Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 198
Поиск по словарям
ҠАНУНҺЫҘ
барыусы. □ Юрист, законовед. Ҡанунсыға мөрәжәғәт итеу. Ҡанунсы фекере. Ҡанунсы кәңәше.
ҠАНУНҺЫҘ I (Р.: беззаконный, незаконный; И.: lawless; T.: kanunsuz) с.
Ҡанунға ярашлы булмаған, ҡанунға ҡаршы килгән. □ Беззаконный, незаконный. Ҡанунһыҙ хөкөм. Ҡанунһыҙ ҡарар. Ҡанунһыҙ талап.
ҠАНУНҺЫҘ II (Р.: беззаконно, незаконно; И.: unlawfully; T.: haksız yere)/?.
Ҡанун сиктәренән сығып. □ Беззаконно, незаконно. Ҡанунһыҙ һунар итеу. Ҡанунһыҙ эшләнгән эштәр. Ҡанунһыҙ урман ҡырҡыу. Ҡанунһыҙ ҡорал һатыу. Ҡанунһыҙ кәсеп итеу. Ҡанунһыҙ балыҡ тотоу.
ҠАНУНҺЫҘЛЫҠ (ҡанунһыҙлығы) (Р: противоправность; И.: illegality; T.: kanunsuzluk) и.
1. Ҡанунға ҡаршылыҡ, ҡанунға яраҡ-һыҙлыҡ. □ Противоправность, неправосудность. Был ниндәй ҡанунһыҙлыҡ? Ҡанунһыҙ-лыҡҡа ҡаршы көрәш.
2. Хоҡуҡһыҙлыҡ, хоҡуҡ булмау. □ Бесправность, бесправие. Ҡанунһыҙлыҡ булырға тейеш тугел. Беҙҙең ҡанунһыҙлыҡтан файҙалана улар.
ҠАНҮЛӘН (Р.: чабрец башкирский, тимьян; И.: thymus species; T.: kekik) и. бот.
Өйкөм-өйкөм булып тауҙа, ҡалҡыу урында үҫкән ваҡ киртләс япраҡлы, күкһел, алһыу, аҡһыл төҫтәге ваҡ сәскәле, хуш еҫле дарыу үләне; кейәү үләне. □ Чабрец башкирский, тимьян (лат. Thymus). Ҡанулән йыйыу. Ҡанулән киптереу. Ҡанулән төнәтмәһе.
ҠАНХУР (Р: кровопийца; И.: bloodsucker; T.: vampir) и.
Әҙәм ҡанын ҡойоусы, ҡанескес. □ Кровопийца. Ҡанхур дошман. Ҡанхур әҙәм. Ҡанхур кеше.
ҠАН ҺАРҠЫУ (ҡан һарҡ-) (Р: сочиться (о крови); И.: bleed; T.: kanamak) ҡ.
Әҙ генә булып ҡан һығылып сығып ағыу. □ Сочиться (о крови). Яранан ҡан һарҡа. ■ Ҡалын бинт утә йәрәхәтенән
көрән ҡан туҡтауһыҙ һарҡып, сикәһе буйлап һырҡырай. Ш. Янбаев.
ҠАН ҺАУЫУ (ҡан һау) (Р.: изливаться (о крови); И.: bruise; T.: bere) ҡ.
1. Эстән ҡан тамыры өҙөлөү йәки ҡан тамырҙарының боҙолоуы сәбәпле тән туҡымаһының берәй еренә ҡан тулышыу. □ Изливаться (о крови). // Кровоизлияние, кровоподтёк. Йөрәккә ҡан һауыу. Мейегә ҡан һауыу. Ҡуҙгә ҡан һауыу. Ҡан һауып тороу. ■ Эх, ошо батҡаҡ өҫтөнә ауырға ла, ҡан һауып ҡыҙарған куҙҙәрҙе ун биш-егерме минутҡа ғына йоморға ине. X. Ғиләжев. Кистәрендә әллә ҡайһы ерҙәре ауыртҡан кеуек һыҙлана [Закир], йөрәгенә ҡан һаумаған булһа ярар ине. М. Ғафури. Ҡуҙгә ҡан һауып, аҡлап китте. Тора-бара тома һуҡыр булдым. Ҡ. Аралбаев.
2. кусм. Ауыр кисерештән ныҡ әрнеү. □ Мучиться, терзаться, сильно переживать. ■ Ҡайғы еле ҡаҡты ҡапҡамды, йөрәгемә ҡара ҡан һауҙы. Р. Шәкүр.
ҠАНҺУРҒЫС и. зоол. диал. ҡар. һөлөк. Ҡанһурғыс менән дауалау. Ҡанһурғыс ҡуйыу. Ҡанһурғыстың файҙаһы.
ҠАН ҺУРҒЫС (Р: кровососный; И.: sanguivorous; T.: kan emici) с.
Ҡанды һурып ала торған. □ Кровососный. Ҡан һурғыс банка. Ҡан һурғыс һөлөк.
ҠАН ҺУРҒЫС ЛӘПӘКӘЙҘӘР и. зоол. ҡар. ҡанһурғыстар. Ҡан һурғыс ләпәкәйҙәр хайуандарҙы йонсота.
ҠАНҺУРҒЫСТАР (Р.: кровососки; И.: keds; T.: bir tür sinek) и. зоол.
Һөтимәр хайуандарҙың һәм ҡоштарҙың паразиты булған айырым себендәр төрө.
□ Кровососки (лат. Hippoboscidae). Ҡанһурғыстар тәнгә йәбешеп ҡан һурып тора.
ҠАНҺӨЙӘР (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Тамъян-ҡатай, кесе табын ырыуҙарына ҡараған башҡорт аймаҡтарының исеме.
□ Кансуяр (название родовых подразделений башкир племён тамьян-катай, кесе та-
198
барыусы. □ Юрист, законовед. Ҡанунсыға мөрәжәғәт итеу. Ҡанунсы фекере. Ҡанунсы кәңәше.
ҠАНУНҺЫҘ I (Р.: беззаконный, незаконный; И.: lawless; T.: kanunsuz) с.
Ҡанунға ярашлы булмаған, ҡанунға ҡаршы килгән. □ Беззаконный, незаконный. Ҡанунһыҙ хөкөм. Ҡанунһыҙ ҡарар. Ҡанунһыҙ талап.
ҠАНУНҺЫҘ II (Р.: беззаконно, незаконно; И.: unlawfully; T.: haksız yere)/?.
Ҡанун сиктәренән сығып. □ Беззаконно, незаконно. Ҡанунһыҙ һунар итеу. Ҡанунһыҙ эшләнгән эштәр. Ҡанунһыҙ урман ҡырҡыу. Ҡанунһыҙ ҡорал һатыу. Ҡанунһыҙ кәсеп итеу. Ҡанунһыҙ балыҡ тотоу.
ҠАНУНҺЫҘЛЫҠ (ҡанунһыҙлығы) (Р: противоправность; И.: illegality; T.: kanunsuzluk) и.
1. Ҡанунға ҡаршылыҡ, ҡанунға яраҡ-һыҙлыҡ. □ Противоправность, неправосудность. Был ниндәй ҡанунһыҙлыҡ? Ҡанунһыҙ-лыҡҡа ҡаршы көрәш.
2. Хоҡуҡһыҙлыҡ, хоҡуҡ булмау. □ Бесправность, бесправие. Ҡанунһыҙлыҡ булырға тейеш тугел. Беҙҙең ҡанунһыҙлыҡтан файҙалана улар.
ҠАНҮЛӘН (Р.: чабрец башкирский, тимьян; И.: thymus species; T.: kekik) и. бот.
Өйкөм-өйкөм булып тауҙа, ҡалҡыу урында үҫкән ваҡ киртләс япраҡлы, күкһел, алһыу, аҡһыл төҫтәге ваҡ сәскәле, хуш еҫле дарыу үләне; кейәү үләне. □ Чабрец башкирский, тимьян (лат. Thymus). Ҡанулән йыйыу. Ҡанулән киптереу. Ҡанулән төнәтмәһе.
ҠАНХУР (Р: кровопийца; И.: bloodsucker; T.: vampir) и.
Әҙәм ҡанын ҡойоусы, ҡанескес. □ Кровопийца. Ҡанхур дошман. Ҡанхур әҙәм. Ҡанхур кеше.
ҠАН ҺАРҠЫУ (ҡан һарҡ-) (Р: сочиться (о крови); И.: bleed; T.: kanamak) ҡ.
Әҙ генә булып ҡан һығылып сығып ағыу. □ Сочиться (о крови). Яранан ҡан һарҡа. ■ Ҡалын бинт утә йәрәхәтенән
көрән ҡан туҡтауһыҙ һарҡып, сикәһе буйлап һырҡырай. Ш. Янбаев.
ҠАН ҺАУЫУ (ҡан һау) (Р.: изливаться (о крови); И.: bruise; T.: bere) ҡ.
1. Эстән ҡан тамыры өҙөлөү йәки ҡан тамырҙарының боҙолоуы сәбәпле тән туҡымаһының берәй еренә ҡан тулышыу. □ Изливаться (о крови). // Кровоизлияние, кровоподтёк. Йөрәккә ҡан һауыу. Мейегә ҡан һауыу. Ҡуҙгә ҡан һауыу. Ҡан һауып тороу. ■ Эх, ошо батҡаҡ өҫтөнә ауырға ла, ҡан һауып ҡыҙарған куҙҙәрҙе ун биш-егерме минутҡа ғына йоморға ине. X. Ғиләжев. Кистәрендә әллә ҡайһы ерҙәре ауыртҡан кеуек һыҙлана [Закир], йөрәгенә ҡан һаумаған булһа ярар ине. М. Ғафури. Ҡуҙгә ҡан һауып, аҡлап китте. Тора-бара тома һуҡыр булдым. Ҡ. Аралбаев.
2. кусм. Ауыр кисерештән ныҡ әрнеү. □ Мучиться, терзаться, сильно переживать. ■ Ҡайғы еле ҡаҡты ҡапҡамды, йөрәгемә ҡара ҡан һауҙы. Р. Шәкүр.
ҠАНҺУРҒЫС и. зоол. диал. ҡар. һөлөк. Ҡанһурғыс менән дауалау. Ҡанһурғыс ҡуйыу. Ҡанһурғыстың файҙаһы.
ҠАН ҺУРҒЫС (Р: кровососный; И.: sanguivorous; T.: kan emici) с.
Ҡанды һурып ала торған. □ Кровососный. Ҡан һурғыс банка. Ҡан һурғыс һөлөк.
ҠАН ҺУРҒЫС ЛӘПӘКӘЙҘӘР и. зоол. ҡар. ҡанһурғыстар. Ҡан һурғыс ләпәкәйҙәр хайуандарҙы йонсота.
ҠАНҺУРҒЫСТАР (Р.: кровососки; И.: keds; T.: bir tür sinek) и. зоол.
Һөтимәр хайуандарҙың һәм ҡоштарҙың паразиты булған айырым себендәр төрө.
□ Кровососки (лат. Hippoboscidae). Ҡанһурғыстар тәнгә йәбешеп ҡан һурып тора.
ҠАНҺӨЙӘР (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Тамъян-ҡатай, кесе табын ырыуҙарына ҡараған башҡорт аймаҡтарының исеме.
□ Кансуяр (название родовых подразделений башкир племён тамьян-катай, кесе та-
198