Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 227
Поиск по словарям
ҠАПЫСЛАНЫУ
3. һөйл. Ошо мәлдә, хәҙергә, әлегә. □ Пока. Ҡапылда бында ҡалайыҡ. Ҡапылда бында тороп торайыҡ. Ҡапылда ултырып тор.
ҠАПЫЛДАН (Р.: неожиданно; И.: suddenly; T.: birdenbire) р.
Уйламағанда, көтмәгәндә, иҫкәрмәҫтән; ҡапыл. □ Неожиданно. Ҡапылдан ҡысҡырып ебәреу. Ҡапылдан ямғыр яуып ебәрҙе. ■ Халыҡ араһында ҡапылдан дауыл ҡупты. Т. Хәйбуллин.
ҠАПЫЛ-ҠАРА (Р.: тотчас; И.: instantly; T.: hemen) р.
Шул мәлдә үк, ҡапыл ғына. П Тотчас, вдруг, сразу; в первый момент. Ҡапыл-ҡара ышанып етмәу. Ҡапыл-ҡара аптырап китеу. ■ Гөлйыһанды бында [еңгәһе өйөндә] осратырмын тип уйламаған .. Закир, ысынлап та, ҡапыл-ҡара ҡаушап ҡалған һымаҡ булды. 3. Биишева.
ҠАПЫЛТ (Р: внезапно; И.: unexpectedly; T.: birdenbire)^, диал.
Ҡапыл, кинәт. □ Внезапно, неожиданно, вдруг. Ҡапылт ҡолап китеу. Ҡапылт ҡуҙғалыу. ■ Ауыл ҡапылт кумелә көслө тауышҡа. С. Агиш.
ҠАПЫЛТАҒА р. диал. ҡар. ҡапылда 1, 2. Ҡапылтаға килеп инеу. Ҡапылтаға ҡысҡырып ебәреу. ■ Ул [Хәйҙәр] .. ҡуйын дәфтәрен сығарып, бөгөн кургән, белгән, кисергәндәрен ҡапылтаға һыҙғылап та алды. Ф. Иҫәнғолов.
ҠАПЫЛТЫН р. диал. ҡар. ҡапыл I, 2. Ҡапылтын килеп сығыу. Ҡапылтын юҡ булыу. ■ Килеп сыҡты урман араһынан алты фашист бына ҡапылтын. Ғ. Ғүмәр.
ҠАПЫРАЙЫУ (ҡапырай-, ҡапырая) ҡ. ҡар. ҡапрайыу. Ҡапырайып тороу. Ҡапы-райып сығыу. Салбар кеҫәһе ҡапырайып тора.
ҠАПЫРАҠ ҮЛӘН и. ҡар. ҡапрыҡ 1. Ҡапырак улән генә уҫкән ялан. Ҡапырак улән сабыу.
ҠАПЫРСАҠ (ҡапырсағы) и. ҡар. ҡабырсаҡ 1—4. ■ Булмаһа әгәр ҡапырсаҡ
һәм ынйы, буш, сырайһыҙ һыу тип һана диңгеҙҙе. М. Харис.
ҠАПЫРСЫҠ (ҡаныр сығы) и. ҡар. ҡабырсаҡ 1—4. Йылға ҡапырсығы. Ҡул ҡа-пырсығы.
ҠАПЫРТ и. диал. ҡар. ҡапрыҡ 1—3. Ҡапырт баҫыу. Аҡланды ҡапырт баҫҡан.
ҠАПЫРТЫН (Р: беспокойный; И.: fidgety; T.: aceleci) с. диал.
Түҙемһеҙ, ҡабалан. □ Беспокойный, суетливый. Ҡапыртын кеше. Ҡапыртын ҡатын. Ҡапыртын әҙәм.
ҠАПЫРЫЙ (Р.: взъерошенный; И.: bristling; T.: kabarık) с. диал.
Ҡапырайып торған. □ Взъерошенный. Ҡапырый йөн. Ҡапырый сәстәр. Ҡапырый йөнлө ҡош.
ҠАПЫРЫҠ (ҡапырығы) и. диал. ҡар. ҡапрыҡ 1—3. Ҡапырык йыйыу. Капырыҡҡа ут төртөу. Ҡапырыкты яндырып ебәреу.
ҠАПЫРЫШ и. диал. ҡар. ҡапрыҡ 1—3. Ҡапырыш баҫыу. Урамды ҡапырыштан таҙартыу.
ҠАПЫС (Р.: припухшие; И.: (slightly) swollen; T: hafifçe şişmiş) c.
1. Шешмәкләнеп, ҡапсыҡланып торған. □ Припухшие, опущенные (о веках). ■ Ул аҡҡоба алһыу битле, әҙ генә ҡапысыраҡ йәш-келт-һоро куҙҙәр өҫтөнән һыҙылған ҡуңыр ҡашлы, киңсә танаулы, һәр ваҡыт йылмайып көлөргә әҙер торған ҡалынса ҡыҙыл иренле, ҡыйыу шаян Зәлифә — Солтан ҡарттың ауылға оҙатҡан ҡыҙы тегенсе Тутыяның яңғыҙ иркә ҡыҙы, Таллының ҡупшыларынан ине. Һ. Дәүләтшина.
2. диал. Сырт-сырт йомолоп торған; кепес. □ Болезненно чувствительный к свету, слезящийся; часто моргающий (о глазах; о человеке). Ҡапыс куҙ. Ҡапыс куҙле бала. Ҡапыс куҙле егет.
ҠАПЫСЛАНЫУ (ҡапыслан-) (Р: быть припухлыми; И.: become (slightly) swollen; T: hafifçe şişmek) ҡ.
Ҡапыс булыу. □ Быть припухлыми, опущенными (о веках). Ҡапысланып тороу. Ҡапысланып шешеу. Ҡуҙем ҡапысланып тора.
227
3. һөйл. Ошо мәлдә, хәҙергә, әлегә. □ Пока. Ҡапылда бында ҡалайыҡ. Ҡапылда бында тороп торайыҡ. Ҡапылда ултырып тор.
ҠАПЫЛДАН (Р.: неожиданно; И.: suddenly; T.: birdenbire) р.
Уйламағанда, көтмәгәндә, иҫкәрмәҫтән; ҡапыл. □ Неожиданно. Ҡапылдан ҡысҡырып ебәреу. Ҡапылдан ямғыр яуып ебәрҙе. ■ Халыҡ араһында ҡапылдан дауыл ҡупты. Т. Хәйбуллин.
ҠАПЫЛ-ҠАРА (Р.: тотчас; И.: instantly; T.: hemen) р.
Шул мәлдә үк, ҡапыл ғына. П Тотчас, вдруг, сразу; в первый момент. Ҡапыл-ҡара ышанып етмәу. Ҡапыл-ҡара аптырап китеу. ■ Гөлйыһанды бында [еңгәһе өйөндә] осратырмын тип уйламаған .. Закир, ысынлап та, ҡапыл-ҡара ҡаушап ҡалған һымаҡ булды. 3. Биишева.
ҠАПЫЛТ (Р: внезапно; И.: unexpectedly; T.: birdenbire)^, диал.
Ҡапыл, кинәт. □ Внезапно, неожиданно, вдруг. Ҡапылт ҡолап китеу. Ҡапылт ҡуҙғалыу. ■ Ауыл ҡапылт кумелә көслө тауышҡа. С. Агиш.
ҠАПЫЛТАҒА р. диал. ҡар. ҡапылда 1, 2. Ҡапылтаға килеп инеу. Ҡапылтаға ҡысҡырып ебәреу. ■ Ул [Хәйҙәр] .. ҡуйын дәфтәрен сығарып, бөгөн кургән, белгән, кисергәндәрен ҡапылтаға һыҙғылап та алды. Ф. Иҫәнғолов.
ҠАПЫЛТЫН р. диал. ҡар. ҡапыл I, 2. Ҡапылтын килеп сығыу. Ҡапылтын юҡ булыу. ■ Килеп сыҡты урман араһынан алты фашист бына ҡапылтын. Ғ. Ғүмәр.
ҠАПЫРАЙЫУ (ҡапырай-, ҡапырая) ҡ. ҡар. ҡапрайыу. Ҡапырайып тороу. Ҡапы-райып сығыу. Салбар кеҫәһе ҡапырайып тора.
ҠАПЫРАҠ ҮЛӘН и. ҡар. ҡапрыҡ 1. Ҡапырак улән генә уҫкән ялан. Ҡапырак улән сабыу.
ҠАПЫРСАҠ (ҡапырсағы) и. ҡар. ҡабырсаҡ 1—4. ■ Булмаһа әгәр ҡапырсаҡ
һәм ынйы, буш, сырайһыҙ һыу тип һана диңгеҙҙе. М. Харис.
ҠАПЫРСЫҠ (ҡаныр сығы) и. ҡар. ҡабырсаҡ 1—4. Йылға ҡапырсығы. Ҡул ҡа-пырсығы.
ҠАПЫРТ и. диал. ҡар. ҡапрыҡ 1—3. Ҡапырт баҫыу. Аҡланды ҡапырт баҫҡан.
ҠАПЫРТЫН (Р: беспокойный; И.: fidgety; T.: aceleci) с. диал.
Түҙемһеҙ, ҡабалан. □ Беспокойный, суетливый. Ҡапыртын кеше. Ҡапыртын ҡатын. Ҡапыртын әҙәм.
ҠАПЫРЫЙ (Р.: взъерошенный; И.: bristling; T.: kabarık) с. диал.
Ҡапырайып торған. □ Взъерошенный. Ҡапырый йөн. Ҡапырый сәстәр. Ҡапырый йөнлө ҡош.
ҠАПЫРЫҠ (ҡапырығы) и. диал. ҡар. ҡапрыҡ 1—3. Ҡапырык йыйыу. Капырыҡҡа ут төртөу. Ҡапырыкты яндырып ебәреу.
ҠАПЫРЫШ и. диал. ҡар. ҡапрыҡ 1—3. Ҡапырыш баҫыу. Урамды ҡапырыштан таҙартыу.
ҠАПЫС (Р.: припухшие; И.: (slightly) swollen; T: hafifçe şişmiş) c.
1. Шешмәкләнеп, ҡапсыҡланып торған. □ Припухшие, опущенные (о веках). ■ Ул аҡҡоба алһыу битле, әҙ генә ҡапысыраҡ йәш-келт-һоро куҙҙәр өҫтөнән һыҙылған ҡуңыр ҡашлы, киңсә танаулы, һәр ваҡыт йылмайып көлөргә әҙер торған ҡалынса ҡыҙыл иренле, ҡыйыу шаян Зәлифә — Солтан ҡарттың ауылға оҙатҡан ҡыҙы тегенсе Тутыяның яңғыҙ иркә ҡыҙы, Таллының ҡупшыларынан ине. Һ. Дәүләтшина.
2. диал. Сырт-сырт йомолоп торған; кепес. □ Болезненно чувствительный к свету, слезящийся; часто моргающий (о глазах; о человеке). Ҡапыс куҙ. Ҡапыс куҙле бала. Ҡапыс куҙле егет.
ҠАПЫСЛАНЫУ (ҡапыслан-) (Р: быть припухлыми; И.: become (slightly) swollen; T: hafifçe şişmek) ҡ.
Ҡапыс булыу. □ Быть припухлыми, опущенными (о веках). Ҡапысланып тороу. Ҡапысланып шешеу. Ҡуҙем ҡапысланып тора.
227