Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 204
Поиск по словарям
ҠАҢҒЫЛДАШЫУ
дап артымдан ҡыуа төшөрмө икән был ата ҡаҙҙар? — тип уйлап алды Емеш. 3. Биишева. • Байтирәктең ҡыҙығын ыжылдаған ел курә, айҙай кулдең ҡыҙығын ҡаңғылдаған ҡаҙ курә. Мәҡәл.
2. кусм. Ниҙелер ҡат-ҡат әйтеү, тыҡыу. □ Беспрестанно твердить одно и то же. Ҡаңғылдап тик ултыра. Ҡат-ҡат ҡаңғылдау.
ҠАҢҒЫЛДАШЫУ (ҡаңғылдаш-) ҡ. урт. ҡар. ҡаңғылдау 1. взаимн. от ҡаңғылдау 1. Ҡаңғылдашып осоу. ■ Баш осомдан инде ҡаңғылдашып, оса теҙелеп ҡыр ҡаҙҙары. Н. Нәжми. Ҡанаттарын ҡаға-ҡаға ҡаңғылдашып, осоп бара ҡыр ҡаҙҙары һаубуллашып. Ш. Бикҡол. Тиҙҙән килеп етер кэкук, өйрәктәр, ҡыр ҡаҙҙары ҡаңғылдашыр һауала. К. Кинйәбулатова.
ҠАҢҒЫРАУ и. диал. ҡар. ҡыңғырау II. Ҡаңғырау шылтырай.
ҠАҢҒЫР-КӨҢГӨР р. ҡар. көңгөр-ҡаңғыр. Ҡаңғыр-көңгөр һөйләшеу. Ҡаңғыр-көңгөр килеу.
ҠАҢҒЫР-ҠОҢҒОР р. ҡар. көңгөр-ҡаңғыр. М Бергә ғумер иткәс, кәңәшеп, ҡаңғыр-ҡоңғор һөйләшеп алаһың инде шулай. Б. Бикбай.
ҠАҢҒЫРТЫУ (ҡаңғырт-) (Р.: надоедать; И.: pester, annoy; T.: bıktırmak) ҡ.
1. Ни эшләргә, ни уйларға белмәҫ хәлгә килтереп аптыратыу, һорауҙар менән башты ҡатырыу. □ Надоедать, докучать кому чем; морочить голову кому, һорауҙар менән ҡаңғыртыу. Башты ҡаңғыртыу. Юҡ-бар һорауҙар биреп башымды ҡаңғыртма. М Уҡыусыларыңды тәртипкә кундереу өсөн баш ҡаңғыртырға .. тура килде. М. Тажи.
2. диал. Шаңғытыу, иҫәңгерәтеү. □ Глушить, оглушать. Ҡаңғырта һуғыу. Балыҡ ҡаңғыртыу.
ҠАҢҒЫРЫҠ I (Р.: суетливый; И.: bustling, fussy; T.: zırlama) с.
Тиҙ генә ҡаңғырып, зиһене таралып барыусан. □ Суетливый, взбалмошный. Ҡаңғырыҡ бабай. Я [Зәһурә — Таңһылыу
ға:] Әҙерәк кенә туҡтап тор әле, апай. Былай ҙа ҡаңғырыҡ башыма. Ф. Аҡбулатова.
ҠАҢҒЫРЫҠ II (ҡаңғырығы) (Р: суматоха; И.: bustle; T: zırlama) и.
Баш ҡаңғыртҡыс шау-шыу, ығы-зығы. □ Суматоха, морока. Ҡаңғырыҡ булып китте. Ҡаңғырыҡтан ҡасыу. Ҡаңғырыҡ булдырмау. Ҡаңғырыҡтан файҙаланып ҡалыу.
ҠАҢҒЫРЫҠ III (ҡаңғырығы) (Р: нёбо;
И.: palate; T: ağız arkası) и. анат. диал.
1. Ауыҙ әсенең өҫкө өлөшө; аңҡау. □ Нёбо. Ҡаңғырыҡҡа төйөн килеп тығылды. Ҡаңғырығым ауырта.
2. Ауыҙ ҡыуышлығын танау ҡыуышлығынан айырып тороусы һөйәк бүлге; ҡаты аңҡау. □ Твёрдое нёбо. Эҫе сәйгә ҡаңғырығымды бешерҙем.
ҠАҢҒЫРЫУ (ҡаңғыр-) (Р: отупеть; И.: grow dull; T: şaşırmak) ҡ.
1. Ни тип уйларға, нимә эшләргә белмәй аптырау; берәй ауыр хәлдән ҡотола алмай йәки ниҙелер хәл итә алмай яфаланыу. □ Отупеть, одуреть (не зная, что делать). Ҡаңғырып бөтөу. Ҡаңғырып йөрөу. Ҡаңғырып ултырыу. Баш ҡаңғырып бөттө. Я Мөлөк ағай уйлай-уйлай башы ҡаңғырып китте, юлында бынауындай уңайһыҙлыҡ, куңелһеҙлек осрағас, асыуы ла килде. Т. Хәйбуллин. Ул [Заман] баштараҡ Иркәгә бер һуҙ ҙә өндәшә алмай ыҙаланды. Ә бит ул һуҙ тапмай ҡаңғырыусыларҙан да, ҡыҙҙар алдында ҡаушап ҡала торғандарҙан да тугел ине. Ә. Вәли. • Байҙың ҡатыны улһә, тушәге яңырыр, ярлының ҡатыны улһә, башы ҡаңғырыр. Мәҡәл.
2. Күп төрлө ығы-зығы, мәшәҡәт менән иҫәңгерәү, буталыу. □ Отупеть, одуреть (от суматохи). Ҡаңғырып китеу. Я Элек бында урман ине — ҡуйы ап-аҡ ҡайынлыҡ, аҙашҡан болан балаһы йөрөй ине ҡаңғырып. Б. Бикбай. Ҡалын көрттәр ярып бара торғас, мин арманһыҙ булып ҡаңғырҙым. А. Игебаев. • Ҡаңғырған ҡатай ҡулын һурпа менән йыуған. Әйтем.
204
дап артымдан ҡыуа төшөрмө икән был ата ҡаҙҙар? — тип уйлап алды Емеш. 3. Биишева. • Байтирәктең ҡыҙығын ыжылдаған ел курә, айҙай кулдең ҡыҙығын ҡаңғылдаған ҡаҙ курә. Мәҡәл.
2. кусм. Ниҙелер ҡат-ҡат әйтеү, тыҡыу. □ Беспрестанно твердить одно и то же. Ҡаңғылдап тик ултыра. Ҡат-ҡат ҡаңғылдау.
ҠАҢҒЫЛДАШЫУ (ҡаңғылдаш-) ҡ. урт. ҡар. ҡаңғылдау 1. взаимн. от ҡаңғылдау 1. Ҡаңғылдашып осоу. ■ Баш осомдан инде ҡаңғылдашып, оса теҙелеп ҡыр ҡаҙҙары. Н. Нәжми. Ҡанаттарын ҡаға-ҡаға ҡаңғылдашып, осоп бара ҡыр ҡаҙҙары һаубуллашып. Ш. Бикҡол. Тиҙҙән килеп етер кэкук, өйрәктәр, ҡыр ҡаҙҙары ҡаңғылдашыр һауала. К. Кинйәбулатова.
ҠАҢҒЫРАУ и. диал. ҡар. ҡыңғырау II. Ҡаңғырау шылтырай.
ҠАҢҒЫР-КӨҢГӨР р. ҡар. көңгөр-ҡаңғыр. Ҡаңғыр-көңгөр һөйләшеу. Ҡаңғыр-көңгөр килеу.
ҠАҢҒЫР-ҠОҢҒОР р. ҡар. көңгөр-ҡаңғыр. М Бергә ғумер иткәс, кәңәшеп, ҡаңғыр-ҡоңғор һөйләшеп алаһың инде шулай. Б. Бикбай.
ҠАҢҒЫРТЫУ (ҡаңғырт-) (Р.: надоедать; И.: pester, annoy; T.: bıktırmak) ҡ.
1. Ни эшләргә, ни уйларға белмәҫ хәлгә килтереп аптыратыу, һорауҙар менән башты ҡатырыу. □ Надоедать, докучать кому чем; морочить голову кому, һорауҙар менән ҡаңғыртыу. Башты ҡаңғыртыу. Юҡ-бар һорауҙар биреп башымды ҡаңғыртма. М Уҡыусыларыңды тәртипкә кундереу өсөн баш ҡаңғыртырға .. тура килде. М. Тажи.
2. диал. Шаңғытыу, иҫәңгерәтеү. □ Глушить, оглушать. Ҡаңғырта һуғыу. Балыҡ ҡаңғыртыу.
ҠАҢҒЫРЫҠ I (Р.: суетливый; И.: bustling, fussy; T.: zırlama) с.
Тиҙ генә ҡаңғырып, зиһене таралып барыусан. □ Суетливый, взбалмошный. Ҡаңғырыҡ бабай. Я [Зәһурә — Таңһылыу
ға:] Әҙерәк кенә туҡтап тор әле, апай. Былай ҙа ҡаңғырыҡ башыма. Ф. Аҡбулатова.
ҠАҢҒЫРЫҠ II (ҡаңғырығы) (Р: суматоха; И.: bustle; T: zırlama) и.
Баш ҡаңғыртҡыс шау-шыу, ығы-зығы. □ Суматоха, морока. Ҡаңғырыҡ булып китте. Ҡаңғырыҡтан ҡасыу. Ҡаңғырыҡ булдырмау. Ҡаңғырыҡтан файҙаланып ҡалыу.
ҠАҢҒЫРЫҠ III (ҡаңғырығы) (Р: нёбо;
И.: palate; T: ağız arkası) и. анат. диал.
1. Ауыҙ әсенең өҫкө өлөшө; аңҡау. □ Нёбо. Ҡаңғырыҡҡа төйөн килеп тығылды. Ҡаңғырығым ауырта.
2. Ауыҙ ҡыуышлығын танау ҡыуышлығынан айырып тороусы һөйәк бүлге; ҡаты аңҡау. □ Твёрдое нёбо. Эҫе сәйгә ҡаңғырығымды бешерҙем.
ҠАҢҒЫРЫУ (ҡаңғыр-) (Р: отупеть; И.: grow dull; T: şaşırmak) ҡ.
1. Ни тип уйларға, нимә эшләргә белмәй аптырау; берәй ауыр хәлдән ҡотола алмай йәки ниҙелер хәл итә алмай яфаланыу. □ Отупеть, одуреть (не зная, что делать). Ҡаңғырып бөтөу. Ҡаңғырып йөрөу. Ҡаңғырып ултырыу. Баш ҡаңғырып бөттө. Я Мөлөк ағай уйлай-уйлай башы ҡаңғырып китте, юлында бынауындай уңайһыҙлыҡ, куңелһеҙлек осрағас, асыуы ла килде. Т. Хәйбуллин. Ул [Заман] баштараҡ Иркәгә бер һуҙ ҙә өндәшә алмай ыҙаланды. Ә бит ул һуҙ тапмай ҡаңғырыусыларҙан да, ҡыҙҙар алдында ҡаушап ҡала торғандарҙан да тугел ине. Ә. Вәли. • Байҙың ҡатыны улһә, тушәге яңырыр, ярлының ҡатыны улһә, башы ҡаңғырыр. Мәҡәл.
2. Күп төрлө ығы-зығы, мәшәҡәт менән иҫәңгерәү, буталыу. □ Отупеть, одуреть (от суматохи). Ҡаңғырып китеу. Я Элек бында урман ине — ҡуйы ап-аҡ ҡайынлыҡ, аҙашҡан болан балаһы йөрөй ине ҡаңғырып. Б. Бикбай. Ҡалын көрттәр ярып бара торғас, мин арманһыҙ булып ҡаңғырҙым. А. Игебаев. • Ҡаңғырған ҡатай ҡулын һурпа менән йыуған. Әйтем.
204