Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 238
Поиск по словарям
ҠАРА ГРУҺСЫЛЫҠ
ҠАРА ГРУҺСЫЛЫҠ (груһсылығы) (Р.: черносотенство; И.: black-hundredists; Т.: karayüzler) и. тар.
Ҡара груһсылар эшмәкәрлеге. □ Черносотенство. Ҡара груһсылыҡ идеяһы. Ҡара груһсылыҡҡа ҡоролған идея. Ҡара груһсылыҡ хәрәкәте.
ҠАРАГҮҘ (Р: старинная двадцатипятикопеечная монета; И.: old 25 kopeck coin; T.: 25 kapiklik eski para) и. иҫк.
Элекке егерме биш тинлек тәңкә. □ Старинная двадцатипятикопеечная монета. Кеҫәһенән ҡарагуҙ килтереп сығарҙы. Ҡарагуҙ менән туләу. Ҡарагуҙ тәңкә.
ҠАРАГҮТӘН (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Тамъян ҡәбиләһенең башай ырыуына ҡараған башҡорт аймағының исеме. □ Ка-рагутэн (название родового подразделения башкир-тамьянцев). Ҡарагутән аймағы башҡорто. Ҡарагутән аймағына ҡарау. Ҡарагутән аймағынан сығыу.
ҠАРА ГӘРӘБӘ (Р: сердоликовый агат; И.: agate species; T.: akik) и. мин.
Ҡара йәк ҡара көрән төҫтәге биҙәүестәр эшләү өсөн ҡулланылған таш. □ Гагат, чёрный янтарь, чёрная яшма. Ҡара гәрәбә беләҙек. Ҡара гәрәбәнән сулпылар. Ҡара гәрәбә мәрйен. Ҡара гәрәбәнән эшләнгән биҙәуестәр.
ҠАРАҒАҘ и. зоол. диал. ҡар. ҡара ҡаҙ. ■ Диңгеҙ тына. Тау-тау тулҡындар, ҡанаты һынған ҡарағаҙ шикелле хәлһеҙләнеп, һуҙылып ята. 3. Биишева.
ҠАРАҒАЙ I (Р: сосна; И.: pine; T: çam (ağacı) и. бот.
Оҙон ҡаты ылыҫлы, тубырсыҡлы, мәңге йәшел эре ағас. □ Сосна. / Сосновый (лат. Pinus). Ҡарағай урманына кереу. Ҡарағай ағасы уҫкән. Ҡарағай сайыры йыйыу. Ҡарағай тубырсығы. М Ҡуктә йондоҙ, ерҙә йугерек бурыл, ә тирәлә торған ҡарағай. Ғ. Сәләм. Ҡарамалы ауылында тағы ла бер ғаилә барлыҡҡа килде, шыңғырап торған
ҡарағайҙан һалынған ҡалай тубәле йорт ҡалҡып сыҡты. М. Тажи.
ҠАРАҒАЙ II (Р: название родов, родовых подразделений башкир; И.: name of Bashkir clan; T: bir Başkurt soyunun ismi) u. этн.
Бөрйән, ҡыпсаҡ ҡәбиләләренә ҡараған башҡорт ырыуҙарының, аймаҡтарының исеме. □ Карагай (название родов, родовых под -разделений башкир). Ҡарағай аймағы вәкиле.
ҠАРАҒАЙ БАЛҒАРАҒЫ (Р: бражник сосновый; И.: pine hawk-moth; T: çam at-macagüvesi) и. зоол.
Ылыҫлы ағастарға ҡоротҡослоҡ итә, эңерҙә оса торған күбәләк. □ Бражник сосновый (лат. Sphinx pinastri). Ҡарағай бал-ғараҡтары оса. Ҡарағай балғараҡтары ҡондоҙ ылыҫлы ағастарҙың олононда ултыра, төнөн оса башлай. Ҡарағай балғарағының ҡарышлауыҡтары ағатарҙың ылыҫын ашай.
ҠАРАҒАЙ БӘШМӘГЕ (Р: белый гриб сосновый; И.: pinewood king bolete; T: çam mantarı) и. биол.
Аҡ бәшмәктең бер төрө. □ Белый гриб сосновый (лат. Boletus pinophilus). Ҡарағай бәшмәге йыйыу. Ҡарағай бәшмәге уҫеп сыҡҡан. Ҡарағай бәшмәге бешереу.
ҠАРАҒАЙ ЕЛӘГЕ и. бот. диал. ҡар. ҡайын еләге. Ҡарағай еләге ҡайнатмаһы. Ҡарағай еләге ашау. Ҡарағай еләге йыйыу.
ҠАРАҒАЙ ЕМЕ (Р: сосновая шишка; И.: pine cone; T: çam kozalağı) и. диал.
Ҡарағай тубырсығы. □ Сосновая шишка. Ҡарағай еме йыйыу. Ҡарағай еме ҡойолған. Тейен ҡарағай еме кимерә.
ҠАРАҒАЙ ҠУҢЫҘЫ (Р: смолёвки; И.: weevil; T: göknar hortumlu böcek) и. зоол.
Ылыҫлы ағастарҙа йәшәп, бик ҙур зарар килтерә торған ҡуңыҙҙар. □ Смолёвки (лат. Pissodes). Ҡарағай ҡуңыҙына ҡаршы көрәш. Ағастарҙы ҡарағай ҡуңыҙы ашай. Ҡарағай ҡуңыҙы төшкән.
ҠАРАҒАЙ-ҠЫПСАҠ (ҡарағай-ҡыпсағы) (Р: название башкирского рода; И.: name of a Bashkir clan; T: bir Başkurt soyunun adı) и.
238
ҠАРА ГРУҺСЫЛЫҠ (груһсылығы) (Р.: черносотенство; И.: black-hundredists; Т.: karayüzler) и. тар.
Ҡара груһсылар эшмәкәрлеге. □ Черносотенство. Ҡара груһсылыҡ идеяһы. Ҡара груһсылыҡҡа ҡоролған идея. Ҡара груһсылыҡ хәрәкәте.
ҠАРАГҮҘ (Р: старинная двадцатипятикопеечная монета; И.: old 25 kopeck coin; T.: 25 kapiklik eski para) и. иҫк.
Элекке егерме биш тинлек тәңкә. □ Старинная двадцатипятикопеечная монета. Кеҫәһенән ҡарагуҙ килтереп сығарҙы. Ҡарагуҙ менән туләу. Ҡарагуҙ тәңкә.
ҠАРАГҮТӘН (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Тамъян ҡәбиләһенең башай ырыуына ҡараған башҡорт аймағының исеме. □ Ка-рагутэн (название родового подразделения башкир-тамьянцев). Ҡарагутән аймағы башҡорто. Ҡарагутән аймағына ҡарау. Ҡарагутән аймағынан сығыу.
ҠАРА ГӘРӘБӘ (Р: сердоликовый агат; И.: agate species; T.: akik) и. мин.
Ҡара йәк ҡара көрән төҫтәге биҙәүестәр эшләү өсөн ҡулланылған таш. □ Гагат, чёрный янтарь, чёрная яшма. Ҡара гәрәбә беләҙек. Ҡара гәрәбәнән сулпылар. Ҡара гәрәбә мәрйен. Ҡара гәрәбәнән эшләнгән биҙәуестәр.
ҠАРАҒАҘ и. зоол. диал. ҡар. ҡара ҡаҙ. ■ Диңгеҙ тына. Тау-тау тулҡындар, ҡанаты һынған ҡарағаҙ шикелле хәлһеҙләнеп, һуҙылып ята. 3. Биишева.
ҠАРАҒАЙ I (Р: сосна; И.: pine; T: çam (ağacı) и. бот.
Оҙон ҡаты ылыҫлы, тубырсыҡлы, мәңге йәшел эре ағас. □ Сосна. / Сосновый (лат. Pinus). Ҡарағай урманына кереу. Ҡарағай ағасы уҫкән. Ҡарағай сайыры йыйыу. Ҡарағай тубырсығы. М Ҡуктә йондоҙ, ерҙә йугерек бурыл, ә тирәлә торған ҡарағай. Ғ. Сәләм. Ҡарамалы ауылында тағы ла бер ғаилә барлыҡҡа килде, шыңғырап торған
ҡарағайҙан һалынған ҡалай тубәле йорт ҡалҡып сыҡты. М. Тажи.
ҠАРАҒАЙ II (Р: название родов, родовых подразделений башкир; И.: name of Bashkir clan; T: bir Başkurt soyunun ismi) u. этн.
Бөрйән, ҡыпсаҡ ҡәбиләләренә ҡараған башҡорт ырыуҙарының, аймаҡтарының исеме. □ Карагай (название родов, родовых под -разделений башкир). Ҡарағай аймағы вәкиле.
ҠАРАҒАЙ БАЛҒАРАҒЫ (Р: бражник сосновый; И.: pine hawk-moth; T: çam at-macagüvesi) и. зоол.
Ылыҫлы ағастарға ҡоротҡослоҡ итә, эңерҙә оса торған күбәләк. □ Бражник сосновый (лат. Sphinx pinastri). Ҡарағай бал-ғараҡтары оса. Ҡарағай балғараҡтары ҡондоҙ ылыҫлы ағастарҙың олононда ултыра, төнөн оса башлай. Ҡарағай балғарағының ҡарышлауыҡтары ағатарҙың ылыҫын ашай.
ҠАРАҒАЙ БӘШМӘГЕ (Р: белый гриб сосновый; И.: pinewood king bolete; T: çam mantarı) и. биол.
Аҡ бәшмәктең бер төрө. □ Белый гриб сосновый (лат. Boletus pinophilus). Ҡарағай бәшмәге йыйыу. Ҡарағай бәшмәге уҫеп сыҡҡан. Ҡарағай бәшмәге бешереу.
ҠАРАҒАЙ ЕЛӘГЕ и. бот. диал. ҡар. ҡайын еләге. Ҡарағай еләге ҡайнатмаһы. Ҡарағай еләге ашау. Ҡарағай еләге йыйыу.
ҠАРАҒАЙ ЕМЕ (Р: сосновая шишка; И.: pine cone; T: çam kozalağı) и. диал.
Ҡарағай тубырсығы. □ Сосновая шишка. Ҡарағай еме йыйыу. Ҡарағай еме ҡойолған. Тейен ҡарағай еме кимерә.
ҠАРАҒАЙ ҠУҢЫҘЫ (Р: смолёвки; И.: weevil; T: göknar hortumlu böcek) и. зоол.
Ылыҫлы ағастарҙа йәшәп, бик ҙур зарар килтерә торған ҡуңыҙҙар. □ Смолёвки (лат. Pissodes). Ҡарағай ҡуңыҙына ҡаршы көрәш. Ағастарҙы ҡарағай ҡуңыҙы ашай. Ҡарағай ҡуңыҙы төшкән.
ҠАРАҒАЙ-ҠЫПСАҠ (ҡарағай-ҡыпсағы) (Р: название башкирского рода; И.: name of a Bashkir clan; T: bir Başkurt soyunun adı) и.
238