Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 859
Поиск по словарям
КҮСЕР
КҮСЕНЕП ҠАЙТЫУ (күсенеп кайт-) (Р.: переехать обратно; И.: turn back; T: dönmek) ҡ.
Кире күсенеп ҡайтыу. □ Переехать обратно. Ҡаланан ауылға кусенеп ҡайтыу. Тыуған ауылына кусенеп ҡайтыу.
КҮСЕНЕР-КҮСЕНМӘҪ (Р.: сомневаться с переездом; И.: doubting the removal; T.: göçer mi göçmez mi) p.
Күсенергә икеләнеү. □ Сомневаться с переездом. Кусенер-кусенмәҫ тороу. Кусенер-кусенмәҫ йөрөу.
КҮСЕНЕҮ (күсен-) ҡ. ҡайт. ҡар. күсеү 2. Кусенеп йөрөу. Кусенеп китеу. Кусенеп ҡайтыу. ■ Бабай йәйләуҙе ташлап, йәһәт кенә икенсе ергә кусенеп киткән. Әкиәттән. Кусенеп килеуселәрҙең ошо туп-тулы өс тартма китап һәм ялтыр аҡ самауыр менән ҡапҡасы йәнселгән ялтыр сәйнуктән башҡа ауыл малайҙарының куҙен ҡыҙҙырырлыҡ бутән әйберҙәре куренмәне. Ф. Әсәнов. Әсәйем әллә ҡайҙан ашығып ҡайтты ла: «Кусенәбеҙ, балаҡайым», — тине. Мин аптырап ҡалдым. «Кайҙа кусенәбеҙ, ниңә кусенәбеҙ?.. Атайым өйҙә юҡ, ә әсәйем менән беҙ икәу кусенәбеҙ имеш!..» Д. Юлтый.
КҮСЕНЕШЕҮ (күсенеш-) ҡ. урт. ҡар. күсенеү, взаимн. от күсенеү. Кусенешеп йөрөу. Кусенешергә ярҙам итеу.
КҮСЕНКЕРӘҮ (күсенкерә-) (Р: чуть-чуть подвинуться; И.: move; T.: azıcık göçmek) ҡ.
Саҡ-саҡ ҡына урындан күсеү, шылыу. □ Чуть-чуть подвинуться. Бер аҙ кусенкерәу. Кусенкерәп ултырыу.
КҮСЕП БАРЫУ (күсеп бар-) (Р: переселиться; И.: migrate; T.: göçmek) ҡ.
1. Йәшәү урынын ҡалдырып, ҡайҙалыр бөтөнләйгә күсеү. □ Переселиться, переехать; перейти в другое место. □ Ауылдан ҡалаға кусеп барыу. И Олатайымдар йәшәгән ауылға кусеп барыу яҡшыраҡ булмаҫмы икән? Ш. Насыров.
2. Ҡайҙалыр күсенеп китеп барыу. □ Переезжать, переселяться, перебираться, переходить (о самом процессе передвижения). Кусеп барыу бик оҙаҡ ваҡытты алды.
КҮСЕП ЙӨРӨҮ (күсеп йөрө-) (Р: кочевать; переходить с места на место; И.: nomadize; T.: göçmek) ҡ.
1. Бер йәйләүҙән икенсе йәйләүгә күсеп йөрөү. □ Кочевать. Кусеп йөрөу ялҡытты.
2. Бер урындан икенсе урынға күсеү.
□ Переходить с места на место. Партанан партаға кусеп йөрөу балаларға ҡыҙыҡ куренә, ахыры. Картотека фондынан.
КҮСЕП КИТЕҮ (күсеп кит-) (Р: уезжать, уехать на другое место; И.: nomadize; T.: göçmek) ҡ.
1. Бер урындан икенсе урынға бөтөнләйгә күсеү. □ Уезжать, уехать на другое место. ■ Бәләкәй арбаны тартып ҡапҡанан сыҡҡанда, атайым иҫкә төштө, беҙ юҡта ҡайтыр ҙа кусенеп киткәнгә асыуланыр төҫлө тойолдо. Д. Юлтый.
2. кусм. Күсеп киткән кеүек тойолоу.
□ Как будто передвигается (казаться).
■ Ҡукрәктау башына менеп ҡараһаң, кук сите әллә ҡайҙа алыҫҡа кусеп китә. М. Кәрим.
КҮСЕП УЛТЫРЫУ (күсеп ултыр-) (Р: пересаживаться, пересесть; И.: tranship; T.: geçmek) ҡ.
1. Бер урындан икенсе урынға күсеү.
□ Пересаживаться, пересесть. ■ Үҙенең вагонына барып, ошо ҡатындың балаһын алып киткәненә шаһит булған куршеләрен дә алып килә алмай ине Сафия, китһә, былар икенсе вагонға кусеп ултырасаҡ, ҡасасаҡ, йәшенәсәк йәки, поезд туҡтаһа, төшөп ҡаласаҡ, эҙлә шунан.Т. Ғиниәтуллин.
2. Бер урындан икенсе урынға күсеп төпләнеү. □ Переселяться, переселиться на другое место (построиться там). ■ Тубэндэ Яйыҡ буйына кусеп ултырған Тирмә ауылының йорттары умарталар саҡлы ғына куренә, тик әллә ҡайҙа ятҡан Кирәмәт кенә аяҙ көндәрҙә ҡараған һайын яҡынайған һымаҡ. М. Кәрим.
КҮСЕР I (Р: кучер; И.: coachman; T.: arabacı) и.
Кеше ултыртып, ат тотоп барыусы; ат тотоусы. □ Кучер. Кусер егет. Кусере йөрөтә.
■ Кояш тауға яҡынлап, көн ҡыҙыуы һурел-гәс кенә, пар кук ат еккән елкән ҡара повоз-
859
КҮСЕНЕП ҠАЙТЫУ (күсенеп кайт-) (Р.: переехать обратно; И.: turn back; T: dönmek) ҡ.
Кире күсенеп ҡайтыу. □ Переехать обратно. Ҡаланан ауылға кусенеп ҡайтыу. Тыуған ауылына кусенеп ҡайтыу.
КҮСЕНЕР-КҮСЕНМӘҪ (Р.: сомневаться с переездом; И.: doubting the removal; T.: göçer mi göçmez mi) p.
Күсенергә икеләнеү. □ Сомневаться с переездом. Кусенер-кусенмәҫ тороу. Кусенер-кусенмәҫ йөрөу.
КҮСЕНЕҮ (күсен-) ҡ. ҡайт. ҡар. күсеү 2. Кусенеп йөрөу. Кусенеп китеу. Кусенеп ҡайтыу. ■ Бабай йәйләуҙе ташлап, йәһәт кенә икенсе ергә кусенеп киткән. Әкиәттән. Кусенеп килеуселәрҙең ошо туп-тулы өс тартма китап һәм ялтыр аҡ самауыр менән ҡапҡасы йәнселгән ялтыр сәйнуктән башҡа ауыл малайҙарының куҙен ҡыҙҙырырлыҡ бутән әйберҙәре куренмәне. Ф. Әсәнов. Әсәйем әллә ҡайҙан ашығып ҡайтты ла: «Кусенәбеҙ, балаҡайым», — тине. Мин аптырап ҡалдым. «Кайҙа кусенәбеҙ, ниңә кусенәбеҙ?.. Атайым өйҙә юҡ, ә әсәйем менән беҙ икәу кусенәбеҙ имеш!..» Д. Юлтый.
КҮСЕНЕШЕҮ (күсенеш-) ҡ. урт. ҡар. күсенеү, взаимн. от күсенеү. Кусенешеп йөрөу. Кусенешергә ярҙам итеу.
КҮСЕНКЕРӘҮ (күсенкерә-) (Р: чуть-чуть подвинуться; И.: move; T.: azıcık göçmek) ҡ.
Саҡ-саҡ ҡына урындан күсеү, шылыу. □ Чуть-чуть подвинуться. Бер аҙ кусенкерәу. Кусенкерәп ултырыу.
КҮСЕП БАРЫУ (күсеп бар-) (Р: переселиться; И.: migrate; T.: göçmek) ҡ.
1. Йәшәү урынын ҡалдырып, ҡайҙалыр бөтөнләйгә күсеү. □ Переселиться, переехать; перейти в другое место. □ Ауылдан ҡалаға кусеп барыу. И Олатайымдар йәшәгән ауылға кусеп барыу яҡшыраҡ булмаҫмы икән? Ш. Насыров.
2. Ҡайҙалыр күсенеп китеп барыу. □ Переезжать, переселяться, перебираться, переходить (о самом процессе передвижения). Кусеп барыу бик оҙаҡ ваҡытты алды.
КҮСЕП ЙӨРӨҮ (күсеп йөрө-) (Р: кочевать; переходить с места на место; И.: nomadize; T.: göçmek) ҡ.
1. Бер йәйләүҙән икенсе йәйләүгә күсеп йөрөү. □ Кочевать. Кусеп йөрөу ялҡытты.
2. Бер урындан икенсе урынға күсеү.
□ Переходить с места на место. Партанан партаға кусеп йөрөу балаларға ҡыҙыҡ куренә, ахыры. Картотека фондынан.
КҮСЕП КИТЕҮ (күсеп кит-) (Р: уезжать, уехать на другое место; И.: nomadize; T.: göçmek) ҡ.
1. Бер урындан икенсе урынға бөтөнләйгә күсеү. □ Уезжать, уехать на другое место. ■ Бәләкәй арбаны тартып ҡапҡанан сыҡҡанда, атайым иҫкә төштө, беҙ юҡта ҡайтыр ҙа кусенеп киткәнгә асыуланыр төҫлө тойолдо. Д. Юлтый.
2. кусм. Күсеп киткән кеүек тойолоу.
□ Как будто передвигается (казаться).
■ Ҡукрәктау башына менеп ҡараһаң, кук сите әллә ҡайҙа алыҫҡа кусеп китә. М. Кәрим.
КҮСЕП УЛТЫРЫУ (күсеп ултыр-) (Р: пересаживаться, пересесть; И.: tranship; T.: geçmek) ҡ.
1. Бер урындан икенсе урынға күсеү.
□ Пересаживаться, пересесть. ■ Үҙенең вагонына барып, ошо ҡатындың балаһын алып киткәненә шаһит булған куршеләрен дә алып килә алмай ине Сафия, китһә, былар икенсе вагонға кусеп ултырасаҡ, ҡасасаҡ, йәшенәсәк йәки, поезд туҡтаһа, төшөп ҡаласаҡ, эҙлә шунан.Т. Ғиниәтуллин.
2. Бер урындан икенсе урынға күсеп төпләнеү. □ Переселяться, переселиться на другое место (построиться там). ■ Тубэндэ Яйыҡ буйына кусеп ултырған Тирмә ауылының йорттары умарталар саҡлы ғына куренә, тик әллә ҡайҙа ятҡан Кирәмәт кенә аяҙ көндәрҙә ҡараған һайын яҡынайған һымаҡ. М. Кәрим.
КҮСЕР I (Р: кучер; И.: coachman; T.: arabacı) и.
Кеше ултыртып, ат тотоп барыусы; ат тотоусы. □ Кучер. Кусер егет. Кусере йөрөтә.
■ Кояш тауға яҡынлап, көн ҡыҙыуы һурел-гәс кенә, пар кук ат еккән елкән ҡара повоз-
859