Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 132
Поиск по словарям
ҠАҠШАУ
лап ителә. «Башҡортостан», 24 август 2012. Сәләмәтлегең ҡаҡшап китһә, уны еңеләйтеү өсөн ни ҡылырға икәнен һин яҡшы беләһең — ауыр уйҙарҙан ҡөтөлоу, физик күнекмәләр яһау, саф һауала күберәк йөрөү, йә булмаһа, йәйҙән йыйып ҡуйған шифалы үләндәрҙән төнәтмәләр әҙерләп эсеү. «Киске Өфө», №1, 2013. • Эшләгән — ашаған, эшләмәгән — ҡаҡшаған. Мәҡәл.
4. күсм. Төрлө ыҙа, ауыр кисереш, мохтажлыҡтан һ. б. ныҡ йонсоу, арып хәлһеҙләнеү. □ Изматываться, изнуряться, расшатываться. Оҙон юлдан ҡаҡшау. Ауыр эштән ҡаҡшап бөттөм. Я Таңдыса арып, арманһыҙ булды, быуындары ҡаҡшаны. «Ҡуңыр буға». Кантон да ғына кантон килә, тиҙәр, килгән кантондарҙан ҡаҡшаныҡ. Халыҡ йырынан.
5. диал. ҡар. тылҡыу. Каҡшап йотоу.
ҠАҠШАУ II (Р.: измученный; И.: exhausted; T.: kağşak) с.
Йонсоған, ҡаҡшаған (кешегә ҡарата). □ Измученный, изнурённый (о человеке). ■ An -аҡ һаҡал, сал ҡарттыр. Саҡ-саҡ йәнен аҫрарҙай үҙе ҡаҡшау, ябыҡтыр. «Урал батыр».
ҠАҠЫ (Р.: свербига восточная; И.: crested warty cabbage; T.: çir şalgamı) и. бот.
Әүернә сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған йөнтәҫ һабаҡлы, киртләс ҡауырһын япраҡлы, һары сәскәле, әскелт тәмле ашай торған үҫемлек. □ Свербига восточная (лат. Bunias orientalis). Урман ҡаҡыһы. Ҡаҡы көпшәһе. Оҙаҡламай яҙҙы — йәмле йәй, ә ҡымыҙлыҡ, ҡаҡы, йыу аны хуш еҫле, тәмле ер еләге алмаштыра. ■ [Балалар] һыу буйында балыҡ тотоуҙы, ҡаҡы һәм ҡата башлаған ҡуҙғалаҡ йыйып ашауҙы артығыраҡ күрәләр. Я. Хамматов.
ҠАҠЫЛАНЫУ (ҡаҡылан-) ҡ. диал. ҡар. ҡаҡашыу. ■ Каҡыланған түбәтәй кейгән .. Әхмәтша ҡарт. Ғ. Хәйри.
ҠАҠЫЛДАҠ (Р: гогочущий; И.: cackling constantly; T: vakvaklayan) с.
Гел ҡаҡылдап йөрөүсән. □ Гогочущий (постоянно). Каҡылдаҡ ҡаҙ.
ҠАҠЫЛДАТЫУ (ҡаҡылдат-) (Р: вынуждать гоготать кого’, И.: make cackle; T: vakvaklatmak) ҡ.
Ҡаҡылдарға мәжбүр итеү. □ Вынуждать гоготать кого. Ҡаҙҙы ҡаҡылдатыу. Ҡаҙҙарын ҡаҡылдатып һыуға ҡыуҙы.
ҠАҠЫЛДАУ (ҡаҡылда-) (Р: гоготать; И.: cackle; T.: vakvaklamak) ҡ.
1. Ҡаҡ-ҡаҡ иткән тауыш биреү (ҡаҙға ҡарата). □ Гоготать. // Гоготание. Ҡаҡылдап ҡысҡырыу. ■ Аръяҡ оста ҡаҙ ҡаҡылдай, бирьяҡ осҡа килә алмай. Халыҡ йырынан. • һауалағы торна торҡолдағанда, ерҙәге ҡаҙ ҡаҡылдай. Әйтем. Ҡаҙ ҡаҡылдауын ҡуймаҫ, өйрәк баҡылдауын ҡуймаҫ. Әйтем.
2. күсм. диал. Ниҙелер ҡат-ҡат әйтеү, туҡыу. □ Беспрестанно твердить одно и то же. Ни саҡлы ҡаҡылдайһың, һис ишетмәй.
ҠАҠЫЛДАШЫУ (ҡаҡылдаш-) ҡ. урт. ҡар. ҡаҡылдау 1. взаимн. от ҡаҡылдау!. Урамда ҡаҙҙар ҡаҡылдаша. ■ һыу ситендә үҫкән ваҡ ҡына ағастар араһынан, ҡаҡылдашып, ҡаҙ бәпкәләре килеп сыҡты. Ж. Кейекбаев.
ҠАҠЫЛЫҠ (ҡаҡылығы) (Р: место, где растёт свербига; И.: bunias grown place; T: gerdemelik) u.
Ҡаҡы күп үҫә торған урын. □ Место, где растёт свербига. R [Ғәлимә:] Әһәлүк! Бына ҡайҙа икән ул татлы ҡаҡылыҡ! Й. Солтанов.
ҠАҠЫР-ШАҠЫР (Р: мусор; И.: litter; T.: çöp) и. диал.
Теләһә нәмә, сүп-сар. □ Мусор. Урамда ҡаҡыр-шаҡыр тулып ята.
ҠАҠЫРЫҠ (ҡаҡырығы) (Р: мокрота; И.: phlegm; T: balgam) и.
Тамаҡтан сығарылған лайлалы эрен. □ Мокрота. Ҡаҡырыҡ сығыу. Ҡаҡырыҡ бүленеү. ■ Әсхәт, ғөмүмән, зарланырға яратмай. Шуға күрә ваҡыт-ваҡыт быуылып йүткереүе, тамағына ҡаҡырыҡ йыйылыуы, уң яҡ ҡалаҡ һөйәге аҫтында эстән сәнсеүе хаҡында өндәшмәне. М. Ғиләжев.
132
лап ителә. «Башҡортостан», 24 август 2012. Сәләмәтлегең ҡаҡшап китһә, уны еңеләйтеү өсөн ни ҡылырға икәнен һин яҡшы беләһең — ауыр уйҙарҙан ҡөтөлоу, физик күнекмәләр яһау, саф һауала күберәк йөрөү, йә булмаһа, йәйҙән йыйып ҡуйған шифалы үләндәрҙән төнәтмәләр әҙерләп эсеү. «Киске Өфө», №1, 2013. • Эшләгән — ашаған, эшләмәгән — ҡаҡшаған. Мәҡәл.
4. күсм. Төрлө ыҙа, ауыр кисереш, мохтажлыҡтан һ. б. ныҡ йонсоу, арып хәлһеҙләнеү. □ Изматываться, изнуряться, расшатываться. Оҙон юлдан ҡаҡшау. Ауыр эштән ҡаҡшап бөттөм. Я Таңдыса арып, арманһыҙ булды, быуындары ҡаҡшаны. «Ҡуңыр буға». Кантон да ғына кантон килә, тиҙәр, килгән кантондарҙан ҡаҡшаныҡ. Халыҡ йырынан.
5. диал. ҡар. тылҡыу. Каҡшап йотоу.
ҠАҠШАУ II (Р.: измученный; И.: exhausted; T.: kağşak) с.
Йонсоған, ҡаҡшаған (кешегә ҡарата). □ Измученный, изнурённый (о человеке). ■ An -аҡ һаҡал, сал ҡарттыр. Саҡ-саҡ йәнен аҫрарҙай үҙе ҡаҡшау, ябыҡтыр. «Урал батыр».
ҠАҠЫ (Р.: свербига восточная; И.: crested warty cabbage; T.: çir şalgamı) и. бот.
Әүернә сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған йөнтәҫ һабаҡлы, киртләс ҡауырһын япраҡлы, һары сәскәле, әскелт тәмле ашай торған үҫемлек. □ Свербига восточная (лат. Bunias orientalis). Урман ҡаҡыһы. Ҡаҡы көпшәһе. Оҙаҡламай яҙҙы — йәмле йәй, ә ҡымыҙлыҡ, ҡаҡы, йыу аны хуш еҫле, тәмле ер еләге алмаштыра. ■ [Балалар] һыу буйында балыҡ тотоуҙы, ҡаҡы һәм ҡата башлаған ҡуҙғалаҡ йыйып ашауҙы артығыраҡ күрәләр. Я. Хамматов.
ҠАҠЫЛАНЫУ (ҡаҡылан-) ҡ. диал. ҡар. ҡаҡашыу. ■ Каҡыланған түбәтәй кейгән .. Әхмәтша ҡарт. Ғ. Хәйри.
ҠАҠЫЛДАҠ (Р: гогочущий; И.: cackling constantly; T: vakvaklayan) с.
Гел ҡаҡылдап йөрөүсән. □ Гогочущий (постоянно). Каҡылдаҡ ҡаҙ.
ҠАҠЫЛДАТЫУ (ҡаҡылдат-) (Р: вынуждать гоготать кого’, И.: make cackle; T: vakvaklatmak) ҡ.
Ҡаҡылдарға мәжбүр итеү. □ Вынуждать гоготать кого. Ҡаҙҙы ҡаҡылдатыу. Ҡаҙҙарын ҡаҡылдатып һыуға ҡыуҙы.
ҠАҠЫЛДАУ (ҡаҡылда-) (Р: гоготать; И.: cackle; T.: vakvaklamak) ҡ.
1. Ҡаҡ-ҡаҡ иткән тауыш биреү (ҡаҙға ҡарата). □ Гоготать. // Гоготание. Ҡаҡылдап ҡысҡырыу. ■ Аръяҡ оста ҡаҙ ҡаҡылдай, бирьяҡ осҡа килә алмай. Халыҡ йырынан. • һауалағы торна торҡолдағанда, ерҙәге ҡаҙ ҡаҡылдай. Әйтем. Ҡаҙ ҡаҡылдауын ҡуймаҫ, өйрәк баҡылдауын ҡуймаҫ. Әйтем.
2. күсм. диал. Ниҙелер ҡат-ҡат әйтеү, туҡыу. □ Беспрестанно твердить одно и то же. Ни саҡлы ҡаҡылдайһың, һис ишетмәй.
ҠАҠЫЛДАШЫУ (ҡаҡылдаш-) ҡ. урт. ҡар. ҡаҡылдау 1. взаимн. от ҡаҡылдау!. Урамда ҡаҙҙар ҡаҡылдаша. ■ һыу ситендә үҫкән ваҡ ҡына ағастар араһынан, ҡаҡылдашып, ҡаҙ бәпкәләре килеп сыҡты. Ж. Кейекбаев.
ҠАҠЫЛЫҠ (ҡаҡылығы) (Р: место, где растёт свербига; И.: bunias grown place; T: gerdemelik) u.
Ҡаҡы күп үҫә торған урын. □ Место, где растёт свербига. R [Ғәлимә:] Әһәлүк! Бына ҡайҙа икән ул татлы ҡаҡылыҡ! Й. Солтанов.
ҠАҠЫР-ШАҠЫР (Р: мусор; И.: litter; T.: çöp) и. диал.
Теләһә нәмә, сүп-сар. □ Мусор. Урамда ҡаҡыр-шаҡыр тулып ята.
ҠАҠЫРЫҠ (ҡаҡырығы) (Р: мокрота; И.: phlegm; T: balgam) и.
Тамаҡтан сығарылған лайлалы эрен. □ Мокрота. Ҡаҡырыҡ сығыу. Ҡаҡырыҡ бүленеү. ■ Әсхәт, ғөмүмән, зарланырға яратмай. Шуға күрә ваҡыт-ваҡыт быуылып йүткереүе, тамағына ҡаҡырыҡ йыйылыуы, уң яҡ ҡалаҡ һөйәге аҫтында эстән сәнсеүе хаҡында өндәшмәне. М. Ғиләжев.
132