Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 182
Поиск по словарям
ҠАНАТ
7. Бысраҡ сәсрәмәһен өсөн, тәгәрмәс өҫтөнә ҡуйылған япма. □ Крыло, покрышка над колесом. Велосипед ҡанаты.
8. Тирмә кирәгәһендә стенаны тәшкил иткән ағас өлөштәрҙең береһе. □ Крыло, лопасть, планки юрты. Тирмә ҡанаты.
9. Төрлө ау ҡоралдарының ике яҡҡа киреп ҡуйылған өлөшө. □ Крыло, лопасть. Мурҙа ҡанаты.
10. Теҙелгән сафтың бер яҡ осо; фланг. □ Крыло, фланг. Сафтың һул ҡанаты.
11. диал. Терәк, терһәк (санала). □ Лежанки (у саней). Сананың бер яҡ ҡанаты һынған.
12. диал. Бал ҡыуғыс иләге. □ Сито медогонки. Бал ҡыуғыс ҡанаты.
13. кусм. Тормоштағы, эштәге ярҙамсы; таяныс, терәк. □ Опора, поддержка. Уң ҡанат. Бер-береңә ҡанат булыу. ■ Менгән атым, уң ҡанатым, һин — батыр егет курке, һай! Н. Иҙелбай. Балаң кеуек ҡарап, тәрбиәләп тотһаң ғына, ат канат була. Ҡ. Даян. • Ир ҡанаты ат була. Әйтем. Ата — алтын һаҙаҡ, инә — алтын ҡанат. Әйтем. Ат — әҙәмдең ҡанаты, аш — кешенең ҡеуәте. Мәҡәл.
14. кусм. Ышаныс, өмөт. □ Надежда. Н Үткән ғумеренең яҡты көндәрен хәтерләп, яҙыусы куңеленә ҡанат, рухи аҙыҡ һәм йыуаныс ала. М. Минһажетдинов. Ошо нурлы өмөт ҡанаттары Айбулаттың аҙымын еңеләйтте, юлын ҡыҫҡарттылар. Һ. Дәүләтшина. • Айырылғандың ҡанаты ҡайырылған. Мәҡәл.
15. миф. Мифлаштырылған ҡаҙ ҡанаты (киләһе йылда ҡаҙҙар уңыуын теләп ут-кәрелгән йолаларҙа ҡулланыла). □ Крыло, крылья (мифологизированный предмет, проецирующий хороший приплод гусей на следующий год). ■ Киске эңерҙә ҡанаттарҙы йылға яры буйлап һирпәләр, теләк теләйҙәр: «Икенсе йылда ла ошолай ап-аҡ булып йылға буйлап һирпелеп йөрөгөҙ, уңығыҙ». Халыҡ ижадынан.
♦ Ике ҡанат, бер ҡойроҡ берәй эшкә ҡушҡуллап риза булғанды белдергәндә әйтелә. □ Всегда готов, с удовольствием (при выражении готовности к исполнению просьбы). ■ Бер ваҡыт Юлай ҡусты: «Әхмәт ағай, «Хазина» тапшырыуҙарында «Сәсән» рубрикаһы асмаҡсыбыҙ. Шуны һеҙ алып барһағыҙ, тигәйнек. Шуға нисек ҡарайһығыҙ?» — тине. Мин ни — ике ҡанат, бер ҡойроҡ. «Матур ҡарайым», — тинем. Ә. Сөләймәнов. Ҡабыҡ ҡанат маҡтансыҡ. □ Хвастун. Эй, ҡабыҡ ҡанат та инде ошо Зөлфирә, ҡапырына ла китә. Ҡанат аҫтына алыу (һыйындырыу) кемделер яҡлау, ҡурсыу. □ Брать под <своё> крылышко, защиту; покровительствовать. ■ Был ҡыҙҙы йәшәр урыны, мал-тыуары, ашап эсер ризығы булған Маһиәсмә тигән тол ҡатын уҙенең улгән ҡыҙына оҡшата ла ҡанат аҫтына ала. «Ағиҙел», № 9, 2011. һигеҙ баланы ҡанат аҫтына һыйындырып, ун кеше булып берегеп, йәшәп киттеләр [Хәмдиә менән Шәриф]. Картотека фондынан. Ҡанат аҫтына һыйыныу йәбер, яфанан ҡасып, кемгәлер арҡаланыу. □ Опираться, надеяться на кого. Ҡанат аҫтында [йәшәү] кемдеңдер ҡарауында, яҡлауында булыу. □ соотв. Жить как у Христа за пазухой. Ҡанат йөнө еткән ҡайҙалыр китергә әҙерләнеп бөткән. □ Быть готовым к чему. Ҡанат ҡайырылыу (төшөү, һыныу) 1) терәктән, таяныстан яҙыу. □ Лишаться опоры, защиты. Айырылғандың ҡанаты ҡайырылған, тиҙәр; 2) көс, дәрт һүнеү. □ Терять надежду. ■ Фәхерниса Килдейәр ҡыҙы .. балаһын Өфөгә дауаханаға алып бара. Унда әсә көтөлмәгән яуап ишетә: Альбина бер ваҡытта ла ишетмәйәсәк. Канаты ҡайырылып, куңеле төшөп ҡайта ул. «Башҡортостан», 24 август 2011. Юлдарыбыҙ айырылған, ҡанаттарым ҡайырылған, йылдар ята арала. «Ағиҙел», № 9,
2010. Аҙна буйынса берсә куккә ашып, берсә упҡынға төшөп йәшәгән Любомир Зух һуңғы ике көндә бөтөнләй ҡанаты төшөп, миңрәуләнеп йөрөнө. М. Кәрим. Ҡанат ҡу
182
7. Бысраҡ сәсрәмәһен өсөн, тәгәрмәс өҫтөнә ҡуйылған япма. □ Крыло, покрышка над колесом. Велосипед ҡанаты.
8. Тирмә кирәгәһендә стенаны тәшкил иткән ағас өлөштәрҙең береһе. □ Крыло, лопасть, планки юрты. Тирмә ҡанаты.
9. Төрлө ау ҡоралдарының ике яҡҡа киреп ҡуйылған өлөшө. □ Крыло, лопасть. Мурҙа ҡанаты.
10. Теҙелгән сафтың бер яҡ осо; фланг. □ Крыло, фланг. Сафтың һул ҡанаты.
11. диал. Терәк, терһәк (санала). □ Лежанки (у саней). Сананың бер яҡ ҡанаты һынған.
12. диал. Бал ҡыуғыс иләге. □ Сито медогонки. Бал ҡыуғыс ҡанаты.
13. кусм. Тормоштағы, эштәге ярҙамсы; таяныс, терәк. □ Опора, поддержка. Уң ҡанат. Бер-береңә ҡанат булыу. ■ Менгән атым, уң ҡанатым, һин — батыр егет курке, һай! Н. Иҙелбай. Балаң кеуек ҡарап, тәрбиәләп тотһаң ғына, ат канат була. Ҡ. Даян. • Ир ҡанаты ат була. Әйтем. Ата — алтын һаҙаҡ, инә — алтын ҡанат. Әйтем. Ат — әҙәмдең ҡанаты, аш — кешенең ҡеуәте. Мәҡәл.
14. кусм. Ышаныс, өмөт. □ Надежда. Н Үткән ғумеренең яҡты көндәрен хәтерләп, яҙыусы куңеленә ҡанат, рухи аҙыҡ һәм йыуаныс ала. М. Минһажетдинов. Ошо нурлы өмөт ҡанаттары Айбулаттың аҙымын еңеләйтте, юлын ҡыҫҡарттылар. Һ. Дәүләтшина. • Айырылғандың ҡанаты ҡайырылған. Мәҡәл.
15. миф. Мифлаштырылған ҡаҙ ҡанаты (киләһе йылда ҡаҙҙар уңыуын теләп ут-кәрелгән йолаларҙа ҡулланыла). □ Крыло, крылья (мифологизированный предмет, проецирующий хороший приплод гусей на следующий год). ■ Киске эңерҙә ҡанаттарҙы йылға яры буйлап һирпәләр, теләк теләйҙәр: «Икенсе йылда ла ошолай ап-аҡ булып йылға буйлап һирпелеп йөрөгөҙ, уңығыҙ». Халыҡ ижадынан.
♦ Ике ҡанат, бер ҡойроҡ берәй эшкә ҡушҡуллап риза булғанды белдергәндә әйтелә. □ Всегда готов, с удовольствием (при выражении готовности к исполнению просьбы). ■ Бер ваҡыт Юлай ҡусты: «Әхмәт ағай, «Хазина» тапшырыуҙарында «Сәсән» рубрикаһы асмаҡсыбыҙ. Шуны һеҙ алып барһағыҙ, тигәйнек. Шуға нисек ҡарайһығыҙ?» — тине. Мин ни — ике ҡанат, бер ҡойроҡ. «Матур ҡарайым», — тинем. Ә. Сөләймәнов. Ҡабыҡ ҡанат маҡтансыҡ. □ Хвастун. Эй, ҡабыҡ ҡанат та инде ошо Зөлфирә, ҡапырына ла китә. Ҡанат аҫтына алыу (һыйындырыу) кемделер яҡлау, ҡурсыу. □ Брать под <своё> крылышко, защиту; покровительствовать. ■ Был ҡыҙҙы йәшәр урыны, мал-тыуары, ашап эсер ризығы булған Маһиәсмә тигән тол ҡатын уҙенең улгән ҡыҙына оҡшата ла ҡанат аҫтына ала. «Ағиҙел», № 9, 2011. һигеҙ баланы ҡанат аҫтына һыйындырып, ун кеше булып берегеп, йәшәп киттеләр [Хәмдиә менән Шәриф]. Картотека фондынан. Ҡанат аҫтына һыйыныу йәбер, яфанан ҡасып, кемгәлер арҡаланыу. □ Опираться, надеяться на кого. Ҡанат аҫтында [йәшәү] кемдеңдер ҡарауында, яҡлауында булыу. □ соотв. Жить как у Христа за пазухой. Ҡанат йөнө еткән ҡайҙалыр китергә әҙерләнеп бөткән. □ Быть готовым к чему. Ҡанат ҡайырылыу (төшөү, һыныу) 1) терәктән, таяныстан яҙыу. □ Лишаться опоры, защиты. Айырылғандың ҡанаты ҡайырылған, тиҙәр; 2) көс, дәрт һүнеү. □ Терять надежду. ■ Фәхерниса Килдейәр ҡыҙы .. балаһын Өфөгә дауаханаға алып бара. Унда әсә көтөлмәгән яуап ишетә: Альбина бер ваҡытта ла ишетмәйәсәк. Канаты ҡайырылып, куңеле төшөп ҡайта ул. «Башҡортостан», 24 август 2011. Юлдарыбыҙ айырылған, ҡанаттарым ҡайырылған, йылдар ята арала. «Ағиҙел», № 9,
2010. Аҙна буйынса берсә куккә ашып, берсә упҡынға төшөп йәшәгән Любомир Зух һуңғы ике көндә бөтөнләй ҡанаты төшөп, миңрәуләнеп йөрөнө. М. Кәрим. Ҡанат ҡу
182