Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 109
Поиск по словарям
ҠАЙРАУ
ҠАЙРАҠ ИМЕ (Р.: магический способ лечения; И.: magical way of healing; T.: büyü ile tedavi etme usulü) и. миф.
Башҡорт ырымында шешектәрҙе ҡайраҡ (1) менән имләү ысулы. □ Магический способ лечения с помощью бруска опухолей, шишек, фурункулов, нарывов. Ҡайраҡ име менән имләу. К Шешек сыҡһа, уны ҡайраҡ име менән имләйҙәр ине. Экспедиция материалдарынан.
ҠАЙРАҠ ИМЛӘҮ (ҡайраҡ имлә-) (Р.: заговаривать с помощью бруска; И.: magical way of healing; T.: büyü ile tedavi etmek) ҡ. миф.
Башҡорт ырымында шешектәрҙе ҡайраҡ менән имләү. □ Заговаривать с помощью бруска (магический способ лечения фурункулов). Шешек сыҡһа, ҡайраҡ имләу тигән юл менән уны бөтөргәндәр.
ҠАЙРАҠ ЙӨРӨТӨҮ (ҡайраҡ йөрөт-) ҡ. миф. ҡар. ҡайраҡ имләү. ■ Ҡайраҡ шеше өҫтөндә ҡайраҡ йөрөтәләр һәм: «Ҡайраҡ, ҡайраҡ, кит йыраҡ, кит йыраҡ», — тип имләйҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
ҠАЙРАҠҠА КҮСЕРЕҮ (ҡайраҡҡа күсер-) ҡ. миф. ҡар. ҡайраҡ имләү. ■ Ҡайраҡ ҡултыҡ аҫтына сыға, шуны ҡайраҡ менән төрткөләп, ҡайраҡҡа кусереп имләйҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
ҠАЙРАҠЛАНЫУ (ҡайраҡлан-) (Р: быть недопечённым; И.: be half-baked; T.: pişmemiş olmak) ҡ.
1. Бешеп етмәү, ҡайраҡ хәлендә булыу (икмәк тураһында). □ Быть недопечённым (о хлебе). Икмәк ҡайраҡланған. Насар ондан икмәк ҡайраҡланып бешә.
2. Ҡайышланыу, ныҡ булып ҡатыу. □ Становиться твёрдым. Ҡайраҡланып бөткән кәләпуш.
ҠАЙРАҠ СИРЕ (Р: опухоль, фурункул под мышками; И.: boil under one’s arm-pit; T.: kançıbanı) и.
Ҡултыҡ аҫтына сыҡҡан шеш. □ Опухоль, фурункул под мышками. ■ Көйәнтәне аша атлаһаң, ҡайраҡ сире ҡағыла. Башҡорт мифологияһынан.
ҠАЙРАҠ ТАШЛАУ (ҡайраҡ ташла-) ҡ. ҡар. ҡайраҡ имләү.
ҠАЙРАҠ ТЕЛЕ (Р: заговор от фурункула; И.: spell against a boil; T.: büyü türü) и. миф.
Төрлө шештәрҙе бөтөрөү өсөн ҡулланылған магик ысул. □ Заговор от фурункула и опухолей (по представлениям башкир, после заговора фурункул исчезает и превращается в обыкновенный брусок). Ҡайраҡ теле менән имләу. Ҡайраҡ теле бик килешә ул.
ҠАЙРАҠ ШЕШ и. ҡар. ҡайраҡ сире.
Ҡайраҡ шеш сыҡҡан. Ҡайраҡ шеште имләу.
ҠАЙРАЛЫУ (ҡайрал-) ҡ. төш. ҡар. ҡайрау, страд, от ҡайрау. М Ҡайралған ҡылысыбыҙ ҡыныбыҙҙа. М. Ғафури.
ҠАЙРАМ (Р: промежуток рабочего времени от одной передышки до другой; И.: interval in one’s working time; T: aralık) и. диал.
Бесән, иген һ. б. эштәрҙә бер арығансы эшләп алған ваҡыт араһы. □ Промежуток рабочего времени от одной передышки до другой. Иртәнге кайрам. Киске кайрам. Бер кайрам эшләп ҡайттым.
ҠАЙРАМ ҠАНДЫРЫУ (ҡайрам ҡандыр-) (Р: остановиться на отдых; И.: rest during hay-making; T.: hasat vaktinde dinlenmek) ҡ. диал.
Бер аҙ бесән сапҡандан һуң һыуһынды ҡайтарыу; ял итеп алыу. □ Остановиться на отдых (после одного приёма косьбы). Кайрам ҡандырып алдыҡ.
ҠАЙРАТТЫРЫУ (ҡайраттыр-) ҡ. йөкм. ҡар. ҡайратыу, понуд. от ҡайратыу. Бысаҡты ҡайраттырып алыу.
ҠАЙРАТЫУ (ҡайрат-) ҡ. йөкм. ҡар. ҡайрау, понуд. от ҡайрау. Бысаҡ ҡайратыу.
ҠАЙРАУ (ҡайра-) (Р: точить; И.: whet; T.: bilemek) ҡ.
Ҡайраҡ менән үткерләү. □ Точить. // Натачивание. Балта ҡайрау. Ҡылысын ҡайрап алды. Салғыларҙы ҡайрап биреу. Ш Араһында бер аҡҡош, аяҡтарын бәйләгәс, башын ҡырҡып ташларға бабай бысаҡ ҡайрағас, ҡанлы йәшен туккән, ти. «Урал батыр». Ҡындан алып алмас ҡылысымды,
109
ҠАЙРАҠ ИМЕ (Р.: магический способ лечения; И.: magical way of healing; T.: büyü ile tedavi etme usulü) и. миф.
Башҡорт ырымында шешектәрҙе ҡайраҡ (1) менән имләү ысулы. □ Магический способ лечения с помощью бруска опухолей, шишек, фурункулов, нарывов. Ҡайраҡ име менән имләу. К Шешек сыҡһа, уны ҡайраҡ име менән имләйҙәр ине. Экспедиция материалдарынан.
ҠАЙРАҠ ИМЛӘҮ (ҡайраҡ имлә-) (Р.: заговаривать с помощью бруска; И.: magical way of healing; T.: büyü ile tedavi etmek) ҡ. миф.
Башҡорт ырымында шешектәрҙе ҡайраҡ менән имләү. □ Заговаривать с помощью бруска (магический способ лечения фурункулов). Шешек сыҡһа, ҡайраҡ имләу тигән юл менән уны бөтөргәндәр.
ҠАЙРАҠ ЙӨРӨТӨҮ (ҡайраҡ йөрөт-) ҡ. миф. ҡар. ҡайраҡ имләү. ■ Ҡайраҡ шеше өҫтөндә ҡайраҡ йөрөтәләр һәм: «Ҡайраҡ, ҡайраҡ, кит йыраҡ, кит йыраҡ», — тип имләйҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
ҠАЙРАҠҠА КҮСЕРЕҮ (ҡайраҡҡа күсер-) ҡ. миф. ҡар. ҡайраҡ имләү. ■ Ҡайраҡ ҡултыҡ аҫтына сыға, шуны ҡайраҡ менән төрткөләп, ҡайраҡҡа кусереп имләйҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
ҠАЙРАҠЛАНЫУ (ҡайраҡлан-) (Р: быть недопечённым; И.: be half-baked; T.: pişmemiş olmak) ҡ.
1. Бешеп етмәү, ҡайраҡ хәлендә булыу (икмәк тураһында). □ Быть недопечённым (о хлебе). Икмәк ҡайраҡланған. Насар ондан икмәк ҡайраҡланып бешә.
2. Ҡайышланыу, ныҡ булып ҡатыу. □ Становиться твёрдым. Ҡайраҡланып бөткән кәләпуш.
ҠАЙРАҠ СИРЕ (Р: опухоль, фурункул под мышками; И.: boil under one’s arm-pit; T.: kançıbanı) и.
Ҡултыҡ аҫтына сыҡҡан шеш. □ Опухоль, фурункул под мышками. ■ Көйәнтәне аша атлаһаң, ҡайраҡ сире ҡағыла. Башҡорт мифологияһынан.
ҠАЙРАҠ ТАШЛАУ (ҡайраҡ ташла-) ҡ. ҡар. ҡайраҡ имләү.
ҠАЙРАҠ ТЕЛЕ (Р: заговор от фурункула; И.: spell against a boil; T.: büyü türü) и. миф.
Төрлө шештәрҙе бөтөрөү өсөн ҡулланылған магик ысул. □ Заговор от фурункула и опухолей (по представлениям башкир, после заговора фурункул исчезает и превращается в обыкновенный брусок). Ҡайраҡ теле менән имләу. Ҡайраҡ теле бик килешә ул.
ҠАЙРАҠ ШЕШ и. ҡар. ҡайраҡ сире.
Ҡайраҡ шеш сыҡҡан. Ҡайраҡ шеште имләу.
ҠАЙРАЛЫУ (ҡайрал-) ҡ. төш. ҡар. ҡайрау, страд, от ҡайрау. М Ҡайралған ҡылысыбыҙ ҡыныбыҙҙа. М. Ғафури.
ҠАЙРАМ (Р: промежуток рабочего времени от одной передышки до другой; И.: interval in one’s working time; T: aralık) и. диал.
Бесән, иген һ. б. эштәрҙә бер арығансы эшләп алған ваҡыт араһы. □ Промежуток рабочего времени от одной передышки до другой. Иртәнге кайрам. Киске кайрам. Бер кайрам эшләп ҡайттым.
ҠАЙРАМ ҠАНДЫРЫУ (ҡайрам ҡандыр-) (Р: остановиться на отдых; И.: rest during hay-making; T.: hasat vaktinde dinlenmek) ҡ. диал.
Бер аҙ бесән сапҡандан һуң һыуһынды ҡайтарыу; ял итеп алыу. □ Остановиться на отдых (после одного приёма косьбы). Кайрам ҡандырып алдыҡ.
ҠАЙРАТТЫРЫУ (ҡайраттыр-) ҡ. йөкм. ҡар. ҡайратыу, понуд. от ҡайратыу. Бысаҡты ҡайраттырып алыу.
ҠАЙРАТЫУ (ҡайрат-) ҡ. йөкм. ҡар. ҡайрау, понуд. от ҡайрау. Бысаҡ ҡайратыу.
ҠАЙРАУ (ҡайра-) (Р: точить; И.: whet; T.: bilemek) ҡ.
Ҡайраҡ менән үткерләү. □ Точить. // Натачивание. Балта ҡайрау. Ҡылысын ҡайрап алды. Салғыларҙы ҡайрап биреу. Ш Араһында бер аҡҡош, аяҡтарын бәйләгәс, башын ҡырҡып ташларға бабай бысаҡ ҡайрағас, ҡанлы йәшен туккән, ти. «Урал батыр». Ҡындан алып алмас ҡылысымды,
109