать зрением. Матурлыҡты куреу. Уҫаллыҡты куреу.
3. Тамаша итеү, ҡарау. □ Смотреть. Фильмды форматта куреу бөтөнләй икенсе тамаша.
4. Тап килтереү, осратыу. □ Видеться с кем, видеть кого. Куреп һөйләшеу. Тәугә куреу. Һуцғы арала кургән юҡ. ■ [Йәнбирҙе:] Үлем тигән яуыз ул, куҙгә һис тә куренмәй, килгәне һис тә беленмәй йәшәй торған януар ул. «Урал батыр». [Айнур — Фәниләгә:] Ярар, икенсе берәй барырбыҙ әле. Өйөцдә
846