Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 847
Поиск по словарям
КҮРЕҮ
көтәләрҙер, һине куреп һөйләшкәс, минец дә куцел баҫылып ҡалды. Н. Мусин.
5. Баштан үткәреү; ниндәйҙер эш-хәлдең нәтижәһен үҙеңдә татыу, кисереү. □ Видеть, испытывать; переживать. Яҙғанды куреу. ■ Салауаттыц кургән ғазаптары ерҙән ашып куккә олғашты. Халыҡ йырынан, һис бер иркәләуҙе курмәгән куцел йомшарып китте. Үҙемде бала кеуек һиҙҙем. Д. Юлтый. [Урал:] Атам һуҙен тотамын, мин ул ҡанды йотмамын. Егет булып етмәйсе, төп йоланы белмәйсе, ил гиҙеп бер йөрөмәйсе, ысынлап та донъяла улем юғын курмәйсе, суҡмар алып ҡулыма, һис бер йәнде һуҡмамын, һөлөк һурған ҡанды мин ҡабырсаҡтан йотмамын. «Урал батыр».
6. Ниндәйҙер бер маҡсатҡа ирешеү. □ Увидеть, достигнуть желаемого. Матур көндәрҙе куреу. • Тун курмәгән тун курһә, ҡаға-ҡаға бөтөрөр, ат курмәгән ат курһә, саба-саба ултерер. Мәҡәл.
7. Ҡайһы бер үҙ аллы һүҙҙәр менән килеп, кемделер йәки нимәнелер нисек тип тапҡанды, кем йәки нимә тип иҫәпләгәнде белдергән һүҙбәйләнеш яһай. □ В сочетании с существительными, наречиями и другими словами выражает значение «считать кем-чем, воспринимать как-л., расценивать». Дуҫ куреу. Яҡын куреу. ■ Ҡайҙа йәшәуен белһә лә, Искәндәр уныц фатирында булғаны юҡ. Ысынлап та, нисәмә йыл таныштар, етмәһә, Хәҙисә Барласовна уны туғанылай яҡын курә, ә бер тапҡыр ҙа өйөнә саҡырманы. Ә. Хәкимов. Минец һөйгәнемде, һөйгәнемде генә тугел, вәғәҙәләшкән ҡыҙымды, уҙемдец донъяла иц яҡын куреп йөрөгән дуҫым тартып алды! Ф. Әсәнов.
8. Сәбәбен кемдән йәки ниҙәндер тип уйлау. □ Считать причиной чего', винить кого-что в чём. Кешенән куреу. ■ Ерәнсәкәй атым, эй, елә алмай, ҡамсыларым юҡтан курәмен. Халыҡ йырынан. Кешенән кургән яҡшылыҡ та, яманлыҡ та уныц [Емештец] куцелендә йәнәш йәшәй бирә. 3. Биишева.
9. Үҙ аллы һүҙҙәр менән килеп, нимәлер тураһында ҡайғыртыу төшөнсәһендәге һүҙбәйләнеш яһай. □ В сочетании с некото
рыми именами образует словосочетания со значением действия, совершаемого для осуществления чего-л. Сара куреу. Хәстәрен куреу. ■ Ысын кешегә хас булмаған бындай яраҡһыҙ ҡылыҡты уҙ араларына индермәҫ өсөн иц ҡаты сараны курә. 3. Биишева. Хатта берәйһен командировкаға ебәрәйем тиһәц дә тиҙ генә ризалашыусы булмай, һәр кем, сәбәбен табып, нисек тә ҡотолоу сараһын курергә тырыша. Р. Солтангәрәев.
10. бойр. ф. Хәл ҡылымдың -а/-м, -й формаһынан һуң килгәндә, үтенгәнде белдерә. □ В сочетании с деепричастием на -а/-м, -й в форме повелительного наклонения выражает вежливую просьбу. Йығыла курмә. Артта ҡала курмә. ■ [Халыҡ — Баб-саҡҡа:] һаҡлана кур, батыр, был әҙәмдән. Ул бер-бер шомлоҡ уйлап йөрөй бында. «Бабсаҡ менән Күсәк».
♦ Йоҡо күрмәү йоҡларға мөмкинлек булмау, йоҡлай алмау. □ Не спать, не иметь возможности спать. Һуцғы көндәрҙә йоҡо кургән юҡ. Күҙ күрер ни булырын йәки ни эшләргә икәнен ваҡыты еткәс белербеҙ, тигән мәғәнәлә әйтелә. □ Увидим, посмотрим. Һуцынан куҙ курер. ■ Иртәгеһенә Лоҡман-Хәким ағай тура нәшриәттец цинкография цехы башлығына алып барҙы һәм мине шунда, пропискаһыҙ-ниһеҙ, өйрәнсек итеп эшкә алыуҙарына иреште. «Аҙаҡ куҙ курер — берәй яйын табырбыҙ», — тине ул. Й. Солтанов. Күргәнең-күрмәгәнең шул булһын йәлсемә, тапҡаныңдың аҡтығы шул булһын, тигән мәғәнәлә әйтелә. □ Зложелание. Күр ҙә тор һис шикләнмә; көт тә тор. □ Того и гляди! ■ Улайһа, әсәй, — тине ул [Яҡуп], — бына кур ҙә тор. Анау ҡараманыц иц осона менәм дә һикереп төшәм. Ыһ та итмәйем. 3. Биишева. Күреп туймаҫлыҡ {йәки туя алмаҫлыҡ) бик һылыу, бик матур тигән мәғәнәлә әйтелә. □ Ненаглядный. Куреп туймаҫлыҡ ҡыҙ бала. ■ Куреп туймаҫлыҡ бер кук ат ғәскәрҙәрҙец ҡаршыһына уйнаҡлап килеп сыҡҡан, ти. Әкиәттән. Күрмәгәнен күреү бик ныҡ яфаланыу. □ Страдать, мучиться. Күрмәгәнен күрһәтеү бик ныҡ яфалатыу. □ Мучить. Күрмәҫтәй булғанһың икән
847
көтәләрҙер, һине куреп һөйләшкәс, минец дә куцел баҫылып ҡалды. Н. Мусин.
5. Баштан үткәреү; ниндәйҙер эш-хәлдең нәтижәһен үҙеңдә татыу, кисереү. □ Видеть, испытывать; переживать. Яҙғанды куреу. ■ Салауаттыц кургән ғазаптары ерҙән ашып куккә олғашты. Халыҡ йырынан, һис бер иркәләуҙе курмәгән куцел йомшарып китте. Үҙемде бала кеуек һиҙҙем. Д. Юлтый. [Урал:] Атам һуҙен тотамын, мин ул ҡанды йотмамын. Егет булып етмәйсе, төп йоланы белмәйсе, ил гиҙеп бер йөрөмәйсе, ысынлап та донъяла улем юғын курмәйсе, суҡмар алып ҡулыма, һис бер йәнде һуҡмамын, һөлөк һурған ҡанды мин ҡабырсаҡтан йотмамын. «Урал батыр».
6. Ниндәйҙер бер маҡсатҡа ирешеү. □ Увидеть, достигнуть желаемого. Матур көндәрҙе куреу. • Тун курмәгән тун курһә, ҡаға-ҡаға бөтөрөр, ат курмәгән ат курһә, саба-саба ултерер. Мәҡәл.
7. Ҡайһы бер үҙ аллы һүҙҙәр менән килеп, кемделер йәки нимәнелер нисек тип тапҡанды, кем йәки нимә тип иҫәпләгәнде белдергән һүҙбәйләнеш яһай. □ В сочетании с существительными, наречиями и другими словами выражает значение «считать кем-чем, воспринимать как-л., расценивать». Дуҫ куреу. Яҡын куреу. ■ Ҡайҙа йәшәуен белһә лә, Искәндәр уныц фатирында булғаны юҡ. Ысынлап та, нисәмә йыл таныштар, етмәһә, Хәҙисә Барласовна уны туғанылай яҡын курә, ә бер тапҡыр ҙа өйөнә саҡырманы. Ә. Хәкимов. Минец һөйгәнемде, һөйгәнемде генә тугел, вәғәҙәләшкән ҡыҙымды, уҙемдец донъяла иц яҡын куреп йөрөгән дуҫым тартып алды! Ф. Әсәнов.
8. Сәбәбен кемдән йәки ниҙәндер тип уйлау. □ Считать причиной чего', винить кого-что в чём. Кешенән куреу. ■ Ерәнсәкәй атым, эй, елә алмай, ҡамсыларым юҡтан курәмен. Халыҡ йырынан. Кешенән кургән яҡшылыҡ та, яманлыҡ та уныц [Емештец] куцелендә йәнәш йәшәй бирә. 3. Биишева.
9. Үҙ аллы һүҙҙәр менән килеп, нимәлер тураһында ҡайғыртыу төшөнсәһендәге һүҙбәйләнеш яһай. □ В сочетании с некото
рыми именами образует словосочетания со значением действия, совершаемого для осуществления чего-л. Сара куреу. Хәстәрен куреу. ■ Ысын кешегә хас булмаған бындай яраҡһыҙ ҡылыҡты уҙ араларына индермәҫ өсөн иц ҡаты сараны курә. 3. Биишева. Хатта берәйһен командировкаға ебәрәйем тиһәц дә тиҙ генә ризалашыусы булмай, һәр кем, сәбәбен табып, нисек тә ҡотолоу сараһын курергә тырыша. Р. Солтангәрәев.
10. бойр. ф. Хәл ҡылымдың -а/-м, -й формаһынан һуң килгәндә, үтенгәнде белдерә. □ В сочетании с деепричастием на -а/-м, -й в форме повелительного наклонения выражает вежливую просьбу. Йығыла курмә. Артта ҡала курмә. ■ [Халыҡ — Баб-саҡҡа:] һаҡлана кур, батыр, был әҙәмдән. Ул бер-бер шомлоҡ уйлап йөрөй бында. «Бабсаҡ менән Күсәк».
♦ Йоҡо күрмәү йоҡларға мөмкинлек булмау, йоҡлай алмау. □ Не спать, не иметь возможности спать. Һуцғы көндәрҙә йоҡо кургән юҡ. Күҙ күрер ни булырын йәки ни эшләргә икәнен ваҡыты еткәс белербеҙ, тигән мәғәнәлә әйтелә. □ Увидим, посмотрим. Һуцынан куҙ курер. ■ Иртәгеһенә Лоҡман-Хәким ағай тура нәшриәттец цинкография цехы башлығына алып барҙы һәм мине шунда, пропискаһыҙ-ниһеҙ, өйрәнсек итеп эшкә алыуҙарына иреште. «Аҙаҡ куҙ курер — берәй яйын табырбыҙ», — тине ул. Й. Солтанов. Күргәнең-күрмәгәнең шул булһын йәлсемә, тапҡаныңдың аҡтығы шул булһын, тигән мәғәнәлә әйтелә. □ Зложелание. Күр ҙә тор һис шикләнмә; көт тә тор. □ Того и гляди! ■ Улайһа, әсәй, — тине ул [Яҡуп], — бына кур ҙә тор. Анау ҡараманыц иц осона менәм дә һикереп төшәм. Ыһ та итмәйем. 3. Биишева. Күреп туймаҫлыҡ {йәки туя алмаҫлыҡ) бик һылыу, бик матур тигән мәғәнәлә әйтелә. □ Ненаглядный. Куреп туймаҫлыҡ ҡыҙ бала. ■ Куреп туймаҫлыҡ бер кук ат ғәскәрҙәрҙец ҡаршыһына уйнаҡлап килеп сыҡҡан, ти. Әкиәттән. Күрмәгәнен күреү бик ныҡ яфаланыу. □ Страдать, мучиться. Күрмәгәнен күрһәтеү бик ныҡ яфалатыу. □ Мучить. Күрмәҫтәй булғанһың икән
847