Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IV. Страница 921
Поиск по словарям
КӘҮЕШ
уҙенең [Ишбирҙиндың] һыны сағылып ҡалды: шәм шикелле төҙ кәуҙә, киң яурын, болоттай ялбыр ҡара сәс, дәрәжәле куҙ ҡараштары. Р. Солтангәрәев. Ауыр кәуҙәһен көскә ҡыймылдатып, управляюиҫий десятник эргәһенә кусеп ултырҙы. Я. Хамматов. • Ҙурлыҡ кәуҙә менән тугел, ғилем менән. Әйтем. Ололоҡ кәуҙәлә тугел, аҡылда. Әйтем.
3. Өҫ кейеменең билдән юғары өлөшө.
□ Часть одежды выше пояса. Кулдәктең кәуҙәһе ҡыҫҡа булған.
♦ Ҡоро кәүҙә ҡоро буй йөрөткән эшлекһеҙ кешегә ҡарата әйтелә. □ Никчёмный человек; никудышный человек.
КӘҮҘӘЛЕ (Р: дородный; И.: portly, burly; T.: gövdeli) с.
Кәүҙәгә ҙур. □ Дородный, рослый, статный. Кәуҙәле up. ■ Ул [Хәсән бабай] алтмыш йәштәрҙә булһа ла, ҡап-ҡара сәсле, ҡара мыйыҡлы, баһадир кәуҙәле ине. 3. Биишева.
КӘҮҘӘЛӘНДЕРЕЛЕҮ (кәүҙәләндерел-) ҡ. төш. ҡар. кәүҙәләндереү, страд, от кәүҙәләндереү. ■ Әкиәттәрҙә ул [Аҡбулат] һәр ваҡыт ыңғай итеп кәуҙәләндерелә. К. Мәргән.
КӘҮҘӘЛӘНДЕРЕҮ (кәүҙәләндер-) (Р: изображать; И.: depict; T.: tasvir etmek) к.
Әҙәби образдар аша биреү, һүрәтләү, сағылдырыу (әҙәбиәттә, сәнғәттә һ. б.).
□ Изображать. // Изображение. Тормошто художестволы образдар аша кәуҙәләндереу.
КӘҮҘӘЛӘНДЕРЕҮСЕ (Р: олицетворяющий; И.: depicting; T.: tasvir eden) с.
Әҙәби образдар аша һүрәтләнгән (әҙәбиәттә, сәнғәттә һ. б.). □ Олицетворяющий. Матурлыҡты кәуҙәләндереусе һындар. Батырлыҡты кәуҙәләндереусе геройҙар. й Кешелек тойғоларын дөйөмләштереп кәу-ҙәләндереусе геройҙы [эпос геройын], ысын мәғәнәһендә ил батыры тип танырға мөмкин. Н. Зарипов.
КӘҮҘӘЛӘНЕҮ (кәүҙәлән-) (Р: вырисовываться; И.: appear (before one’s eyes); T.: tasvir edilmek) ҡ.
1. Һүрәт булып, күҙ алдына баҫыу; һүрәтләнеү. □ Вырисовываться, возникать в сознании, предстать перед глазами.
2. Әҙәби әҫәрҙә, сәнғәттә һ. б. сағылыш алыу, сағылыу. □ Отображаться в образах. ■ Театрҙа кәуҙәләнгән образдарҙы әҙәби әҫәрҙәге һымаҡ китапҡа ла кусереп булмай. С. Агиш.
КӘҮҘӘЛӘНЕШ (Р: изображение; И.: image; reflection; T.: tasvir) и.
Бер нәмәнең икенсе нәмәлә күренгән һөҙөмтәһе; сағылыш. □ Изображение, отображение. И Уларҙың [Рәшит Назарҙың шиғырҙарының] һәр береһе, йөкмәткеһе менән генә тугел, формаһы менән дә айырылып торалар, һәр яңы әҫәрҙә шағирҙың өр-яңыса уҙгәреуе, яңыса кәуҙәләнеше уҙе бер оло сер, уҙе бер мөғжизә. Р. Мифтахов.
КӘҮҘӘҮ (кәүҙә-) ҡ. ҡар. ҡауҙау.
КӘҮЕЗ [ғәр. jjj^l (Р: задвижка в пруду; И.: shutter; T.: sürme) и. һөйл.
Быуаны асып яба торған ҡулайлама.
□ Задвижка в пруду. ■ Байгилдин .. канау янына килеп, .. кәуезде тотош асып ебәрҙе, һыу шарлауыҡ булып аға башланы. X. Ғиләжев.
КӘҮЕК (Р: несозревший; И.: unripe; T.: kabak) с.
1. Тос түгел, еңел, осоҡ. □ Несозревший, неспелый. Кәуек бойҙай. Кәуек бесән.
2. Муртланған, серек. □ Подгнивший. Кәуек утын.
3. кусм. диал. Йоҡа, еңел (кешегә ҡарата).
□ Несолидный, легкомысленный (о человеке). Кәуек кеше. Кәуек булыу.
КӘҮЕРТ с. ҡар. кәүек 2.
КӘҮЕШ I [фарс. (Р: кожаная обувь типа галоши; И.: national footwear made of leather; T: deri ayakkabı) и. этн.
Йоҡа табанлы итеп күндән тегелгән ҡунысһыҙ аяҡ кейеме (ситек тышынан кейелә). □ Кожаная обувь типа галоши. И Бик килешә һиңә ситек-кәуеш, иң модалы плащ-палътолар, затлы беләҙектәр һәм йөҙөктәр, аҫыл тундар, йәғни мантолар. Картотека фондынан. [Сәйфтең] өҫтөндә йоҡа ғына
921
уҙенең [Ишбирҙиндың] һыны сағылып ҡалды: шәм шикелле төҙ кәуҙә, киң яурын, болоттай ялбыр ҡара сәс, дәрәжәле куҙ ҡараштары. Р. Солтангәрәев. Ауыр кәуҙәһен көскә ҡыймылдатып, управляюиҫий десятник эргәһенә кусеп ултырҙы. Я. Хамматов. • Ҙурлыҡ кәуҙә менән тугел, ғилем менән. Әйтем. Ололоҡ кәуҙәлә тугел, аҡылда. Әйтем.
3. Өҫ кейеменең билдән юғары өлөшө.
□ Часть одежды выше пояса. Кулдәктең кәуҙәһе ҡыҫҡа булған.
♦ Ҡоро кәүҙә ҡоро буй йөрөткән эшлекһеҙ кешегә ҡарата әйтелә. □ Никчёмный человек; никудышный человек.
КӘҮҘӘЛЕ (Р: дородный; И.: portly, burly; T.: gövdeli) с.
Кәүҙәгә ҙур. □ Дородный, рослый, статный. Кәуҙәле up. ■ Ул [Хәсән бабай] алтмыш йәштәрҙә булһа ла, ҡап-ҡара сәсле, ҡара мыйыҡлы, баһадир кәуҙәле ине. 3. Биишева.
КӘҮҘӘЛӘНДЕРЕЛЕҮ (кәүҙәләндерел-) ҡ. төш. ҡар. кәүҙәләндереү, страд, от кәүҙәләндереү. ■ Әкиәттәрҙә ул [Аҡбулат] һәр ваҡыт ыңғай итеп кәуҙәләндерелә. К. Мәргән.
КӘҮҘӘЛӘНДЕРЕҮ (кәүҙәләндер-) (Р: изображать; И.: depict; T.: tasvir etmek) к.
Әҙәби образдар аша биреү, һүрәтләү, сағылдырыу (әҙәбиәттә, сәнғәттә һ. б.).
□ Изображать. // Изображение. Тормошто художестволы образдар аша кәуҙәләндереу.
КӘҮҘӘЛӘНДЕРЕҮСЕ (Р: олицетворяющий; И.: depicting; T.: tasvir eden) с.
Әҙәби образдар аша һүрәтләнгән (әҙәбиәттә, сәнғәттә һ. б.). □ Олицетворяющий. Матурлыҡты кәуҙәләндереусе һындар. Батырлыҡты кәуҙәләндереусе геройҙар. й Кешелек тойғоларын дөйөмләштереп кәу-ҙәләндереусе геройҙы [эпос геройын], ысын мәғәнәһендә ил батыры тип танырға мөмкин. Н. Зарипов.
КӘҮҘӘЛӘНЕҮ (кәүҙәлән-) (Р: вырисовываться; И.: appear (before one’s eyes); T.: tasvir edilmek) ҡ.
1. Һүрәт булып, күҙ алдына баҫыу; һүрәтләнеү. □ Вырисовываться, возникать в сознании, предстать перед глазами.
2. Әҙәби әҫәрҙә, сәнғәттә һ. б. сағылыш алыу, сағылыу. □ Отображаться в образах. ■ Театрҙа кәуҙәләнгән образдарҙы әҙәби әҫәрҙәге һымаҡ китапҡа ла кусереп булмай. С. Агиш.
КӘҮҘӘЛӘНЕШ (Р: изображение; И.: image; reflection; T.: tasvir) и.
Бер нәмәнең икенсе нәмәлә күренгән һөҙөмтәһе; сағылыш. □ Изображение, отображение. И Уларҙың [Рәшит Назарҙың шиғырҙарының] һәр береһе, йөкмәткеһе менән генә тугел, формаһы менән дә айырылып торалар, һәр яңы әҫәрҙә шағирҙың өр-яңыса уҙгәреуе, яңыса кәуҙәләнеше уҙе бер оло сер, уҙе бер мөғжизә. Р. Мифтахов.
КӘҮҘӘҮ (кәүҙә-) ҡ. ҡар. ҡауҙау.
КӘҮЕЗ [ғәр. jjj^l (Р: задвижка в пруду; И.: shutter; T.: sürme) и. һөйл.
Быуаны асып яба торған ҡулайлама.
□ Задвижка в пруду. ■ Байгилдин .. канау янына килеп, .. кәуезде тотош асып ебәрҙе, һыу шарлауыҡ булып аға башланы. X. Ғиләжев.
КӘҮЕК (Р: несозревший; И.: unripe; T.: kabak) с.
1. Тос түгел, еңел, осоҡ. □ Несозревший, неспелый. Кәуек бойҙай. Кәуек бесән.
2. Муртланған, серек. □ Подгнивший. Кәуек утын.
3. кусм. диал. Йоҡа, еңел (кешегә ҡарата).
□ Несолидный, легкомысленный (о человеке). Кәуек кеше. Кәуек булыу.
КӘҮЕРТ с. ҡар. кәүек 2.
КӘҮЕШ I [фарс. (Р: кожаная обувь типа галоши; И.: national footwear made of leather; T: deri ayakkabı) и. этн.
Йоҡа табанлы итеп күндән тегелгән ҡунысһыҙ аяҡ кейеме (ситек тышынан кейелә). □ Кожаная обувь типа галоши. И Бик килешә һиңә ситек-кәуеш, иң модалы плащ-палътолар, затлы беләҙектәр һәм йөҙөктәр, аҫыл тундар, йәғни мантолар. Картотека фондынан. [Сәйфтең] өҫтөндә йоҡа ғына
921