Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 150
Поиск по словарям
ҠАЛТЫР-ҠОЛТОР
Ҡаты нәмә бәрелеп-һуғылып әйләнгәндә, тәгәрәгәндә сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание громыханию, перестуку. Арба ҡалтыр-ҡолтор бара. Ҡалтыр-ҡолтор әйләнә.
ҠАЛТЫР-ҠОЛТОР II (Р.: неровный; И.: uneven; T.: pürtüklü) с.
Тигеҙһеҙ, тигеҙ булмаған. □ Неровный. ■ Урман, ҡыуаҡтар менән ала-сола ҡапланған сопкалар араһындағы ҡалтыр-ҡолтор юлдарҙан бик тиҙ булмаһа ла, әллә ни оҙаҡ та елдермәнеләр. X. Ирғәлин.
ҠАЛТЫР-ҠОЛТОР ИТЕҮ (ҡалтыр-ҡолтор ит-) ҡ. ҡар. ҡалтырлау.
ҠАЛТОР-ҠОЛТОР КИЛЕҮ (ҡалтыр-ҡолтор кил-) ҡ. ҡар. ҡалтырлау. Арбаһы ҡалтыр-ҡолтор килә. Тәгәрмәстәр ҡалтыр-ҡолтор килә.
ҠАЛТЫРЛАҠ (Р.: дрожащий; И.: shivering; T.: titrek) с.
Ҡалтыр-ҡолтор тауышлы. □ Дрожащий. Ҡалтырлаҡ арба. Ул иҫке ҡалтырлаҡ машинала йөрөй.
ҠАЛТЫРЛАТЫУ (ҡалтырлат-) (Р: вызывать громыхание; И.: cause rumbling; T.: gümbürdetmek) ҡ.
Ҡалтыр-ҡолтор иттереү, ҡалтыр-ҡолтор килтереү. □ Вызывать громыхание. Арбаны ҡалтырлатыу.
ҠАЛТЫРЛАУ (ҡалтырла-) (Р.: громыхать; И.: lumber; T.: gümbürdemek) ҡ.
Ҡалтыр-ҡолтор тигән тауыш сығарыу, ҡалтыр-ҡолтор килеү. □ Громыхать, перестукиваться. Елгәргес ҡалтырлап әйләнә.
ҠАЛТЫРСА I (Р: сучило; И.: spinning device; T.: eğirme tekerleği) и. туҡ.
1. Киндер, тула һуғыусыларҙың сүрегә еп урай торған ҡоралы (ҡул менән әйләндерә торған һәлмәк тәгәрмәсе, шуның бер яҡ кусәре башында суре кейҙерә торған урыны була). □ Сучило для наматывания ниток на цевку. ■ Ул [Нәсимә] ҡайһы арала туҡтай ҙа, ҡалтырсаға суреһен кейҙерә һалып, еп урап ала, тағы һуға башлай. Һ. Дәүләтшина.
2. һөйл. Ҡалтыр-ҡолтор итеп һелкенеп, ҡалтырап торған әйбер. □ Дребезжащий предмет. Был ҡалтырсаны ҡайҙан алдың? М [Буранбай] кабинаға инеп ултырғансы, иҫкематайын ҡалтырса кеуек шалтыратып, бригадир килеп тә етте. И. Ғиззәтуллин.
ҠАЛТЫРСА II (Р: чирок-трескунок; И.: garganey; T.: çıkrıkçın) и. зоол. диал.
Керелдәк сөрәгәй (ҡырағай өйрәктең бер төрө). □ Чирок-трескунок (лат. Anas querquedula). Кулдә ҡалтырса алдыҡ.
ҠАЛТЫРСА III (Р: вспыльчивый; И.: irascible; T.: öfkeli) с. диал.
Тиҙ генә асыуланып, ярһып, ҡотороп ба-рыусан; ҡыҙыу. □ Вспыльчивый (о характере). Ҡалтырса ир. Ҡалтырса кешегә бер һуҙ етте тоҡанып китергә.
ҠАЛТЫРСА IV (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan subdivisions; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән ырыуы араһы. □ Калтырса (родовое подразделение башкир-бурзянцев).
ҠАЛТЫРЫШ I (Р: крупнокостный; И.: having large bones; T: büyük kemikli) c.
Эре һөйәкле, ит ҡунмай торған (малға ҡарата). □ Крупнокостный, не мясной породы (о животных). Ҡалтырыш һыйыр. Сәлимә апайҙың уҙенә оҡшап һыйыры ла ҡалтырыш.
ҠАЛТЫРЫШ II (Р: покоробившийся; И.: warped; T: eğri) с.
Ҡалтайып бөткән. □ Покоробившийся, погнутый. Ҡалтырыш салғы. Ҡалтырыш салғы менән әллә ни ыратып булмай.
ҠАЛТЫРЫШ III (Р: превратив в клочья; И.: in tatters, much worn out; T: ezerek);?.
Иҙеп, теткеләп. □ Превратив в клочья. Салғы ҡалтырыш тапалған.
ҠАЛТЫРЫШТАНЫУ (ҡалтырыштан-) ҡ. ҡар. теткеләнеү. Өҫ-башы ҡалтырыш-танған. Кейемдәре иҫке, ҡалтырыштанып бөткән инде уның.
ҠАЛФАҠ (ҡал ф ағы) (Р: колпак с позументом; И.: cap with galloons; T: sırma şerit başlık) и. диал.
150
Ҡаты нәмә бәрелеп-һуғылып әйләнгәндә, тәгәрәгәндә сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание громыханию, перестуку. Арба ҡалтыр-ҡолтор бара. Ҡалтыр-ҡолтор әйләнә.
ҠАЛТЫР-ҠОЛТОР II (Р.: неровный; И.: uneven; T.: pürtüklü) с.
Тигеҙһеҙ, тигеҙ булмаған. □ Неровный. ■ Урман, ҡыуаҡтар менән ала-сола ҡапланған сопкалар араһындағы ҡалтыр-ҡолтор юлдарҙан бик тиҙ булмаһа ла, әллә ни оҙаҡ та елдермәнеләр. X. Ирғәлин.
ҠАЛТЫР-ҠОЛТОР ИТЕҮ (ҡалтыр-ҡолтор ит-) ҡ. ҡар. ҡалтырлау.
ҠАЛТОР-ҠОЛТОР КИЛЕҮ (ҡалтыр-ҡолтор кил-) ҡ. ҡар. ҡалтырлау. Арбаһы ҡалтыр-ҡолтор килә. Тәгәрмәстәр ҡалтыр-ҡолтор килә.
ҠАЛТЫРЛАҠ (Р.: дрожащий; И.: shivering; T.: titrek) с.
Ҡалтыр-ҡолтор тауышлы. □ Дрожащий. Ҡалтырлаҡ арба. Ул иҫке ҡалтырлаҡ машинала йөрөй.
ҠАЛТЫРЛАТЫУ (ҡалтырлат-) (Р: вызывать громыхание; И.: cause rumbling; T.: gümbürdetmek) ҡ.
Ҡалтыр-ҡолтор иттереү, ҡалтыр-ҡолтор килтереү. □ Вызывать громыхание. Арбаны ҡалтырлатыу.
ҠАЛТЫРЛАУ (ҡалтырла-) (Р.: громыхать; И.: lumber; T.: gümbürdemek) ҡ.
Ҡалтыр-ҡолтор тигән тауыш сығарыу, ҡалтыр-ҡолтор килеү. □ Громыхать, перестукиваться. Елгәргес ҡалтырлап әйләнә.
ҠАЛТЫРСА I (Р: сучило; И.: spinning device; T.: eğirme tekerleği) и. туҡ.
1. Киндер, тула һуғыусыларҙың сүрегә еп урай торған ҡоралы (ҡул менән әйләндерә торған һәлмәк тәгәрмәсе, шуның бер яҡ кусәре башында суре кейҙерә торған урыны була). □ Сучило для наматывания ниток на цевку. ■ Ул [Нәсимә] ҡайһы арала туҡтай ҙа, ҡалтырсаға суреһен кейҙерә һалып, еп урап ала, тағы һуға башлай. Һ. Дәүләтшина.
2. һөйл. Ҡалтыр-ҡолтор итеп һелкенеп, ҡалтырап торған әйбер. □ Дребезжащий предмет. Был ҡалтырсаны ҡайҙан алдың? М [Буранбай] кабинаға инеп ултырғансы, иҫкематайын ҡалтырса кеуек шалтыратып, бригадир килеп тә етте. И. Ғиззәтуллин.
ҠАЛТЫРСА II (Р: чирок-трескунок; И.: garganey; T.: çıkrıkçın) и. зоол. диал.
Керелдәк сөрәгәй (ҡырағай өйрәктең бер төрө). □ Чирок-трескунок (лат. Anas querquedula). Кулдә ҡалтырса алдыҡ.
ҠАЛТЫРСА III (Р: вспыльчивый; И.: irascible; T.: öfkeli) с. диал.
Тиҙ генә асыуланып, ярһып, ҡотороп ба-рыусан; ҡыҙыу. □ Вспыльчивый (о характере). Ҡалтырса ир. Ҡалтырса кешегә бер һуҙ етте тоҡанып китергә.
ҠАЛТЫРСА IV (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan subdivisions; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән ырыуы араһы. □ Калтырса (родовое подразделение башкир-бурзянцев).
ҠАЛТЫРЫШ I (Р: крупнокостный; И.: having large bones; T: büyük kemikli) c.
Эре һөйәкле, ит ҡунмай торған (малға ҡарата). □ Крупнокостный, не мясной породы (о животных). Ҡалтырыш һыйыр. Сәлимә апайҙың уҙенә оҡшап һыйыры ла ҡалтырыш.
ҠАЛТЫРЫШ II (Р: покоробившийся; И.: warped; T: eğri) с.
Ҡалтайып бөткән. □ Покоробившийся, погнутый. Ҡалтырыш салғы. Ҡалтырыш салғы менән әллә ни ыратып булмай.
ҠАЛТЫРЫШ III (Р: превратив в клочья; И.: in tatters, much worn out; T: ezerek);?.
Иҙеп, теткеләп. □ Превратив в клочья. Салғы ҡалтырыш тапалған.
ҠАЛТЫРЫШТАНЫУ (ҡалтырыштан-) ҡ. ҡар. теткеләнеү. Өҫ-башы ҡалтырыш-танған. Кейемдәре иҫке, ҡалтырыштанып бөткән инде уның.
ҠАЛФАҠ (ҡал ф ағы) (Р: колпак с позументом; И.: cap with galloons; T: sırma şerit başlık) и. диал.
150