Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 184
Поиск по словарям
ҠАНАТЛАНЫУ
рәнеү, уларҙың әҙәбиәтен һәм мәҙәниәтен ныҡышмалы үҙләштереү Мифтахетдин-ды ҡанатландырҙы, яңынан-яңы белем асҡыстарын эҙләргә, ғилем үрҙәренә артылырға рухландырҙы. Я. Хамматов.
ҠАНАТЛАНЫУ (ҡанатлан-) (Р.: оперяться; И.: fledge; T.: kanatlanmak) ҡ.
1. Ҡанат сығыу, ҡанат үҫеү, оса башлау. □ Оперяться, окрыляться, обрастать крыльями. Ҡанатлана башлау. ■ Арыған ҡош та тыуған күктәрендә ҡанатлана икән ҡабаттан. Р. Бикбаев. Ҡырмыҫҡалар, күпме ҡырмыҫҡалар ҡанатланып сыҡҡан иләүҙән. Р. Ғарипов.
2. Елеп сабыу (атҡа ҡарата). □ Нестись, мчаться (о коне). • Толпар, тояғы ҡыҙһа, ҡанатланып осор. Әйтем.
3. күсм. Буйға үҫеп, балиғ булыу. □ Достичь совершеннолетия. ■ Ғүмер бигерәк тиҙ үтә инде! Ҡыҙҙарының ҡанатланғанын Тайба әбей һиҙмәй ҙә ҡалды. X. Мохтар.
4. күсм. Нимәлер менән рухланып дәртләнеү, йөрәкһеү. □ Окрыляться, воодушевляться. Ҡанатланып китеү. Ҡанатланып эшләү. Я Йырҙың уңышы менән ҡанатланған Иштуған көлә-ҡыуана ҡарындашының янына йүгереп килде. 3. Биишева. Сабыр итәм, көтәм һаман, өмөт өҙмәй ҡанатланам. С. Кулибай.
ҠАНАТЛЫ (Р: крылатый; И.: winged; Т.: kanatlı) с.
1. Ҡанаты булған, оса торған; ниндәйҙер ҡанатҡа эйә. □ Крылатый, пернатый, -кры-лый. Ҡанатлы ҡош. Ҡанатлы бөжәктәр. Ике ҡанатлы. Ҡаты ҡанатлы. Ҡыҙыл ҡанатлы. Ҡанатлы орлоҡ. ■ Ҡыйғас ҡанатлы аҡсарлаҡтар: «Ҡайт! Ҡайт!» — тип, әсе ҡысҡырып, Юламан ҡарттың баш осонда әйләнде. 3. Биишева. Аҡ ҡанатлы ғына күк ҡарсыға йөрөй ҙә генә урман итәкләп. Бәйеттән.
2. Ҡанат (I, 3) ҡуйылған. □ Оперённый. Ҡанатлы уҡ. Башҡорттарҙың ҡанатлы уҡтары хатта XIX быуатта ҡулланылған.
3. Йөҙгөслө; ниндәйҙер йөҙгөсө булған. □ С плавником, имеющий плавники. Ҡыҙыл ҡанатлы балыҡ.
4. Нисәлер ҡанаты (1,5) булған. □ -конечный. Биш ҡанатлы йондоҙ.
5. Нисәлер ҡанаттан (I, 8) торған. ■ Состоящий из скольких-то планок, лопастей. Алты ҡанатлы тирмә. Ун ике ҡанатлы тирмә. Ш Көндәрҙең берендә хан үҙенең ун ике ҡанатлы тирмәһенә балаларын саҡыртты. Эпостан.
6. Терһәге булған (санаға ҡарата). □ С лежанками (о санях). Ҡанатлы сана. Ҡанатлы санаға ултырып барыу. Ҡанатлы санаға егеү.
7. күсм. Осҡан ҡоштай етеҙ. □ Быстрый. Ҡанатлы ат. ■ «Аҡбуҙат» эпосында Шүл-гән батшаның ҡыҙы һәүбәнгә күл төпкөлөнән һанһыҙ күп ат өйөрө, ҡуй көтөүе, һыйыр һәм иң мөһиме, ҡанатлы ат — Аҡбуҙатты сығара. «Киске Өфө», № 34, 2012.
8. күсм. Юғары илһамға, дәртләндергес хискә бай. □ Окрыляющий, вдохновляющий, вдохновенный. М Ҡарт мастер, шундай ҡанатлы уйҙар менән тулҡынланып, заводтан сығып китте. М. Хәйҙәров.
♦ Ел ҡанатлы бик етеҙ. □ Быстрый, быстрокрылый. Ел ҡанатлы күбәләк. Ҡанатлы хыял юғары, бөйөк, дәртләндергес хыял. □ Крылатая мечта. ■ Был донъяла үҙ урыныңды, бәхетеңде табыр өсөн күңелеңдә ҡанатлы хыял йөрөтөргә кәрәктер. «Йәшлек», 16 июнь 2009. Фәрештә ҡанатлы бер гөнаһһыҙ; саф. □ Безгрешный, чистый. ■ Афзалдың шундай һәйбәт кешелек сифаттары булыуға ҡарамаҫтан, ул фәрештә ҡанатлы идеаль герой түгел. Ғ. Хөсәйенов.
ҠАНАТЛЫ БЫРАУ (Р.: коловорот; И.: brace; T: matkap) и. диал.
Сапҡыслы бырау. □ Коловорот. Ҡанатлы бырау менән тишеү. Ҡанатлы бырау менән эш итеү. Ҡанатлы бырауҙы эшләтеү.
ҠАНАТЛЫ ОРЛОҠ (орлоғо) и. бот. ҡар. ҡанат емеш. Ҡанатлы орлоҡтан үрсеү. Ҡанатлы орлоҡтан үрсеүсе үҫемлектәр.
184
рәнеү, уларҙың әҙәбиәтен һәм мәҙәниәтен ныҡышмалы үҙләштереү Мифтахетдин-ды ҡанатландырҙы, яңынан-яңы белем асҡыстарын эҙләргә, ғилем үрҙәренә артылырға рухландырҙы. Я. Хамматов.
ҠАНАТЛАНЫУ (ҡанатлан-) (Р.: оперяться; И.: fledge; T.: kanatlanmak) ҡ.
1. Ҡанат сығыу, ҡанат үҫеү, оса башлау. □ Оперяться, окрыляться, обрастать крыльями. Ҡанатлана башлау. ■ Арыған ҡош та тыуған күктәрендә ҡанатлана икән ҡабаттан. Р. Бикбаев. Ҡырмыҫҡалар, күпме ҡырмыҫҡалар ҡанатланып сыҡҡан иләүҙән. Р. Ғарипов.
2. Елеп сабыу (атҡа ҡарата). □ Нестись, мчаться (о коне). • Толпар, тояғы ҡыҙһа, ҡанатланып осор. Әйтем.
3. күсм. Буйға үҫеп, балиғ булыу. □ Достичь совершеннолетия. ■ Ғүмер бигерәк тиҙ үтә инде! Ҡыҙҙарының ҡанатланғанын Тайба әбей һиҙмәй ҙә ҡалды. X. Мохтар.
4. күсм. Нимәлер менән рухланып дәртләнеү, йөрәкһеү. □ Окрыляться, воодушевляться. Ҡанатланып китеү. Ҡанатланып эшләү. Я Йырҙың уңышы менән ҡанатланған Иштуған көлә-ҡыуана ҡарындашының янына йүгереп килде. 3. Биишева. Сабыр итәм, көтәм һаман, өмөт өҙмәй ҡанатланам. С. Кулибай.
ҠАНАТЛЫ (Р: крылатый; И.: winged; Т.: kanatlı) с.
1. Ҡанаты булған, оса торған; ниндәйҙер ҡанатҡа эйә. □ Крылатый, пернатый, -кры-лый. Ҡанатлы ҡош. Ҡанатлы бөжәктәр. Ике ҡанатлы. Ҡаты ҡанатлы. Ҡыҙыл ҡанатлы. Ҡанатлы орлоҡ. ■ Ҡыйғас ҡанатлы аҡсарлаҡтар: «Ҡайт! Ҡайт!» — тип, әсе ҡысҡырып, Юламан ҡарттың баш осонда әйләнде. 3. Биишева. Аҡ ҡанатлы ғына күк ҡарсыға йөрөй ҙә генә урман итәкләп. Бәйеттән.
2. Ҡанат (I, 3) ҡуйылған. □ Оперённый. Ҡанатлы уҡ. Башҡорттарҙың ҡанатлы уҡтары хатта XIX быуатта ҡулланылған.
3. Йөҙгөслө; ниндәйҙер йөҙгөсө булған. □ С плавником, имеющий плавники. Ҡыҙыл ҡанатлы балыҡ.
4. Нисәлер ҡанаты (1,5) булған. □ -конечный. Биш ҡанатлы йондоҙ.
5. Нисәлер ҡанаттан (I, 8) торған. ■ Состоящий из скольких-то планок, лопастей. Алты ҡанатлы тирмә. Ун ике ҡанатлы тирмә. Ш Көндәрҙең берендә хан үҙенең ун ике ҡанатлы тирмәһенә балаларын саҡыртты. Эпостан.
6. Терһәге булған (санаға ҡарата). □ С лежанками (о санях). Ҡанатлы сана. Ҡанатлы санаға ултырып барыу. Ҡанатлы санаға егеү.
7. күсм. Осҡан ҡоштай етеҙ. □ Быстрый. Ҡанатлы ат. ■ «Аҡбуҙат» эпосында Шүл-гән батшаның ҡыҙы һәүбәнгә күл төпкөлөнән һанһыҙ күп ат өйөрө, ҡуй көтөүе, һыйыр һәм иң мөһиме, ҡанатлы ат — Аҡбуҙатты сығара. «Киске Өфө», № 34, 2012.
8. күсм. Юғары илһамға, дәртләндергес хискә бай. □ Окрыляющий, вдохновляющий, вдохновенный. М Ҡарт мастер, шундай ҡанатлы уйҙар менән тулҡынланып, заводтан сығып китте. М. Хәйҙәров.
♦ Ел ҡанатлы бик етеҙ. □ Быстрый, быстрокрылый. Ел ҡанатлы күбәләк. Ҡанатлы хыял юғары, бөйөк, дәртләндергес хыял. □ Крылатая мечта. ■ Был донъяла үҙ урыныңды, бәхетеңде табыр өсөн күңелеңдә ҡанатлы хыял йөрөтөргә кәрәктер. «Йәшлек», 16 июнь 2009. Фәрештә ҡанатлы бер гөнаһһыҙ; саф. □ Безгрешный, чистый. ■ Афзалдың шундай һәйбәт кешелек сифаттары булыуға ҡарамаҫтан, ул фәрештә ҡанатлы идеаль герой түгел. Ғ. Хөсәйенов.
ҠАНАТЛЫ БЫРАУ (Р.: коловорот; И.: brace; T: matkap) и. диал.
Сапҡыслы бырау. □ Коловорот. Ҡанатлы бырау менән тишеү. Ҡанатлы бырау менән эш итеү. Ҡанатлы бырауҙы эшләтеү.
ҠАНАТЛЫ ОРЛОҠ (орлоғо) и. бот. ҡар. ҡанат емеш. Ҡанатлы орлоҡтан үрсеү. Ҡанатлы орлоҡтан үрсеүсе үҫемлектәр.
184