Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 254
Поиск по словарям
ҠАРАҠОРҺАҠ
тотоу. Ҡармакка каракорһак эләккән. Ҡаракорһак эләктереү.
ҠАРАҠОРҺАҠ II (ҡараҡорһағы) (Р.: название родового подразделения башкир; И.: name of Bashkir clanal subdivision; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Ҡыпсаҡ ҡәбиләһенә ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Каракурсак (название родового подразделения башкир). Ҡаракорһак аймағынан булыу. Ҡаракорһак аймағынан сығыу. Ҡаракорһак аймағы башкорто.
ҠАРА ҠУРА (Р.: черника; И.: whortleberry; T.: keçiyemişi) и. бот. диал.
Йылтыр ваҡ япраҡлы, алһыу сәскәле, ҡыҫҡа һабаҡлы ҡыуаҡ үҫемлек һәм уның емеше; ҡара көртмәле. □ Черника (лат. Vaccimum myrtillus). Ҡара кура емеше. Ҡара кура йыйыу. Ҡара кура ашау.
ҠАРА ҠУРАЙ ЕЛӘГЕ и. бот. диал. кар. ҡара бөрлөгән. Ҡара курай еләге йыйыу. Ҡара курай еләге ашау. Тәмле кара курай еләге.
ҠАРА ҠУРҒАШ (Р: свинец; И.: lead; Т.: rasas) и. метал.
Еңел сүкелә торған, тиҙ иреүсән ҡара күгелйем төҫлө ауыр металл. □ Свинец. Ҡара курғаш табыу. Ҡара курғаш иретеү. Ҡара курғаш киҫәге.
ҠАРА ҠЫЛАУ и. мед. кар. ҡараһыу I. Күҙенә кара кылау төшкән. Ҡара кылауҙы дауалау. Ҡара кылау төшкән күҙ.
ҠАРАКЫН ҺАҒЫҘАҠ (һағыҙағы) (Р: оса шершневая; И.: large hornet; T.: sarıca arısı) и. зоол. диал.
Тараш, эре һағыҙаҡ. □ Оса шершневая (лат. Vespa crabro). Ҡаракын һағыҙактар күбәйеп киткән. Ҡаракын һағыҙак оса. Ҡаракын һағыҙак сакты.
ҠАРА ҠЫПСАҠ (ҡыпсағы) (Р: название башкирского рода; И.: name of a Bashkir clan; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Ҡыпсаҡ башҡорттарының бер өлөшө. □ Каракыпчак (название башкирского рода). Ҡара кыпсактан булыу. Ҡара кыпсак ырыуы ерҙәре. Ҡара кыпсак башкорто.
ҠАРА ҠЫРАУ (Р: сильный холод без заморозков; И.: automnal frosts; T.: kuvvetli don(lar) u.
Көҙгө һуңғы ҡаты һыуыҡтар. □ Сильный холод без заморозков. Ҡара кырау төшөү. Ҡара кырауға тиклем кәбеҫтәләрҙе йыйып алырға кәрәк. Сәскәләрҙе кара кырау туңдырған. Ҡара кырау мәле. Ҡара кырау көн. ■ Ҡисә янған ысык йондоҙҙарын кара кырау бөгөн һүндергән. М. Ғәли.
ҠАРА ҠЫРМЫҪҠА (Р: чёрный садовый муравей; И.: black garden ant; T.: siyah karınca) и. зоол.
Тупраҡ өйөмдәрендә, йәки ағас, таш ярыҡтарында йәшәүсе ваҡ ҡына ҡара ҡырмыҫҡа. □ Чёрный садовый муравей, чёрный лазий (лат. Lasius niger). Ҡара кырмыҫкалар сыккан. Баксаны кара кырмыҫка баҫкан. Ҡара кырмыҫка йоморт-каһы.
ҠАРА ҠЫТАТ и. кар. ҡытат. ■ Ҡара кытат елән, ай, иңемдә, кара ебәк билбау билемдә. Халыҡ йырынан.
ҠАРАЛАМА (Р: черновик; И.: draft (copy); T: taslak) и.
Ҡулъяҙманың аҡҡа күсерелмәгән тәүге һыҙмалары. □ Черновик, набросок. / Черновой. Әҫәрҙең караламаһы. Ҡаралама кулъяҙма. ■ [Атаһы — Саматка:] Килтер караламаларыңды, карайык икәү. Күтәрелә бараһыңмы, төшәһеңме икән. Й. Гәрәй. Яңы тамамланған әҫәремде һуңғы тапкыр акка күсерҙем дә караламаларымды йыртып ташланым. К. Мәргән.
ҠАРАЛАР I (Р: чёрные (шашки, шахматные фигуры тёмного цвета в отличие от белых); И.: dark-beer; T: siyah taşlar) и.
Шахмат һәм шашка уйынында аҡтарға ҡаршы яҡ фигуралар. □ Чёрные (шашки, шахматные фигуры тёмного цвета в отличие от белых). Был юлы каралар еңде. ■ Шулай итеп, ак һәм кара шашкалар һаны тигеҙ булһа ла, бер генә көсһөҙ сатраш аркаһында каралар еңә алмай. «Аҡбуҙат», № 8, 2011.
ҠАРАЛАР II (Р: название родовых подразделений башкир; И.: name of Bashkir
254
тотоу. Ҡармакка каракорһак эләккән. Ҡаракорһак эләктереү.
ҠАРАҠОРҺАҠ II (ҡараҡорһағы) (Р.: название родового подразделения башкир; И.: name of Bashkir clanal subdivision; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Ҡыпсаҡ ҡәбиләһенә ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Каракурсак (название родового подразделения башкир). Ҡаракорһак аймағынан булыу. Ҡаракорһак аймағынан сығыу. Ҡаракорһак аймағы башкорто.
ҠАРА ҠУРА (Р.: черника; И.: whortleberry; T.: keçiyemişi) и. бот. диал.
Йылтыр ваҡ япраҡлы, алһыу сәскәле, ҡыҫҡа һабаҡлы ҡыуаҡ үҫемлек һәм уның емеше; ҡара көртмәле. □ Черника (лат. Vaccimum myrtillus). Ҡара кура емеше. Ҡара кура йыйыу. Ҡара кура ашау.
ҠАРА ҠУРАЙ ЕЛӘГЕ и. бот. диал. кар. ҡара бөрлөгән. Ҡара курай еләге йыйыу. Ҡара курай еләге ашау. Тәмле кара курай еләге.
ҠАРА ҠУРҒАШ (Р: свинец; И.: lead; Т.: rasas) и. метал.
Еңел сүкелә торған, тиҙ иреүсән ҡара күгелйем төҫлө ауыр металл. □ Свинец. Ҡара курғаш табыу. Ҡара курғаш иретеү. Ҡара курғаш киҫәге.
ҠАРА ҠЫЛАУ и. мед. кар. ҡараһыу I. Күҙенә кара кылау төшкән. Ҡара кылауҙы дауалау. Ҡара кылау төшкән күҙ.
ҠАРАКЫН ҺАҒЫҘАҠ (һағыҙағы) (Р: оса шершневая; И.: large hornet; T.: sarıca arısı) и. зоол. диал.
Тараш, эре һағыҙаҡ. □ Оса шершневая (лат. Vespa crabro). Ҡаракын һағыҙактар күбәйеп киткән. Ҡаракын һағыҙак оса. Ҡаракын һағыҙак сакты.
ҠАРА ҠЫПСАҠ (ҡыпсағы) (Р: название башкирского рода; И.: name of a Bashkir clan; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Ҡыпсаҡ башҡорттарының бер өлөшө. □ Каракыпчак (название башкирского рода). Ҡара кыпсактан булыу. Ҡара кыпсак ырыуы ерҙәре. Ҡара кыпсак башкорто.
ҠАРА ҠЫРАУ (Р: сильный холод без заморозков; И.: automnal frosts; T.: kuvvetli don(lar) u.
Көҙгө һуңғы ҡаты һыуыҡтар. □ Сильный холод без заморозков. Ҡара кырау төшөү. Ҡара кырауға тиклем кәбеҫтәләрҙе йыйып алырға кәрәк. Сәскәләрҙе кара кырау туңдырған. Ҡара кырау мәле. Ҡара кырау көн. ■ Ҡисә янған ысык йондоҙҙарын кара кырау бөгөн һүндергән. М. Ғәли.
ҠАРА ҠЫРМЫҪҠА (Р: чёрный садовый муравей; И.: black garden ant; T.: siyah karınca) и. зоол.
Тупраҡ өйөмдәрендә, йәки ағас, таш ярыҡтарында йәшәүсе ваҡ ҡына ҡара ҡырмыҫҡа. □ Чёрный садовый муравей, чёрный лазий (лат. Lasius niger). Ҡара кырмыҫкалар сыккан. Баксаны кара кырмыҫка баҫкан. Ҡара кырмыҫка йоморт-каһы.
ҠАРА ҠЫТАТ и. кар. ҡытат. ■ Ҡара кытат елән, ай, иңемдә, кара ебәк билбау билемдә. Халыҡ йырынан.
ҠАРАЛАМА (Р: черновик; И.: draft (copy); T: taslak) и.
Ҡулъяҙманың аҡҡа күсерелмәгән тәүге һыҙмалары. □ Черновик, набросок. / Черновой. Әҫәрҙең караламаһы. Ҡаралама кулъяҙма. ■ [Атаһы — Саматка:] Килтер караламаларыңды, карайык икәү. Күтәрелә бараһыңмы, төшәһеңме икән. Й. Гәрәй. Яңы тамамланған әҫәремде һуңғы тапкыр акка күсерҙем дә караламаларымды йыртып ташланым. К. Мәргән.
ҠАРАЛАР I (Р: чёрные (шашки, шахматные фигуры тёмного цвета в отличие от белых); И.: dark-beer; T: siyah taşlar) и.
Шахмат һәм шашка уйынында аҡтарға ҡаршы яҡ фигуралар. □ Чёрные (шашки, шахматные фигуры тёмного цвета в отличие от белых). Был юлы каралар еңде. ■ Шулай итеп, ак һәм кара шашкалар һаны тигеҙ булһа ла, бер генә көсһөҙ сатраш аркаһында каралар еңә алмай. «Аҡбуҙат», № 8, 2011.
ҠАРАЛАР II (Р: название родовых подразделений башкир; И.: name of Bashkir
254