Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 260
Поиск по словарям
ҠАРА МУЙНАҠ АЙЫУ
маһы. Ҡара миләш ашау. ■ Ҡара миләш боғаҡ сирен булдырмай. Бының өсөн ҡара миләште 1:1 бал йәки шәкәр ҡомо менән болғатып, көнөнә 1-әр балғалаҡлап ике тапҡыр ашарға. «Йүрүҙән», 21 декабрь 2010.
ҠАРА МУЙНАҠ АЙЫУ (муйнағы) (Р.: чёрный медведь с белой полоской на шее; И.: black bear with a white spot; T.: beyaz boyunlu kara ayı) и. зоол.
Аҡ муйынлы ҡара айыу. □ Чёрный медведь с белой полоской на шее. Ҡара муйнаҡ айыу курҙек. Ҡара муйнаҡ айыуҙың балаһы.
ҠАРА МУЙЫН АҠҠОШ (Р.: лебедь черношейный; И.: black-necked swan; T.: kara boyunlu kuğu) и. зоол.
Көньяҡ Америкала киң таралған, дөйөм төҫө аҡ, муйындан алып башҡа тиклем өлөшө ҡара төҫтә, суҡышы өҫтөндә ҡыҙыл ороһо булған аҡҡош. □ Лебедь черношейный (лат. Cygnus melancoryphus). Кулдә ҡара муйын аҡҡош йөҙә. Ҡара муйын аҡҡоштар осоп төштө. Ҡара муйын аҡҡоштар ҡысҡырыша.
ҠАРА МУЙЫН СЫПҠАЙ и. зоол. диал. ҡар. ҡара сыпҡай. Ҡара муйын сыпҡай ҡанаты. ■ Ҡара муйын сыпҡай балыҡ, тәлмәрйен, һыу бөжәктәре менән туҡлана.
Э. Ишбирҙин.
ҠАРА МУНСА (Р: баня по-чёрному; И.: kind of traditional bath house; T.: bir hamam türü) и.
Мөрйәһеҙ мейесле мунса. □ Баня по-чёрному. Ҡара мунсаның файҙаһы. Ҡара мунса эшләп ҡуйыу. ■ Георгий дуҫының йортонда бер аҙна торҙо. .. Аяҡ бөкләп ултырып сәй эсергә өйрәнде, мәтрушкә ҡушып бәйләнгән май миндеге менән ҡара мунсала рәхәтләнеп сабынды. Ш. Янбаев.
ҠАРА МҮК ЕЛӘГЕ (Р: черника; И.: whortleberry; T.: yaban mersini) и. бот. диал.
Йылтыр ваҡ япраҡлы, алһыу сәскәле, ҡыҫҡа һабаҡлы ҡыуаҡ үҫемлек; ҡара көртмәле. □ Черника (лат. Vaccimum myrtillus). Ҡара мук еләге ашау. Ҡара мук еләге йыйыу. Ҡара мук еләге куп сирҙәрҙән дауа булып тора.
ҠАРАМЫҒЫУ (ҡарамыҡ-) (Р: засыпать на ходу; И.: be worn out due to insomnia; T.: uykuya dalmak) ҡ. һөйл.
Күҙ һөҙөлөп, иҙерәп, йоҡо килеү. □ Засыпать на ходу. Ҡарамығып ултырам. Ҡарамығып китеу. Ҡарамыға башлау.
ҠАРАМЫҠ (ҡарамығы) (Р: тиф; И.: typhus; T.: tifo) и. һөйл.
1. Аңды юғалтыу хәленә еткереп, бик ауыр үтә торған йоғошло ауырыу; тиф.
□ Тиф. Ҡарамыктан яфаланыу. Ҡарамыҡ эләктереу. Ҡарамыҡ эпидемияһы.
2. ҡар. ҡараһыу I. Куҙенә ҡараһыу төшкән. Ҡараһыу төшкән куҙле.
3. диал. Ҡара әҫпе. □ Чёрная оспа. Ҡарамыҡ — йоғошло ауырыу. Ҡарамыҡ йоғоу. Ҡарамыҡ йоҡтороу.
4. миф. Тиф ауырыуы эйәһе; ышаныуҙар буйынса, йорттарҙың ҡараңғы мөйөшөндә йәшәй. □ Дух тифа (по представлениям башкир, живёт в тёмных углах помещений). Ҡарамыҡ һуғыу. Ҡарамыҡ йөрөу.
ҠАРАМЫҠЛАНЫУ (ҡарамыҡлан-) (Р: болеть глаукомой; И.: be ill with glaucoma; T: glokoma olmak) ҡ. диал.
1. Күҙ эсе баҫымы күтәрелеп, күреү һәләте түбәнәйеү; ҡара ҡылау менән ауырыу.
□ Болеть глаукомой. Куҙе ҡаромыҡланып киткән. Ҡарамыҡлана барыу. Ҡарамыкла-нып ауырыу.
2. Томаланыу, ҡараңғыланыу (куҙгә ҡарата ). □ Затуманиваться. Башым әйләнеп, куҙ алдым ҡарамыҡлана башланы. Ҡуҙ алдым ҡараңғыланып, ҡаромыҡланып киттем.
3. Ауырыу, сирләү. □ Болеть. Ҡара-мыҡланып тороу. Ҡаромыҡланып китеу. Ҡаромыҡланып ятыу.
4. миф. Яман көстән килгән күҙ ауырыуы. □ Болеть от нечистой силы (о глазах). Ҡарамыкланыуҙан имләу. Ҡара-мыҡланыу әпсене.
ҠАРА МЫЛТЫҠ (мылтығы) (Р.: старинное ружьё, которое заряжали с казённой части; И.: kind of ancient type gun; T: eski bir tüfek türü) и.
260
маһы. Ҡара миләш ашау. ■ Ҡара миләш боғаҡ сирен булдырмай. Бының өсөн ҡара миләште 1:1 бал йәки шәкәр ҡомо менән болғатып, көнөнә 1-әр балғалаҡлап ике тапҡыр ашарға. «Йүрүҙән», 21 декабрь 2010.
ҠАРА МУЙНАҠ АЙЫУ (муйнағы) (Р.: чёрный медведь с белой полоской на шее; И.: black bear with a white spot; T.: beyaz boyunlu kara ayı) и. зоол.
Аҡ муйынлы ҡара айыу. □ Чёрный медведь с белой полоской на шее. Ҡара муйнаҡ айыу курҙек. Ҡара муйнаҡ айыуҙың балаһы.
ҠАРА МУЙЫН АҠҠОШ (Р.: лебедь черношейный; И.: black-necked swan; T.: kara boyunlu kuğu) и. зоол.
Көньяҡ Америкала киң таралған, дөйөм төҫө аҡ, муйындан алып башҡа тиклем өлөшө ҡара төҫтә, суҡышы өҫтөндә ҡыҙыл ороһо булған аҡҡош. □ Лебедь черношейный (лат. Cygnus melancoryphus). Кулдә ҡара муйын аҡҡош йөҙә. Ҡара муйын аҡҡоштар осоп төштө. Ҡара муйын аҡҡоштар ҡысҡырыша.
ҠАРА МУЙЫН СЫПҠАЙ и. зоол. диал. ҡар. ҡара сыпҡай. Ҡара муйын сыпҡай ҡанаты. ■ Ҡара муйын сыпҡай балыҡ, тәлмәрйен, һыу бөжәктәре менән туҡлана.
Э. Ишбирҙин.
ҠАРА МУНСА (Р: баня по-чёрному; И.: kind of traditional bath house; T.: bir hamam türü) и.
Мөрйәһеҙ мейесле мунса. □ Баня по-чёрному. Ҡара мунсаның файҙаһы. Ҡара мунса эшләп ҡуйыу. ■ Георгий дуҫының йортонда бер аҙна торҙо. .. Аяҡ бөкләп ултырып сәй эсергә өйрәнде, мәтрушкә ҡушып бәйләнгән май миндеге менән ҡара мунсала рәхәтләнеп сабынды. Ш. Янбаев.
ҠАРА МҮК ЕЛӘГЕ (Р: черника; И.: whortleberry; T.: yaban mersini) и. бот. диал.
Йылтыр ваҡ япраҡлы, алһыу сәскәле, ҡыҫҡа һабаҡлы ҡыуаҡ үҫемлек; ҡара көртмәле. □ Черника (лат. Vaccimum myrtillus). Ҡара мук еләге ашау. Ҡара мук еләге йыйыу. Ҡара мук еләге куп сирҙәрҙән дауа булып тора.
ҠАРАМЫҒЫУ (ҡарамыҡ-) (Р: засыпать на ходу; И.: be worn out due to insomnia; T.: uykuya dalmak) ҡ. һөйл.
Күҙ һөҙөлөп, иҙерәп, йоҡо килеү. □ Засыпать на ходу. Ҡарамығып ултырам. Ҡарамығып китеу. Ҡарамыға башлау.
ҠАРАМЫҠ (ҡарамығы) (Р: тиф; И.: typhus; T.: tifo) и. һөйл.
1. Аңды юғалтыу хәленә еткереп, бик ауыр үтә торған йоғошло ауырыу; тиф.
□ Тиф. Ҡарамыктан яфаланыу. Ҡарамыҡ эләктереу. Ҡарамыҡ эпидемияһы.
2. ҡар. ҡараһыу I. Куҙенә ҡараһыу төшкән. Ҡараһыу төшкән куҙле.
3. диал. Ҡара әҫпе. □ Чёрная оспа. Ҡарамыҡ — йоғошло ауырыу. Ҡарамыҡ йоғоу. Ҡарамыҡ йоҡтороу.
4. миф. Тиф ауырыуы эйәһе; ышаныуҙар буйынса, йорттарҙың ҡараңғы мөйөшөндә йәшәй. □ Дух тифа (по представлениям башкир, живёт в тёмных углах помещений). Ҡарамыҡ һуғыу. Ҡарамыҡ йөрөу.
ҠАРАМЫҠЛАНЫУ (ҡарамыҡлан-) (Р: болеть глаукомой; И.: be ill with glaucoma; T: glokoma olmak) ҡ. диал.
1. Күҙ эсе баҫымы күтәрелеп, күреү һәләте түбәнәйеү; ҡара ҡылау менән ауырыу.
□ Болеть глаукомой. Куҙе ҡаромыҡланып киткән. Ҡарамыҡлана барыу. Ҡарамыкла-нып ауырыу.
2. Томаланыу, ҡараңғыланыу (куҙгә ҡарата ). □ Затуманиваться. Башым әйләнеп, куҙ алдым ҡарамыҡлана башланы. Ҡуҙ алдым ҡараңғыланып, ҡаромыҡланып киттем.
3. Ауырыу, сирләү. □ Болеть. Ҡара-мыҡланып тороу. Ҡаромыҡланып китеу. Ҡаромыҡланып ятыу.
4. миф. Яман көстән килгән күҙ ауырыуы. □ Болеть от нечистой силы (о глазах). Ҡарамыкланыуҙан имләу. Ҡара-мыҡланыу әпсене.
ҠАРА МЫЛТЫҠ (мылтығы) (Р.: старинное ружьё, которое заряжали с казённой части; И.: kind of ancient type gun; T: eski bir tüfek türü) и.
260