Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 855
Поиск по словарям
КҮРӘ
осрай... Ә. Бикчәнтәев. [Яҡуп:] Өмөт тотам ошо хәбәргә, ҡөҙрәтең менән бәхет бир сауҙагәргә, йәннәттә лә беҙҙе ҡауыштырһаң бергә, унда миңә курше булып торһа имде. Эпостан. • Куршегә онға кермәһәң дә, елгә керерһең. Әйтем. Курше хаҡы — тәнре хаҡы. Мәҡәл.
КҮРШЕ II (Р.: соседский; И.: neighbourly; T.: komşu) с.
Урыны, ере эргәләш булған. □ Соседский. Курше ҡыҙы. Курше ауыл. Курше булмә. ■ [Гөлнара] уҡып бөтөп, курше ауылға эшкә урынлашҡас та, ялдарында төп өйө итеп Сәйҙәләргә ҡайтты. «Шоңҡар», № 4, 2011. Ул-был була ҡалһа ла, курше булмәләрҙә ана купме тоғро хеҙмәтселәре бар — һорашырҙар, асыҡларҙар, яҙып ҡуйырҙар, сара курер-ҙәр. Б. Рафиҡов.
КҮРШЕ-АРА (Р: соседи; И.: neighbours; T.: komşular) и. диал.
Эргә тирәләге күршеләр. □ Соседи. Курше-араның хәлен белешеу. Курше-ара менән һөйләшеу.
КҮРШЕ КӨЙӘН и. диал. ҡар. күрше-күлән.
КҮРШЕ-КҮЛӘН (Р: соседи; И.: neighbors; T.: komşular) и. йыйн.
Тирә-яҡ күршеләге кешеләр. □ Соседи. Курше-куләнде йыйнау. И [Ирназар] хаттың башында ул, уҙ яҡындарынан тыш, хатта заманында уның ғаиләһенә бәғерһеҙлек курһәткән туған-тыумасаһына, курше-ку-ләндәренә суҡ-суҡ сәләмдәрен теҙҙе, унан ауыл хәлдәренә ҡыҙыҡһыныу белдерҙе. Ә. Хәкимов.
КҮРШЕ-КҮЛӘНКЕ и. диал. ҡар. күрше-күлән.
КҮРШЕЛЕК (күршелеге) (Р: соседство; И.: neighbourhood; T: komşuluk) и.
Күрше булып йәшәү. □ Соседство. Кур-шелек мөнәсәбәттәре. Куршелеккә килеу. Был куршелек артабан бик ҡыҙыҡ тәьҫир итә икән: әйтерһең, айыу һинең әсеңә инеп ятҡан да, әй, әйләнә, әй, тулғана. Б. Рафиҡов. • Куршелек туғанлыҡтан яҡын. Мәҡәл.
КҮРШЕЛӘРСӘ (Р: по-соседски; И.: in the neighbourhood; T: komşular gibi) p.
Күршеләргә хас булғанса. □ По-соседски. Куршеләрсә ярҙам итеу. Куршеләрсә мөғәмәлә.
КҮРШЕЛӘШ I (Р: рядом, по соседству; И.: in the neighbourhood; T: komşu olarak)/?.
Күрше булып, эргәләш. □ Рядом, по соседству. Куршелэш йәшәу. Куршеләш булыу. И Аҡташ тигән ауылда куршеләш кенә ике дуҫ йәшәгән. Әкиәттән. Дон, Днепр буйҙарында рус кенәздәре менән туғанлашып йә яулашып XIIбыуаттарҙа куршеләш йәшәгән бер башҡорт ырыуының башлығы рус йылъяҙмаларына Башҡорт хан исеме менән инеп ҡалған, мәҫәлән. Ғ. Хөсәйенов.
КҮРШЕЛӘШ II (Р: соседний; И.: neighbourhood; T: komşu) с.
Күршелә урынлашҡан. □ Соседний. Куршеләш булмә.
КҮРШЕ-ТИРӘ (Р: окружающая среда; И.: environment; T: komşular ve çevre) и. йыйн.
1. Яҡындағы урата; яҡын-тирә, тирә-яҡ. □ Окружающая среда (люди, соседи по местожительству). Курше-тирәнән килеу. Курше-тирәне саҡырыу. И Курше-тирәләге ауылдар ҙа шул Ишәленән таралып ултырған, ти. Әкиәттән. .. Кәҙерле ҡунаҡтарҙы боронғоса, иң кәҙерле аш — һалма бешереп, туған-ырыу, курше тирә-яҡты саҡырып һыйларға булдылар. 3. Биишева.
2. ҡар. күрше-күлән. Курше-тирә менән дуҫ йәшәу.
КҮРШЕ-ЯБА и. диал. ҡар. күрше-тирә.
КҮРӘ [боронғо төрки көрә\ (Р: ввиду; И.: in view (of); T: göre) бәйл.
1. Төбәү килештәге сифат йәки үткән заман сифат ҡылымдан һуң килеп, эш-хәлдең сәбәбен белдерә. □ Ввиду, вследствие того, что...; из-за того, что... (послелог с дат. п.). Ныҡҡа курә бирешмәй. ■ Бик арыған булғанға курә ул шунда уҡ йоҡлап китте. Әкиәттән. Был турәлек бирелде микән, аҡылдары камилға курә. Халыҡ йырынан. [Ишмырҙа:] Аҡсаға табыныу миңә бик куңелһеҙ куренде. Йәшлекте лә, бисәне лә, намыҫты ла аҡсаға һатып алып булғанға курә, донъяның ҡыҙығы ҡалмай ул. Ә. Бикчәнтәев.
2. Төбәү килештәге эйәлек ялғаулы иҫемдәрҙән һуң килеп, алдағы төшөнсәнең ошо
855
осрай... Ә. Бикчәнтәев. [Яҡуп:] Өмөт тотам ошо хәбәргә, ҡөҙрәтең менән бәхет бир сауҙагәргә, йәннәттә лә беҙҙе ҡауыштырһаң бергә, унда миңә курше булып торһа имде. Эпостан. • Куршегә онға кермәһәң дә, елгә керерһең. Әйтем. Курше хаҡы — тәнре хаҡы. Мәҡәл.
КҮРШЕ II (Р.: соседский; И.: neighbourly; T.: komşu) с.
Урыны, ере эргәләш булған. □ Соседский. Курше ҡыҙы. Курше ауыл. Курше булмә. ■ [Гөлнара] уҡып бөтөп, курше ауылға эшкә урынлашҡас та, ялдарында төп өйө итеп Сәйҙәләргә ҡайтты. «Шоңҡар», № 4, 2011. Ул-был була ҡалһа ла, курше булмәләрҙә ана купме тоғро хеҙмәтселәре бар — һорашырҙар, асыҡларҙар, яҙып ҡуйырҙар, сара курер-ҙәр. Б. Рафиҡов.
КҮРШЕ-АРА (Р: соседи; И.: neighbours; T.: komşular) и. диал.
Эргә тирәләге күршеләр. □ Соседи. Курше-араның хәлен белешеу. Курше-ара менән һөйләшеу.
КҮРШЕ КӨЙӘН и. диал. ҡар. күрше-күлән.
КҮРШЕ-КҮЛӘН (Р: соседи; И.: neighbors; T.: komşular) и. йыйн.
Тирә-яҡ күршеләге кешеләр. □ Соседи. Курше-куләнде йыйнау. И [Ирназар] хаттың башында ул, уҙ яҡындарынан тыш, хатта заманында уның ғаиләһенә бәғерһеҙлек курһәткән туған-тыумасаһына, курше-ку-ләндәренә суҡ-суҡ сәләмдәрен теҙҙе, унан ауыл хәлдәренә ҡыҙыҡһыныу белдерҙе. Ә. Хәкимов.
КҮРШЕ-КҮЛӘНКЕ и. диал. ҡар. күрше-күлән.
КҮРШЕЛЕК (күршелеге) (Р: соседство; И.: neighbourhood; T: komşuluk) и.
Күрше булып йәшәү. □ Соседство. Кур-шелек мөнәсәбәттәре. Куршелеккә килеу. Был куршелек артабан бик ҡыҙыҡ тәьҫир итә икән: әйтерһең, айыу һинең әсеңә инеп ятҡан да, әй, әйләнә, әй, тулғана. Б. Рафиҡов. • Куршелек туғанлыҡтан яҡын. Мәҡәл.
КҮРШЕЛӘРСӘ (Р: по-соседски; И.: in the neighbourhood; T: komşular gibi) p.
Күршеләргә хас булғанса. □ По-соседски. Куршеләрсә ярҙам итеу. Куршеләрсә мөғәмәлә.
КҮРШЕЛӘШ I (Р: рядом, по соседству; И.: in the neighbourhood; T: komşu olarak)/?.
Күрше булып, эргәләш. □ Рядом, по соседству. Куршелэш йәшәу. Куршеләш булыу. И Аҡташ тигән ауылда куршеләш кенә ике дуҫ йәшәгән. Әкиәттән. Дон, Днепр буйҙарында рус кенәздәре менән туғанлашып йә яулашып XIIбыуаттарҙа куршеләш йәшәгән бер башҡорт ырыуының башлығы рус йылъяҙмаларына Башҡорт хан исеме менән инеп ҡалған, мәҫәлән. Ғ. Хөсәйенов.
КҮРШЕЛӘШ II (Р: соседний; И.: neighbourhood; T: komşu) с.
Күршелә урынлашҡан. □ Соседний. Куршеләш булмә.
КҮРШЕ-ТИРӘ (Р: окружающая среда; И.: environment; T: komşular ve çevre) и. йыйн.
1. Яҡындағы урата; яҡын-тирә, тирә-яҡ. □ Окружающая среда (люди, соседи по местожительству). Курше-тирәнән килеу. Курше-тирәне саҡырыу. И Курше-тирәләге ауылдар ҙа шул Ишәленән таралып ултырған, ти. Әкиәттән. .. Кәҙерле ҡунаҡтарҙы боронғоса, иң кәҙерле аш — һалма бешереп, туған-ырыу, курше тирә-яҡты саҡырып һыйларға булдылар. 3. Биишева.
2. ҡар. күрше-күлән. Курше-тирә менән дуҫ йәшәу.
КҮРШЕ-ЯБА и. диал. ҡар. күрше-тирә.
КҮРӘ [боронғо төрки көрә\ (Р: ввиду; И.: in view (of); T: göre) бәйл.
1. Төбәү килештәге сифат йәки үткән заман сифат ҡылымдан һуң килеп, эш-хәлдең сәбәбен белдерә. □ Ввиду, вследствие того, что...; из-за того, что... (послелог с дат. п.). Ныҡҡа курә бирешмәй. ■ Бик арыған булғанға курә ул шунда уҡ йоҡлап китте. Әкиәттән. Был турәлек бирелде микән, аҡылдары камилға курә. Халыҡ йырынан. [Ишмырҙа:] Аҡсаға табыныу миңә бик куңелһеҙ куренде. Йәшлекте лә, бисәне лә, намыҫты ла аҡсаға һатып алып булғанға курә, донъяның ҡыҙығы ҡалмай ул. Ә. Бикчәнтәев.
2. Төбәү килештәге эйәлек ялғаулы иҫемдәрҙән һуң килеп, алдағы төшөнсәнең ошо
855