Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 243
Поиск по словарям
ҠАРАҒУСҠЫЛ
clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Тиләү, янһары ырыуҙарына ҡараған башҡорт аймаҡтарының исеме. □ Карагуш (название родового подразделения башкир). Ҡарағош аймағы башҡорто. Ҡарағош аймағынан булыу. Ҡарағош аймағынан сығыу.
ҠАРАҒОШ ҠАҒЫУЫ (Р.: женская болезнь, приводящая к бесплодию; И.: gynecological condition; T: dölsüz yapan hastalık) u. миф.
Түлһеҙлеккә килтерә торған ауырыу; ышаныуҙар буйынса, ҡарағош ҡаҡҡандан була. □ Женская болезнь, приводящая к бесплодию, доел. Большой подорлик ударил крылом. ■ Бала булмаһа, йә улеп торһа, ҡарағош ҡағыуы булған тип ҡарағошто әйләндереп, ҡатынды имләгәндәр. Башҡорт мифологияһынан.
ҠАРАҒОШЛАУ (ҡарағошла-) (Р: крепить косу к рукоятке; И.: fix a scythe to its handle; T.: tırpana sap koymak) ҡ.
Салғыға ҡарағош (II) ҡуйыу. □ Крепить косу к рукоятке. Ҡарағошлап салғы эшләу. Салғыны ҡарағошлау. Ҡарағошлап бөтөу.
ҠАРАҒОШЛО МИСӘТ (Р: печать с орлом; И.: stamp with a double-headed eagle; T: çift başh kartallı mühür) и. һөйл. тар.
Батша Рәсәйенең дәүләт гербы төшөрөлгән рәсми мисәт. □ Печать с орлом (изображение государственного герба царской России). Ҡарағошло мисәт һуғылған ҡағыҙ. ■ Бер нисә көндән ҡалаға етеп, мец бәлә менән әлеге шәжәрәгә ҡарағошло мисәт һуҡтырып, ҡайтыуға сыға былар. Ә. Вахитов.
ҠАРАҒОШ МИСӘТ и. ҡар. ҡарағошло мисәт. Ҡарағош мисәт һуҡтырыу. Ҡарағош мисәтле документ. Ҡарағош мисәт ҡуйыу.
ҠАРАҒУБАН (Р: ячмень обыкновенный; И.: barley; T: arpa) и. бот.
Бер йыллыҡ башаҡлы иген культураһы. □ Ячмень обыкновенный (лат. Hordeum vulgare). Ҡарағубан сәсеу. Ҡарағубанды йыйып алыу. Ҡарағубан баҫыуы.
ҠАРАҒУРА (Р: бурьян; И.: tall weeds; T.: yabani otlar) и.
1. йыйн. Эре-торо, ҡаты сүл үләне.
□ Бурьян. Ҡарағура баҫҡан ялан. Ҡарағураны сабыу. ■ Тирә-яҡ тын ҡалғас, Йондоҙ ҡашҡа яцынан баҫыла. Алда һоло ла, яцы сабып килтерелгән ҡарағура ла бар. Р. Солтангәрәев.
2. диал. Ҡалдау ер. □ Залежь. Ҡарағура ерҙәр. Ҡарағураны һөрөу. ■ Сиҙәм, ҡарағура яландарын иген баҫыуҙары итәйек. Ҡ. Даян.
3. диал. Игенде урғас, төбөндә ултырып ҡалған һабағы; ҡамыл. □ Стерня. Арыш ҡарағураһы. Бойҙай ҡарағураһы. Иген ҡарағураһы.
ҠАРАҒУРАЛЫ (Р: бурьянистый; И.: grown with tall weeds; T.: yabani otları çok olan) c.
Ҡарағура (1) күп булған, ҡарағура үҫкән. □ Бурьянистый, бурьянный. Ҡарағуралы ялан. Ҡарағуралы урын. ■ [Туғаҙаҡ] ҡарағуралы дала йәки ваҡ ҡыуаҡлы яландарҙа йәшәй. Э. Ишбирҙин.
ҠАРАҒУРАЛЫҠ (ҡарағуралығы) (Р: место, заросшее бурьяном; И.: spot grown with tall weeds; T.: yabani otlar büyüyen yer) и.
Ҡарағура (1) күп үҫкән урын. □ Место, заросшее бурьяном. Ҡарағуралыҡҡа килеп сығыу. Ҡарағуралыҡҡа барыу.
ҠАРАҒУСҠЫЛ (Р: черноватый, темноватый; И.: blackish; T.: karamsı) с.
1. Ҡараға тартым төҫтәге, ҡараһыу.
□ Черноватый, темноватый. ■ Уның [Наи-ләнец] ҡарағусҡыл битенә ҡыҙыллыҡ йугерҙе. Ф. Әсәнов. Кулдец йылға яҡ яртыһы ҡарағусҡыл, ә был юлға табан яғы аҡһыл төҫтә. С. Агиш. Ҡарғусҡыл тулҡын өҫтәрендә емем итә йәйғор төҫтәре. Г. Юнысова.
2. Төрлө төҫтөң ҡараға тартым төҫмөрөн бирә. □ Тёмно-. Ҡарағусҡыл йәшел. Ҡарағусҡыл кук. Ҡарағусҡыл көрән. Ҡарағусҡыл ерән. ■ Йылайырҙың киц яландары төйөрләнеп уҫкән бутәгә, ҡарағусҡыл йәшел ҡылған дицгеҙе эсенә батып юғалған. Ғ. Дәүләтшин. Ҡарағусҡыл зәцгәр төн
243
clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Тиләү, янһары ырыуҙарына ҡараған башҡорт аймаҡтарының исеме. □ Карагуш (название родового подразделения башкир). Ҡарағош аймағы башҡорто. Ҡарағош аймағынан булыу. Ҡарағош аймағынан сығыу.
ҠАРАҒОШ ҠАҒЫУЫ (Р.: женская болезнь, приводящая к бесплодию; И.: gynecological condition; T: dölsüz yapan hastalık) u. миф.
Түлһеҙлеккә килтерә торған ауырыу; ышаныуҙар буйынса, ҡарағош ҡаҡҡандан була. □ Женская болезнь, приводящая к бесплодию, доел. Большой подорлик ударил крылом. ■ Бала булмаһа, йә улеп торһа, ҡарағош ҡағыуы булған тип ҡарағошто әйләндереп, ҡатынды имләгәндәр. Башҡорт мифологияһынан.
ҠАРАҒОШЛАУ (ҡарағошла-) (Р: крепить косу к рукоятке; И.: fix a scythe to its handle; T.: tırpana sap koymak) ҡ.
Салғыға ҡарағош (II) ҡуйыу. □ Крепить косу к рукоятке. Ҡарағошлап салғы эшләу. Салғыны ҡарағошлау. Ҡарағошлап бөтөу.
ҠАРАҒОШЛО МИСӘТ (Р: печать с орлом; И.: stamp with a double-headed eagle; T: çift başh kartallı mühür) и. һөйл. тар.
Батша Рәсәйенең дәүләт гербы төшөрөлгән рәсми мисәт. □ Печать с орлом (изображение государственного герба царской России). Ҡарағошло мисәт һуғылған ҡағыҙ. ■ Бер нисә көндән ҡалаға етеп, мец бәлә менән әлеге шәжәрәгә ҡарағошло мисәт һуҡтырып, ҡайтыуға сыға былар. Ә. Вахитов.
ҠАРАҒОШ МИСӘТ и. ҡар. ҡарағошло мисәт. Ҡарағош мисәт һуҡтырыу. Ҡарағош мисәтле документ. Ҡарағош мисәт ҡуйыу.
ҠАРАҒУБАН (Р: ячмень обыкновенный; И.: barley; T: arpa) и. бот.
Бер йыллыҡ башаҡлы иген культураһы. □ Ячмень обыкновенный (лат. Hordeum vulgare). Ҡарағубан сәсеу. Ҡарағубанды йыйып алыу. Ҡарағубан баҫыуы.
ҠАРАҒУРА (Р: бурьян; И.: tall weeds; T.: yabani otlar) и.
1. йыйн. Эре-торо, ҡаты сүл үләне.
□ Бурьян. Ҡарағура баҫҡан ялан. Ҡарағураны сабыу. ■ Тирә-яҡ тын ҡалғас, Йондоҙ ҡашҡа яцынан баҫыла. Алда һоло ла, яцы сабып килтерелгән ҡарағура ла бар. Р. Солтангәрәев.
2. диал. Ҡалдау ер. □ Залежь. Ҡарағура ерҙәр. Ҡарағураны һөрөу. ■ Сиҙәм, ҡарағура яландарын иген баҫыуҙары итәйек. Ҡ. Даян.
3. диал. Игенде урғас, төбөндә ултырып ҡалған һабағы; ҡамыл. □ Стерня. Арыш ҡарағураһы. Бойҙай ҡарағураһы. Иген ҡарағураһы.
ҠАРАҒУРАЛЫ (Р: бурьянистый; И.: grown with tall weeds; T.: yabani otları çok olan) c.
Ҡарағура (1) күп булған, ҡарағура үҫкән. □ Бурьянистый, бурьянный. Ҡарағуралы ялан. Ҡарағуралы урын. ■ [Туғаҙаҡ] ҡарағуралы дала йәки ваҡ ҡыуаҡлы яландарҙа йәшәй. Э. Ишбирҙин.
ҠАРАҒУРАЛЫҠ (ҡарағуралығы) (Р: место, заросшее бурьяном; И.: spot grown with tall weeds; T.: yabani otlar büyüyen yer) и.
Ҡарағура (1) күп үҫкән урын. □ Место, заросшее бурьяном. Ҡарағуралыҡҡа килеп сығыу. Ҡарағуралыҡҡа барыу.
ҠАРАҒУСҠЫЛ (Р: черноватый, темноватый; И.: blackish; T.: karamsı) с.
1. Ҡараға тартым төҫтәге, ҡараһыу.
□ Черноватый, темноватый. ■ Уның [Наи-ләнец] ҡарағусҡыл битенә ҡыҙыллыҡ йугерҙе. Ф. Әсәнов. Кулдец йылға яҡ яртыһы ҡарағусҡыл, ә был юлға табан яғы аҡһыл төҫтә. С. Агиш. Ҡарғусҡыл тулҡын өҫтәрендә емем итә йәйғор төҫтәре. Г. Юнысова.
2. Төрлө төҫтөң ҡараға тартым төҫмөрөн бирә. □ Тёмно-. Ҡарағусҡыл йәшел. Ҡарағусҡыл кук. Ҡарағусҡыл көрән. Ҡарағусҡыл ерән. ■ Йылайырҙың киц яландары төйөрләнеп уҫкән бутәгә, ҡарағусҡыл йәшел ҡылған дицгеҙе эсенә батып юғалған. Ғ. Дәүләтшин. Ҡарағусҡыл зәцгәр төн
243