Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 253
Поиск по словарям
ҠАРАҠОРҺАҠ
Бер-береңә яуап итеп ҡунаҡҡа саҡыры-шыу □ Приглашать друг друга в гости. // Приглашение друг друга в гости. Ҡоҙалар туйҙан һуң бер-береһен ҡара-ҡаршы саҡы-рышып алдылар. Ҡара-ҡаршы саҡырышыу йолаһы. Ғаилә дуҫтары ҡара-ҡаршы саҡы-рыштылар.
ҠАРАҠАС с. ҡар. ҡараҡай I. Ҡараҡас ҡына ҡыҙ. Ҡараҡас егет. Ҡараҡас ҡына бала.
ҠАРАҠАС-ҠУҢЫҘҘАР (Р.: карапузики; И.: clown beetles; T.: km kanatlılar) и. зоол.
Тиҙәктә, емтектә, ағас ҡабығы аҫтында йәшәй торған ваҡ ҡуңыҙҙар. □ Карапузики (лат. Histeridae). Ҡараҡас ҡуңыҙҙарҙың бик куп төрҙәре бар. Ағас ҡабығында ҡараҡас ҡуңыҙҙар йыйылып тора. Ҡараҡас ҡуңыҙҙар ағасҡа һырыған.
ҠАРАҠАТ и. бот. диал. ҡарағат. Ҡараҡаш ашау. Ҡараҡат ҡыуағы. Ҡараҡат емеше.
ҠАРА ҠАТАЙ (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of Bashkir clanal subdivision; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Ҡатай ҡәбиләһенә ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Кара-катай (название родового подразделения башкир). Ҡара катай аймағы башҡорто. Ҡара ҡатай аймағынан булыу. Ҡара ҡатай аймағынан сығыу.
ҠАРА ҠАУҘЫ (Р.: аист чёрный; И.: black stork; T: kara leylek) и. зоол.
Кеше аяғы һирәк булған урмандарҙа йәшәүсе ҡара төҫтәге ҡауҙы. □ Аист чёрный (лат. Ciconia nigra). Ҡара ҡауҙы ҡанаты. Ҡара ҡауҙылар йугерешә. ■ Ҡөньяҡ Урал курсаулығында Ҡыҙыл китапҡа ингән бөркөш, аҡ ҡойроҡло арлан, сапсан, ыласын, шоңҡар, ҡара ҡауҙы ҡоштары йәшәй. «Аҡбуҙат», № 10, 2010.
ҠАРАҠАШ и. кул. ҡар. ҡарағаш I. Тәмле ҡараҡаш. Ҡараҡаш бешереу. Ҡараҡаш ашау. ■ Бер ваҡыт әбейем, башына сәскәле матур шәлъяулығын артҡа сөйөп ябынып, балитәкле сатин кулдәген кейеп алған да оло мейес алдында бешеренеп йөрөй. Ҡулыбыҙға кар
туф шәңгәһе, ҡараҡаш тоттора, беҙ ашайбыҙ. «Йәшлек», 10 май 2008.
ҠАРАҠЛАУ (Р: нечистый на руку; И.: thievish; T: kalleş) с. диал.
Урлашырға әүәҫ, ҡулы оҙон. □ Нечистый на руку. Ҡараклау кеше. Ҡараҡлау әҙәм. Ҡараклау егет.
ҠАРАҠЛЫҠ (ҡараҡлығы) (Р.: воровство; И.: theft; T: hırsızlık) и.
Урлашыу шөғөлө; бурлыҡ. □ Воровство. Ҡараҡлыҡ менән шөғөлләнеу. Ҡараҡлыҡ менән даны сыҡҡан. Ҡараҡлыҡ уның башына етте.
ҠАРА ҠОМ ҺАЙЫҪҠАНЫ (Р: кулик-сорока чёрный; И.: black oystercatcher; T: istiridye avcısı) и. зоол.
Төньяҡ Америкала һәм уға яҡын утрауҙарҙа йәшәүсе ҡара, көрәнһыу ҡара төҫтәге ҡом һайыҫҡаны төрө. □ Кулик-сорока чёрный (лат. Haematopus bachmani). Ҡара ҡом һайыҫҡандары килеп ҡунды. Ҡара ҡом һайыҫҡандары шырҡылдай. Ҡара ҡом һайыҫҡандары оса.
ҠАРА ҠОРТ I (Р: шершень; И.: hornet; T: eşek arısı) и. зоол. диал.
Ҡараһыу йәки һарғылт төҫтәге яры ҡанатлы, саға торған эре бөжәк; эре һағыҙаҡ. □ Шершень (лат. Vespa crabro). Ҡара ҡорт уткер, етеҙ була. Ҡара ҡорт әсе саға. Ҡара ҡорт саҡты.
ҠАРА ҠОРТ II (Р: трутень; И.: drone bee; T: oğul ап) и. зоол. диал.
Бал ҡортоноң атаһы; әре ҡорт, ата ҡорт. □ Трутень (лат. Apidae sociales). Ҡорттарҙың ғаиләһендә йөҙләп ҡара ҡорт була. Ҡара ҡорттары бик куп.
ҠАРА ҠОРТ III и. зоол. диал. ҡар. ҡарағорт I. Ҡара ҡорт сағыу. Ҡара ҡорт ағыуы. Ҡара ҡорт тешләу.
ҠАРАҠОРҺАҠ I (ҡараҡорһағы) (Р.: вьюн; И.: loach; T: çopra balığı) и. зоол. диал.
Европаның урта өлөшөндә, Азияның көнсығышында һәм көньяғында таралған балыҡтар; эт балығы, һаҡалсан. □ Вьюн (рыба) (лат. Misgumus fossilis). Ҡаракорһаҡ
253
Бер-береңә яуап итеп ҡунаҡҡа саҡыры-шыу □ Приглашать друг друга в гости. // Приглашение друг друга в гости. Ҡоҙалар туйҙан һуң бер-береһен ҡара-ҡаршы саҡы-рышып алдылар. Ҡара-ҡаршы саҡырышыу йолаһы. Ғаилә дуҫтары ҡара-ҡаршы саҡы-рыштылар.
ҠАРАҠАС с. ҡар. ҡараҡай I. Ҡараҡас ҡына ҡыҙ. Ҡараҡас егет. Ҡараҡас ҡына бала.
ҠАРАҠАС-ҠУҢЫҘҘАР (Р.: карапузики; И.: clown beetles; T.: km kanatlılar) и. зоол.
Тиҙәктә, емтектә, ағас ҡабығы аҫтында йәшәй торған ваҡ ҡуңыҙҙар. □ Карапузики (лат. Histeridae). Ҡараҡас ҡуңыҙҙарҙың бик куп төрҙәре бар. Ағас ҡабығында ҡараҡас ҡуңыҙҙар йыйылып тора. Ҡараҡас ҡуңыҙҙар ағасҡа һырыған.
ҠАРАҠАТ и. бот. диал. ҡарағат. Ҡараҡаш ашау. Ҡараҡат ҡыуағы. Ҡараҡат емеше.
ҠАРА ҠАТАЙ (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of Bashkir clanal subdivision; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Ҡатай ҡәбиләһенә ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Кара-катай (название родового подразделения башкир). Ҡара катай аймағы башҡорто. Ҡара ҡатай аймағынан булыу. Ҡара ҡатай аймағынан сығыу.
ҠАРА ҠАУҘЫ (Р.: аист чёрный; И.: black stork; T: kara leylek) и. зоол.
Кеше аяғы һирәк булған урмандарҙа йәшәүсе ҡара төҫтәге ҡауҙы. □ Аист чёрный (лат. Ciconia nigra). Ҡара ҡауҙы ҡанаты. Ҡара ҡауҙылар йугерешә. ■ Ҡөньяҡ Урал курсаулығында Ҡыҙыл китапҡа ингән бөркөш, аҡ ҡойроҡло арлан, сапсан, ыласын, шоңҡар, ҡара ҡауҙы ҡоштары йәшәй. «Аҡбуҙат», № 10, 2010.
ҠАРАҠАШ и. кул. ҡар. ҡарағаш I. Тәмле ҡараҡаш. Ҡараҡаш бешереу. Ҡараҡаш ашау. ■ Бер ваҡыт әбейем, башына сәскәле матур шәлъяулығын артҡа сөйөп ябынып, балитәкле сатин кулдәген кейеп алған да оло мейес алдында бешеренеп йөрөй. Ҡулыбыҙға кар
туф шәңгәһе, ҡараҡаш тоттора, беҙ ашайбыҙ. «Йәшлек», 10 май 2008.
ҠАРАҠЛАУ (Р: нечистый на руку; И.: thievish; T: kalleş) с. диал.
Урлашырға әүәҫ, ҡулы оҙон. □ Нечистый на руку. Ҡараклау кеше. Ҡараҡлау әҙәм. Ҡараклау егет.
ҠАРАҠЛЫҠ (ҡараҡлығы) (Р.: воровство; И.: theft; T: hırsızlık) и.
Урлашыу шөғөлө; бурлыҡ. □ Воровство. Ҡараҡлыҡ менән шөғөлләнеу. Ҡараҡлыҡ менән даны сыҡҡан. Ҡараҡлыҡ уның башына етте.
ҠАРА ҠОМ ҺАЙЫҪҠАНЫ (Р: кулик-сорока чёрный; И.: black oystercatcher; T: istiridye avcısı) и. зоол.
Төньяҡ Америкала һәм уға яҡын утрауҙарҙа йәшәүсе ҡара, көрәнһыу ҡара төҫтәге ҡом һайыҫҡаны төрө. □ Кулик-сорока чёрный (лат. Haematopus bachmani). Ҡара ҡом һайыҫҡандары килеп ҡунды. Ҡара ҡом һайыҫҡандары шырҡылдай. Ҡара ҡом һайыҫҡандары оса.
ҠАРА ҠОРТ I (Р: шершень; И.: hornet; T: eşek arısı) и. зоол. диал.
Ҡараһыу йәки һарғылт төҫтәге яры ҡанатлы, саға торған эре бөжәк; эре һағыҙаҡ. □ Шершень (лат. Vespa crabro). Ҡара ҡорт уткер, етеҙ була. Ҡара ҡорт әсе саға. Ҡара ҡорт саҡты.
ҠАРА ҠОРТ II (Р: трутень; И.: drone bee; T: oğul ап) и. зоол. диал.
Бал ҡортоноң атаһы; әре ҡорт, ата ҡорт. □ Трутень (лат. Apidae sociales). Ҡорттарҙың ғаиләһендә йөҙләп ҡара ҡорт була. Ҡара ҡорттары бик куп.
ҠАРА ҠОРТ III и. зоол. диал. ҡар. ҡарағорт I. Ҡара ҡорт сағыу. Ҡара ҡорт ағыуы. Ҡара ҡорт тешләу.
ҠАРАҠОРҺАҠ I (ҡараҡорһағы) (Р.: вьюн; И.: loach; T: çopra balığı) и. зоол. диал.
Европаның урта өлөшөндә, Азияның көнсығышында һәм көньяғында таралған балыҡтар; эт балығы, һаҡалсан. □ Вьюн (рыба) (лат. Misgumus fossilis). Ҡаракорһаҡ
253