Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 131
Поиск по словарям
ҠАҠШАУ
һый ҙа китә. Экспедиция материалдарынан. Яҙғы иттәй бурһығып, куптән ҡаҡһып килгән йорт. «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
ҠАҠҺЫУ II (Р.: заплесневелый; И.: mouldy; T.: küflü) с.
Күк тәме килгән, иҫкергән (аш-һыуға ҡарата). □ Заплесневелый, испорченный (о пище). Ҡаҡһыу эркет. ■ Хәлиулланың ҡаҡһыған балын эстеләр. Г. Ғиззәтуллина.
ҠАҠШАЛЫУ (ҡаҡшал-) ҡ. диал. ҡар. ҡаҡшау 1. Ултырғыс ҡаҡшалған. ■ Ә бабайҙың аҫтындағы дала сайҡалып-сайҡала, әйтерһең, ер-сәңгелдәк ниндәйҙер ҡот осҡос, ҡотолғоһоҙ дәһшәт алдында ҡаҡшалған тәнен, ғазапланған йәнен тынысландыра, әурәтә. М. Ямалетдинов.
ҠАҠШАМАҪ (Р.: нерушимый; И.: inviolable; T.: bozulmaz) с.
Емерелмәҫ, ныҡлы. □ Незыблемый; нерушимый, непоколебимый, несокрушимый. Ҡаҡшамаҫ дуҫлыҡ. Ҡаҡшамаҫ һаулыҡ.
ҠАҠШАР и. диал. ҡар. ҡаҡсырғаҡ.
Ҡаҡшар әҙерләп ҡуйыу.
ҠАҠШАТҠЫС (Р: изматывающий; И.: exhausting; T.: yıpratıcı) с.
Арытыусы, ыҙалатыусы, йонсотоусы. □ Изматывающий, расшатывающий (здоровье). Ҡаҡшатҡыс эш. Ҡакшаткыс юл. 9 Сәфәр аҙағына етеп килгәндә, Мотаһар .. ҡаҡшатҡыс сиргә тарығанын һиҙенде. Й. Солтанов.
ҠАҠШАТТЫРЫУ (ҡаҡшаттыр-) ҡ. йөкм. ҡар. ҡаҡшатыу, понуд. от ҡаҡшатыу. Тауға менгәс, атайымдан арбаны ҡаҡшаттырып алдым.
ҠАҠШАТЫУ (ҡаҡшат-) (Р: шатать; И.: shake; rock; T.: sallandırmak) ҡ.
1. Бушаҡ, тотанаҡһыҙ хәлгә килтереү; бушатыу. □ Шатать, расшатывать. Арбаны ҡаҡшатыу. 9 [Граммофонды] нисә йыл уйнатам инде. Ә бер винты ла ҡаҡшағаны юҡ. Әле бына бында килгәндә юлда ғына бер ерен ҡаҡшатҡандар. И. Насыри.
2. Төрлө ыҙа, ауыр кисереш, мохтажлыҡҡа һ. б. дусар итеп йонсотоу, көс-хәлде алыу. □ Изматывать, изнурять кого.
Ауыр эш ҡаҡшатты. Юл йөрөу ҡаҡшатты. Ҡайғы-хәсрәт ҡаҡшатты. ■ [Исмәғил ҡартты] балаларҙың ҡайғыһы, бисә, бала-сағаның куҙ йәшен куреу ҡаҡшатты. К. Кинйәбулатова. • Әҙәмде өмөт йәшәтә, ғәм ҡаҡшата. Әйтем.
3. Ныҡлығын бөтөрөү, һаулыҡҡа зыян килтереү. □ Расшатывать, подрывать что. ■ Ҡөҙгө һалҡын, дымлы һауа, ҡышҡы һыуыҡ һәм авитаминоз иммунитетты ҡаҡшата. «Йәшлек», 6 февраль 2010.
4. кусм. Эске тотанағын, ныҡлығын боҙоу. □ Расшатывать, подрывать что. Дуҫлыҡты ҡаҡшатыу. 9 Кем ҡаҡшатыр уның ғорур тыныслығын. 3. Биишева. Был осрашыу Ныязғолдоң бөтә аҙаҡҡы өмөтөн ҡаҡшатты, хәлен алды. Һ. Дәүләтшина.
5. кусм. Бәйләнеү, теңкәгә тейеү. □ Настойчиво обращаться, доставать, һорауы менән ҡаҡшатты.
ҠАҠШАУ I (ҡаҡша-) (Р: шататься; И.: be rickety; T.: kağşamak) ҡ.
1. Тотанағы бөтөп, һелкенеп тороу, бушау. □ Шататься, расшатываться. Ултырғыс ҡаҡшаған. Арба ҡаҡшаған. Тештәрем ҡаҡшай башланы. ■ Аһ-ваһ итеп зарланып, улем саҡырып-ялбарып, бар һөйәге ҡаҡшаған, тәнендә ит ҡалмаған, ата-әсә берен дә кем булғанын белмәгән бер ҡарт килеп еткән, ти. «Урал батыр». • Ҡаҡшаған теш төшмәй ҡалмаҫ. Әйтем.
2. кусм. Эске тотанағын, ныҡлығын юғалтыу, боҙолоу. □ Расшатываться, подрываться. Дуҫлыҡ ҡаҡшаны. Тәртип ҡаҡшай. 9 Ул кешегә минең ышаныс ҡаҡшай башланы инде. Ҡайҙа кәрәк бер эш булһа, ул юҡ. Ғ. Дәүләтшин. Ҡаҡшаған һөйөу-ҙе һауыҡтырыу ирегендә булһа шағирҙың. Ғ. Сәләм.
3. һаулыҡҡа зыян килеү. □ Изматываться, подорваться (о здоровье). Һаулыҡ ҡаҡшау. Ҡайғыларҙан һаулыҡ ҡаҡшап ҡала. Сәләмәтлегебеҙ ҡаҡшап китһә, бөтә тормошобоҙҙоң да көйө китә. 9 Аяҡҡа баҫып, ҡаҡшаған сәләмәтлегеңде ҡайтарыр өсөн куп ваҡыт һәм сығым, ҙур тырышлыҡ та
131
һый ҙа китә. Экспедиция материалдарынан. Яҙғы иттәй бурһығып, куптән ҡаҡһып килгән йорт. «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
ҠАҠҺЫУ II (Р.: заплесневелый; И.: mouldy; T.: küflü) с.
Күк тәме килгән, иҫкергән (аш-һыуға ҡарата). □ Заплесневелый, испорченный (о пище). Ҡаҡһыу эркет. ■ Хәлиулланың ҡаҡһыған балын эстеләр. Г. Ғиззәтуллина.
ҠАҠШАЛЫУ (ҡаҡшал-) ҡ. диал. ҡар. ҡаҡшау 1. Ултырғыс ҡаҡшалған. ■ Ә бабайҙың аҫтындағы дала сайҡалып-сайҡала, әйтерһең, ер-сәңгелдәк ниндәйҙер ҡот осҡос, ҡотолғоһоҙ дәһшәт алдында ҡаҡшалған тәнен, ғазапланған йәнен тынысландыра, әурәтә. М. Ямалетдинов.
ҠАҠШАМАҪ (Р.: нерушимый; И.: inviolable; T.: bozulmaz) с.
Емерелмәҫ, ныҡлы. □ Незыблемый; нерушимый, непоколебимый, несокрушимый. Ҡаҡшамаҫ дуҫлыҡ. Ҡаҡшамаҫ һаулыҡ.
ҠАҠШАР и. диал. ҡар. ҡаҡсырғаҡ.
Ҡаҡшар әҙерләп ҡуйыу.
ҠАҠШАТҠЫС (Р: изматывающий; И.: exhausting; T.: yıpratıcı) с.
Арытыусы, ыҙалатыусы, йонсотоусы. □ Изматывающий, расшатывающий (здоровье). Ҡаҡшатҡыс эш. Ҡакшаткыс юл. 9 Сәфәр аҙағына етеп килгәндә, Мотаһар .. ҡаҡшатҡыс сиргә тарығанын һиҙенде. Й. Солтанов.
ҠАҠШАТТЫРЫУ (ҡаҡшаттыр-) ҡ. йөкм. ҡар. ҡаҡшатыу, понуд. от ҡаҡшатыу. Тауға менгәс, атайымдан арбаны ҡаҡшаттырып алдым.
ҠАҠШАТЫУ (ҡаҡшат-) (Р: шатать; И.: shake; rock; T.: sallandırmak) ҡ.
1. Бушаҡ, тотанаҡһыҙ хәлгә килтереү; бушатыу. □ Шатать, расшатывать. Арбаны ҡаҡшатыу. 9 [Граммофонды] нисә йыл уйнатам инде. Ә бер винты ла ҡаҡшағаны юҡ. Әле бына бында килгәндә юлда ғына бер ерен ҡаҡшатҡандар. И. Насыри.
2. Төрлө ыҙа, ауыр кисереш, мохтажлыҡҡа һ. б. дусар итеп йонсотоу, көс-хәлде алыу. □ Изматывать, изнурять кого.
Ауыр эш ҡаҡшатты. Юл йөрөу ҡаҡшатты. Ҡайғы-хәсрәт ҡаҡшатты. ■ [Исмәғил ҡартты] балаларҙың ҡайғыһы, бисә, бала-сағаның куҙ йәшен куреу ҡаҡшатты. К. Кинйәбулатова. • Әҙәмде өмөт йәшәтә, ғәм ҡаҡшата. Әйтем.
3. Ныҡлығын бөтөрөү, һаулыҡҡа зыян килтереү. □ Расшатывать, подрывать что. ■ Ҡөҙгө һалҡын, дымлы һауа, ҡышҡы һыуыҡ һәм авитаминоз иммунитетты ҡаҡшата. «Йәшлек», 6 февраль 2010.
4. кусм. Эске тотанағын, ныҡлығын боҙоу. □ Расшатывать, подрывать что. Дуҫлыҡты ҡаҡшатыу. 9 Кем ҡаҡшатыр уның ғорур тыныслығын. 3. Биишева. Был осрашыу Ныязғолдоң бөтә аҙаҡҡы өмөтөн ҡаҡшатты, хәлен алды. Һ. Дәүләтшина.
5. кусм. Бәйләнеү, теңкәгә тейеү. □ Настойчиво обращаться, доставать, һорауы менән ҡаҡшатты.
ҠАҠШАУ I (ҡаҡша-) (Р: шататься; И.: be rickety; T.: kağşamak) ҡ.
1. Тотанағы бөтөп, һелкенеп тороу, бушау. □ Шататься, расшатываться. Ултырғыс ҡаҡшаған. Арба ҡаҡшаған. Тештәрем ҡаҡшай башланы. ■ Аһ-ваһ итеп зарланып, улем саҡырып-ялбарып, бар һөйәге ҡаҡшаған, тәнендә ит ҡалмаған, ата-әсә берен дә кем булғанын белмәгән бер ҡарт килеп еткән, ти. «Урал батыр». • Ҡаҡшаған теш төшмәй ҡалмаҫ. Әйтем.
2. кусм. Эске тотанағын, ныҡлығын юғалтыу, боҙолоу. □ Расшатываться, подрываться. Дуҫлыҡ ҡаҡшаны. Тәртип ҡаҡшай. 9 Ул кешегә минең ышаныс ҡаҡшай башланы инде. Ҡайҙа кәрәк бер эш булһа, ул юҡ. Ғ. Дәүләтшин. Ҡаҡшаған һөйөу-ҙе һауыҡтырыу ирегендә булһа шағирҙың. Ғ. Сәләм.
3. һаулыҡҡа зыян килеү. □ Изматываться, подорваться (о здоровье). Һаулыҡ ҡаҡшау. Ҡайғыларҙан һаулыҡ ҡаҡшап ҡала. Сәләмәтлегебеҙ ҡаҡшап китһә, бөтә тормошобоҙҙоң да көйө китә. 9 Аяҡҡа баҫып, ҡаҡшаған сәләмәтлегеңде ҡайтарыр өсөн куп ваҡыт һәм сығым, ҙур тырышлыҡ та
131