Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 854
Поиск по словарям
КҮРҺӘТЕҮСЕ
монстрировать. һөйләп курһәтеу. Эшләп курһәтеу.
11. Үҙендәге берәй сифатты кешегә асыу, белгертеү. □ Показывать, проявлять (какое-л. свойство, качество). Кем икэнецде курһәтеу. Ажарын курһәтеу. Яуызлығын курһәтеу.
12. Нимәнеңдер барлығын йәки юҡлығын әйтеү, асыҡлап, дәлилләп биреү, белдереү.
□ Показывать. // Показ. Эштәге кәмселекте курһәтеу. Кешенең игелеген курһәтеу. һәләтен курһәтеу.
13. Нисек эш итергә өйрәтеү, күрһәтмәләр биреү, аңлатыу. □ Показать, как делать что-л. Уҡытыусы курһәтеуе буйынса яҙыу. Врач курһәтеуе буйынса дауаланыу.
14. кусм. Билдәле бер маҡсат ҡуйыу, йүнәлтеү. □ Ориентировать на кого-что.
♦ Алла (йәки Хоҙай) күрһәтмәһен бер насар хәлдең булыуын теләмәгәндә әйтелә.
□ Не дай бог! Күрмәгәнеңде күрһәтермен янағанда әйтелә. □ соотв. Показать, где раки зимуют.
КҮРҺӘТЕҮСЕ I (P.: предъявитель; И.: presenter; T.: ispat eden kimse) u.
Ниндәй ҙә булһа берәй документ күрһәтеүсе кеше. □ Предъявитель (паспорта, удостоверения). Тейешле документ курһәтеусе -ләр генә заводҡа инә ала.
КҮРҺӘТЕҮСЕ II (Р.: демонстратор; И.: demonstrator; T.: gösteren kimse) и.
Нимәлер күрһәтеүсе. □ Демонстратор. Фильм курһәтеусе. Мода курһәтеусе.
КҮРҺӘТЕҮСЕ III (Р: сопровождающий; И.: accompanying; T.: refakat) и.
Оҙатып йөрөүсе. □ Сопровождающий; путеводный. Юл курһәтеусе.
КҮРҺӘТЕШЕҮ (күрһәтеш-) ҡ. урт. ҡар. күрһәтеү, взаимн. от күрһәтеү.
КҮРҺӘТКЕС I (Р: показатель; И.: indicator; T.: gösterge) и.
1. Ниндәйҙер эштең торошон күрһәткән мәғлүмәт, билдә. □ Показатель. Республиканың йорттар төҙөу курһәткесе. һауым курһәткесе.
2. Эш-хеҙмәттең барышын белгерткән һан, һыҙыҡ һ. б. □ Показатель. Юғары кур-һәткес. Тубән курһәткес. ■ Макаев та, уның
ҡаһарман аты ла куптән донъя ҡуйҙылар инде, ләкин 1937 йылда улар ҡуйған рекорд Кыҙыл Армия тарихында иң юғары курһәткес итеп теркәлде. Р. Өмөтбаев. Рәшит уға [Алтынбөртөккә]ус иткән кеуек көндән-көн һәйбәтерәк эшләне, көндән-көн юғарыраҡ курһәткестәр яулап алды. Ф. Әсәнов.
КҮРҺӘТКЕС II (Р: указка; И.: pointer; T.: işaret değneği) и.
Яҙма, һыҙма нәмәләрҙе аңлатҡанда күрһәтеп тороу өсөн ҡулланылған махсус предмет, нәҙек таяҡ. □ Указка. Курһәткес менән төртөу. ■ «Мин был диаграммаларҙы, — Сәғиҙә курһәткес таяғы менән төртөп курһәтте, — дәрестә курһәтмә материалдар итеп файҙаланам». М. Тажи.
КҮРҺӘТМӘ I (Р: указание; И.: instructions; guideline; T: gösterme) и.
Нимә йәки нисек эшләү тураһында бирелгән аңлатма; кәңәш. □ Указание, установка, наставление. Курһәтмә алыу. Курһәтмә биреу. Курһәтмә утәлеу. ■ Асылда иһә капитан, моғайын, һалдаттары белмәгәнде беләлер, уларға әйтергә ярамай торған йәшерен курһәтмәләр алғандыр. Ә. Хәкимов.
КҮРҺӘТМӘ II с. ҡар. күргәҙмә II. Курһәтмә сығыштар ойоштороу. Курһәтмә әсбап.
КҮРҺӘТМӘЛЕ (Р: показательный; И.: explanatory; T: göstermeli) с.
1. Өлгөлө, күрһәтеп, аңлатып бирелгән. □ Показательный, демонстрационный, наглядный. Курһәтмәле уҡытыу. Фигуристарҙың курһәтмәле сығышы.
2. ҡар. күргәҙмәле. Курһәтмәле метод.
КҮРҺӘТТЕРЕҮ (күрһәттер-) ҡ. йөкм. ҡар. күрһәтеү, понуд. от күрһәтеү. ■ [Комиссар:] Кана, хәҙрәт, улай булғас, уҙең-дең оҫтабикәңдең һәнәрен курһәттер инде. И. Насыри.
КҮРШЕ I (Р: сосед; И.: neighbour; Т.: komşu) и.
Эргәләш өйҙәге, эргәләш урындағы кеше. □ Сосед. / Соседский. Куршеләр татыулығы. Куршегә инеу. ■ Куршеләр менән ыҙғышып тороусылар ҙа табыла; угеҙҙе эйәрләусе, тауыҡты араҡы менән һыйлаусы, йә булмаһа, кеше быҙауы артынан сабып йөрөуселәр ҙә
854
монстрировать. һөйләп курһәтеу. Эшләп курһәтеу.
11. Үҙендәге берәй сифатты кешегә асыу, белгертеү. □ Показывать, проявлять (какое-л. свойство, качество). Кем икэнецде курһәтеу. Ажарын курһәтеу. Яуызлығын курһәтеу.
12. Нимәнеңдер барлығын йәки юҡлығын әйтеү, асыҡлап, дәлилләп биреү, белдереү.
□ Показывать. // Показ. Эштәге кәмселекте курһәтеу. Кешенең игелеген курһәтеу. һәләтен курһәтеу.
13. Нисек эш итергә өйрәтеү, күрһәтмәләр биреү, аңлатыу. □ Показать, как делать что-л. Уҡытыусы курһәтеуе буйынса яҙыу. Врач курһәтеуе буйынса дауаланыу.
14. кусм. Билдәле бер маҡсат ҡуйыу, йүнәлтеү. □ Ориентировать на кого-что.
♦ Алла (йәки Хоҙай) күрһәтмәһен бер насар хәлдең булыуын теләмәгәндә әйтелә.
□ Не дай бог! Күрмәгәнеңде күрһәтермен янағанда әйтелә. □ соотв. Показать, где раки зимуют.
КҮРҺӘТЕҮСЕ I (P.: предъявитель; И.: presenter; T.: ispat eden kimse) u.
Ниндәй ҙә булһа берәй документ күрһәтеүсе кеше. □ Предъявитель (паспорта, удостоверения). Тейешле документ курһәтеусе -ләр генә заводҡа инә ала.
КҮРҺӘТЕҮСЕ II (Р.: демонстратор; И.: demonstrator; T.: gösteren kimse) и.
Нимәлер күрһәтеүсе. □ Демонстратор. Фильм курһәтеусе. Мода курһәтеусе.
КҮРҺӘТЕҮСЕ III (Р: сопровождающий; И.: accompanying; T.: refakat) и.
Оҙатып йөрөүсе. □ Сопровождающий; путеводный. Юл курһәтеусе.
КҮРҺӘТЕШЕҮ (күрһәтеш-) ҡ. урт. ҡар. күрһәтеү, взаимн. от күрһәтеү.
КҮРҺӘТКЕС I (Р: показатель; И.: indicator; T.: gösterge) и.
1. Ниндәйҙер эштең торошон күрһәткән мәғлүмәт, билдә. □ Показатель. Республиканың йорттар төҙөу курһәткесе. һауым курһәткесе.
2. Эш-хеҙмәттең барышын белгерткән һан, һыҙыҡ һ. б. □ Показатель. Юғары кур-һәткес. Тубән курһәткес. ■ Макаев та, уның
ҡаһарман аты ла куптән донъя ҡуйҙылар инде, ләкин 1937 йылда улар ҡуйған рекорд Кыҙыл Армия тарихында иң юғары курһәткес итеп теркәлде. Р. Өмөтбаев. Рәшит уға [Алтынбөртөккә]ус иткән кеуек көндән-көн һәйбәтерәк эшләне, көндән-көн юғарыраҡ курһәткестәр яулап алды. Ф. Әсәнов.
КҮРҺӘТКЕС II (Р: указка; И.: pointer; T.: işaret değneği) и.
Яҙма, һыҙма нәмәләрҙе аңлатҡанда күрһәтеп тороу өсөн ҡулланылған махсус предмет, нәҙек таяҡ. □ Указка. Курһәткес менән төртөу. ■ «Мин был диаграммаларҙы, — Сәғиҙә курһәткес таяғы менән төртөп курһәтте, — дәрестә курһәтмә материалдар итеп файҙаланам». М. Тажи.
КҮРҺӘТМӘ I (Р: указание; И.: instructions; guideline; T: gösterme) и.
Нимә йәки нисек эшләү тураһында бирелгән аңлатма; кәңәш. □ Указание, установка, наставление. Курһәтмә алыу. Курһәтмә биреу. Курһәтмә утәлеу. ■ Асылда иһә капитан, моғайын, һалдаттары белмәгәнде беләлер, уларға әйтергә ярамай торған йәшерен курһәтмәләр алғандыр. Ә. Хәкимов.
КҮРҺӘТМӘ II с. ҡар. күргәҙмә II. Курһәтмә сығыштар ойоштороу. Курһәтмә әсбап.
КҮРҺӘТМӘЛЕ (Р: показательный; И.: explanatory; T: göstermeli) с.
1. Өлгөлө, күрһәтеп, аңлатып бирелгән. □ Показательный, демонстрационный, наглядный. Курһәтмәле уҡытыу. Фигуристарҙың курһәтмәле сығышы.
2. ҡар. күргәҙмәле. Курһәтмәле метод.
КҮРҺӘТТЕРЕҮ (күрһәттер-) ҡ. йөкм. ҡар. күрһәтеү, понуд. от күрһәтеү. ■ [Комиссар:] Кана, хәҙрәт, улай булғас, уҙең-дең оҫтабикәңдең һәнәрен курһәттер инде. И. Насыри.
КҮРШЕ I (Р: сосед; И.: neighbour; Т.: komşu) и.
Эргәләш өйҙәге, эргәләш урындағы кеше. □ Сосед. / Соседский. Куршеләр татыулығы. Куршегә инеу. ■ Куршеләр менән ыҙғышып тороусылар ҙа табыла; угеҙҙе эйәрләусе, тауыҡты араҡы менән һыйлаусы, йә булмаһа, кеше быҙауы артынан сабып йөрөуселәр ҙә
854