Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 108
Поиск по словарям
ҠАЙНБИКӘ
лар эргәһендә ҡайнашалар, һ. Дәүләтшина. Ун ике ырыуҙы эсенә алған Табын иле ишле умарта кусе кеуек ҡайнашты. К. Мәргән.
ҠАЙНБИКӘ и. диал. ҡар. ҡайынбикә.
ҠАЙНЫ (Р.: свёкор; тесть; И.: father-inlaw; T.: kaynata) и.
1. Иренең атаһы (ҡатынына ҡарата ). □ Свёкор. Ҡайны һуҙе. Н Айбикәнең ҡайны менән ҡәйнәһе бар саҡтағы ғумере арыу ғына утте. Ҡайны тыныс, ҡәйнәһе бигерәк тә йомшаҡ куңелле һәйбәт әбей ине. Һ. Дәүләтшина. • Атайым йорто һаламдыр — ожмах булып куренә, ҡайным йорто ҡабыҡтыр — тамуҡ булып куренә. Мәҡәл.
2. Ҡатынының атаһы (иренә ҡарата). □ Тесть. Н Ҡинйә, төргәген асып, ҡайныһына бына тигән кулдәк тоттора. Әкиәттән. Әлебай бөтә булған хәлде ҡайныға һөйләп биргән. Әкиәттән. [Харис] яңы ҡатынының төҙөлөш корпорацияһы тураһында һөйләп алып китте: «Атаһы, ҡайным ҡарт — эшҡыуарлыҡты уҫтереу йунәлешендә эшләгән ҙур чиновник». Г. Ғиззәтуллина. • Атаға ул булмаһаң, ҡайныға ҡол булырһың. Мәҡәл.
ҠАЙНЫ-ҠАЙНАҒА (Р.: свёкор и старшие братья мужа; И.: father-in-law with his elder brothers; T: kaynata ve kayın biraderler) и. йыйн.
1. Иренең атаһы, ағай тейеш кешеләре (ҡатынына ҡарата). □ Свёкор и старшие братья мужа (по отношению к жене). Ҡайны-ҡайнағаларҙы хөрмәтләу. Ҡайны-ҡайнағаларҙы саҡырыу. Ҡилен кешегә ҡайны-ҡайнағаға курнис биргәс кенә һуҙ ҡушырға ярай.
2. Ҡатынының атаһы, ағай тейеш кешеләре (иренә ҡарата). □ Тесть и старшие братья жены (по отношению к мужу). Ҡайны-ҡайнағалар йыйылыу. Ҡайны-кай-нағалар ярҙамлашыуы. Айбулатҡа өй һалғанда ҡайны-ҡайнағалары ярҙам итте.
ҠАЙНЫ-ҠӘЙНӘ (Р: свёкор и свекровь, тесть и тёща; И.: father and mother-in-law; T: kaynata ve kaynana) и. йыйн.
Иренең ата-әсәһе (ҡатынына ҡарата) һәм ҡатынының ата-әсәһе (иренә ҡарата). □ Свёкор и свекровь, тесть и тёща. Ҡайны-ҡәйнә йортонда йәшәу. Ҡайны-ҡәйнә ризалығын алыу. М Хөппөниса ҡайны-ҡәйнәһен ҡараны. Ярарға тырышты. Я. Хамматов.
ҠАЙНЫҺЫ а. ҡар. ҡайһыһы. М Быларҙың ҡайныһы һинең ҡыҙың була? Әкиәттән. Буйһонһаң — иркен йәшәрһең, буйһонмаһаң — улерһең, һин ҡайныһына риза? Әкиәттән. Ҡайныһы Соня булғандыр — асыҡ белеп етмәнем. Д. Юлтый. Быларҙың ҡайныһы көҙән ҡапҡанларға, ҡайныһы буре ҡыуырға, ҡайныһы төлкө юлларға сығып китә. Ғ. Дәүләтшин.
ҠАЙПАН (Р.: название башкирского рода; И.: Bashkir clan name; T: bir Başkurt soyunun ismi) и.
Танып ҡәбиләһенә ҡараған ырыу исеме. □ Кайпан (название башкирского рода в составе племени табын). Ҡайпан ырыуы кешеһе.
ҠАЙРА (Р: кайра; И.: guillemot; T: Troil kuşu) и. зоол.
Поляр диңгеҙ ҡошо. □ Кайра (морская полярная птица) (лат. Urla). Ҡайра ояһы. Ҡайраларҙың ауырлығы 1 килограмға етә. Ҡайра аҡсарлаҡҡа оҡшаған.
ҠАЙРАҠ (ҡайрағы) (Р: точило; И.: whet stone; T: bileği taşı) и.
1. Ҡорал-ҡорамалды үткерләй торған үҙенә бер төрлө таш; яныуыс. □ Точило, точилка, брусок, оселок. Ҡайраҡ менән ҡайрау. Ҡайраҡ ташы. М [Убырлы ҡарсыҡ] йоҡлаған арала төлкө балта менән ҡайраҡты һыуға ырғыта. Әкиәттән. Анау ятҡан йылға — Йылайыр ул, ҡайраҡ өсөн ташын алырмын; һау-сәләмәт етһәм уҙ илемә, ғумерлеккә шатлыҡ табырмын. «Ҡуңыр буға».
2. кусм. Бысый икмәк. □ Недопечённый, сырой хлеб. Икмәк ҡайраҡ булған. Ҡайраҡ ашатыу.
3. миф. ҡар. ҡайраҡ сире. Ҡайраҡ сығыу. Ҡайраҡ имләу.
108
лар эргәһендә ҡайнашалар, һ. Дәүләтшина. Ун ике ырыуҙы эсенә алған Табын иле ишле умарта кусе кеуек ҡайнашты. К. Мәргән.
ҠАЙНБИКӘ и. диал. ҡар. ҡайынбикә.
ҠАЙНЫ (Р.: свёкор; тесть; И.: father-inlaw; T.: kaynata) и.
1. Иренең атаһы (ҡатынына ҡарата ). □ Свёкор. Ҡайны һуҙе. Н Айбикәнең ҡайны менән ҡәйнәһе бар саҡтағы ғумере арыу ғына утте. Ҡайны тыныс, ҡәйнәһе бигерәк тә йомшаҡ куңелле һәйбәт әбей ине. Һ. Дәүләтшина. • Атайым йорто һаламдыр — ожмах булып куренә, ҡайным йорто ҡабыҡтыр — тамуҡ булып куренә. Мәҡәл.
2. Ҡатынының атаһы (иренә ҡарата). □ Тесть. Н Ҡинйә, төргәген асып, ҡайныһына бына тигән кулдәк тоттора. Әкиәттән. Әлебай бөтә булған хәлде ҡайныға һөйләп биргән. Әкиәттән. [Харис] яңы ҡатынының төҙөлөш корпорацияһы тураһында һөйләп алып китте: «Атаһы, ҡайным ҡарт — эшҡыуарлыҡты уҫтереу йунәлешендә эшләгән ҙур чиновник». Г. Ғиззәтуллина. • Атаға ул булмаһаң, ҡайныға ҡол булырһың. Мәҡәл.
ҠАЙНЫ-ҠАЙНАҒА (Р.: свёкор и старшие братья мужа; И.: father-in-law with his elder brothers; T: kaynata ve kayın biraderler) и. йыйн.
1. Иренең атаһы, ағай тейеш кешеләре (ҡатынына ҡарата). □ Свёкор и старшие братья мужа (по отношению к жене). Ҡайны-ҡайнағаларҙы хөрмәтләу. Ҡайны-ҡайнағаларҙы саҡырыу. Ҡилен кешегә ҡайны-ҡайнағаға курнис биргәс кенә һуҙ ҡушырға ярай.
2. Ҡатынының атаһы, ағай тейеш кешеләре (иренә ҡарата). □ Тесть и старшие братья жены (по отношению к мужу). Ҡайны-ҡайнағалар йыйылыу. Ҡайны-кай-нағалар ярҙамлашыуы. Айбулатҡа өй һалғанда ҡайны-ҡайнағалары ярҙам итте.
ҠАЙНЫ-ҠӘЙНӘ (Р: свёкор и свекровь, тесть и тёща; И.: father and mother-in-law; T: kaynata ve kaynana) и. йыйн.
Иренең ата-әсәһе (ҡатынына ҡарата) һәм ҡатынының ата-әсәһе (иренә ҡарата). □ Свёкор и свекровь, тесть и тёща. Ҡайны-ҡәйнә йортонда йәшәу. Ҡайны-ҡәйнә ризалығын алыу. М Хөппөниса ҡайны-ҡәйнәһен ҡараны. Ярарға тырышты. Я. Хамматов.
ҠАЙНЫҺЫ а. ҡар. ҡайһыһы. М Быларҙың ҡайныһы һинең ҡыҙың була? Әкиәттән. Буйһонһаң — иркен йәшәрһең, буйһонмаһаң — улерһең, һин ҡайныһына риза? Әкиәттән. Ҡайныһы Соня булғандыр — асыҡ белеп етмәнем. Д. Юлтый. Быларҙың ҡайныһы көҙән ҡапҡанларға, ҡайныһы буре ҡыуырға, ҡайныһы төлкө юлларға сығып китә. Ғ. Дәүләтшин.
ҠАЙПАН (Р.: название башкирского рода; И.: Bashkir clan name; T: bir Başkurt soyunun ismi) и.
Танып ҡәбиләһенә ҡараған ырыу исеме. □ Кайпан (название башкирского рода в составе племени табын). Ҡайпан ырыуы кешеһе.
ҠАЙРА (Р: кайра; И.: guillemot; T: Troil kuşu) и. зоол.
Поляр диңгеҙ ҡошо. □ Кайра (морская полярная птица) (лат. Urla). Ҡайра ояһы. Ҡайраларҙың ауырлығы 1 килограмға етә. Ҡайра аҡсарлаҡҡа оҡшаған.
ҠАЙРАҠ (ҡайрағы) (Р: точило; И.: whet stone; T: bileği taşı) и.
1. Ҡорал-ҡорамалды үткерләй торған үҙенә бер төрлө таш; яныуыс. □ Точило, точилка, брусок, оселок. Ҡайраҡ менән ҡайрау. Ҡайраҡ ташы. М [Убырлы ҡарсыҡ] йоҡлаған арала төлкө балта менән ҡайраҡты һыуға ырғыта. Әкиәттән. Анау ятҡан йылға — Йылайыр ул, ҡайраҡ өсөн ташын алырмын; һау-сәләмәт етһәм уҙ илемә, ғумерлеккә шатлыҡ табырмын. «Ҡуңыр буға».
2. кусм. Бысый икмәк. □ Недопечённый, сырой хлеб. Икмәк ҡайраҡ булған. Ҡайраҡ ашатыу.
3. миф. ҡар. ҡайраҡ сире. Ҡайраҡ сығыу. Ҡайраҡ имләу.
108