Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 277
Поиск по словарям
ҠАРАУҺЫҘ ҠАЛЫУ
.. куҙҙе сағылдырып ялтырап ятҡан ҡарҙы ярып, бормаланып-бормаланып бер ләм юл сыҡҡан. Ғ. Дәүләтшин. Борон-борон заманда ҡара урман эсендә бабай менән әбей йәшәгән, ти. Әкиәттән. Әхмәт йөрөгән ҡара урмандарҙа, япраҡ менән баҫырып эҙҙәрен. Ғ. Сәләм.
2. Уҫаҡ, ҡарама урманы. П Осиновый и вязовый лес. Ҡара урманға барып сығыу. Ҡара урмандан ағас алыу. Ҡара урман һауаһы һулау.
ҠАРА УПҠЫН (Р.: чёрная дыра; И.: black hole; T: kara delik) и. астр.
Йондоҙҙар коллапслашыуы һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән үтә көслө гравитация ҡыры даирәһе. □ Чёрная дыра. Ҡара упҡын тураһындағы белем. Ҡара упҡынды фәнни өйрәнеу.
ҠАРАУСЫ (Р.: тот, кто присматривает; И.: one who looks after; guardian; T: bekçi) и.
1. Күҙәтеп, тәрбиә итеп торған кеше.
□ Тот, кто присматривает, ухаживает за кем, чем. Быҙау ҡараусы. Ҡорт ҡараусы. Ҡош ҡараусы. Я Бер заман Әләукәй, бисәһе менән балаһын алып, бала ҡараусы ла эйәртеп, уҙенең тыуған-уҫкән яҡтарына ҡайтып киткән, ти. Әкиәттән. Ғәҙәттә, ат ҡараусы, еҙ ҡыңғырау тауышын дурт-биш саҡрым алыҫлыҡтан ишетеп, малдың ҡайһы төбәктә утлап йөрөгәнен самалай. «Тора-тау», 17 март 2011.
2. Тамаҡҡа, өҫкә етештереп, аҫрап торған кеше. □ Кормилец, опекун. Ҡараусы ҡулына ҡалыу. Ҡараусы тәрбиәһендә булыу. Ҡараусыһы бар.
3. Тамаша ҡылыусы; тамашасы. □ Зритель. Ҡино ҡараусы. Концерт ҡараусы. Спектакль ҡараусыларға тамаша бик оҡшаны.
4. Ҡарап, күҙәтеп тороусы; күҙәтсе.
□ Смотритель. Музейҙа ҡараусы булып эшләу. Ҡараусы булып эшкә инеу. Музей ҡараусыһына мөрәжәғәт итеу.
5. диал. Бағымсы, им-том менән шөғөлләнеүсе. □ Знахарь. Ҡараусыға барыу. Ҡараусыға куренеу. Я Әсәйем, ауырыйым
тип, ҡараусыға барҙы. Экспедиция материалдарынан.
ҠАРАУСЫҠ (ҡараусығы) (Р.: шалаш сторожа; И.: guard’s cabin; T: bekçi kulübesi) и. диал.
Ҡарауылсы ҡыуышы. □ Шалаш сторожа. Баҡса тау буйында, ҡараусығы ла шунда. Ҡараусыкта йоҡлап йөрөу. Ҡараусыҡ-тан килеп сығыу. Ҡараусыҡҡа инеп китеу.
ҠАРАУСЫҺЫҘ с. ҡар. ҡарауһыҙ. Ҡараусыһыҙ йорт. Ҡараусыһыҙ бала.
ҠАРАУСЫҺЫҘ ҠАЛЫУ (ҡараусыһыҙ ҡал-) ҡ. ҡар. ҡарауһыҙ ҡалыу. Я Ҡараусыһыҙ ҡалған баланы алып тәрби-әләуселәр уларҙың куңел яраһын уңалтырға тырыша, әммә бындай һөҙөмтәгә ирешеу еңелдән тугел. «Көнгәк», 4 октябрь 2012. Муниципаль район хакимиәтендә етем һәм ҡараусыһыҙ ҡалған һигеҙ балаға фатир асҡыстары тапшырылды. «Урал», 24 ғинуар 2012.
ҠАРАУСЫҺЫҘЛЫҠ ( ҡар аусыһыҙ л ығы) (Р: беспризорность; И.: homelessness; Т: bakımsızlık) и.
Тәрбиәсеһеҙлек. □ Беспризорность. Баланың ҡараусыһыҙлығы. Ҡараусыһыҙлыҡта ҡалған балалар. Балалар енәйәтенең сәбәбе булып ҡараусыһыҙлыҡ тора.
ҠАРАУСЫ ӘБЕЙ и. ҡар. бағымсы әбей. Ҡараусы әбейгә барыу. Ҡараусы әбейгә куренеу. Ҡараусы әбейгә барып һауыҡтым мин.
ҠАРАУҺЫҘ (Р: находящийся без присмотра; И.: stray; without care; T: bakımsız) c.
Ҡараусыһы, тәрбиәләүсеһе булмаған; тәрбиәһеҙ. □ Находящийся без присмотра, неухоженный. Ҡарауһыҙ бала. Ҡарауһыҙ бакса.
ҠАРАУҺЫҘ ҠАЛЫУ (ҡарауһыҙ ҡал-) (Р.: остаться без присмотра; И.: be left, stay without care; T: bakımsız kalmak) ҡ.
Тәрбиәләүсе, ҡараусы кешеһеҙ ҡалыу. □ Остаться без присмотра. Я Ҡарауһыҙ ҡалған балалар яҙмышын хөкумәтебеҙ куҙ уңынан ыскындырмай. Уларға уҙ мөйөшөн
277
.. куҙҙе сағылдырып ялтырап ятҡан ҡарҙы ярып, бормаланып-бормаланып бер ләм юл сыҡҡан. Ғ. Дәүләтшин. Борон-борон заманда ҡара урман эсендә бабай менән әбей йәшәгән, ти. Әкиәттән. Әхмәт йөрөгән ҡара урмандарҙа, япраҡ менән баҫырып эҙҙәрен. Ғ. Сәләм.
2. Уҫаҡ, ҡарама урманы. П Осиновый и вязовый лес. Ҡара урманға барып сығыу. Ҡара урмандан ағас алыу. Ҡара урман һауаһы һулау.
ҠАРА УПҠЫН (Р.: чёрная дыра; И.: black hole; T: kara delik) и. астр.
Йондоҙҙар коллапслашыуы һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән үтә көслө гравитация ҡыры даирәһе. □ Чёрная дыра. Ҡара упҡын тураһындағы белем. Ҡара упҡынды фәнни өйрәнеу.
ҠАРАУСЫ (Р.: тот, кто присматривает; И.: one who looks after; guardian; T: bekçi) и.
1. Күҙәтеп, тәрбиә итеп торған кеше.
□ Тот, кто присматривает, ухаживает за кем, чем. Быҙау ҡараусы. Ҡорт ҡараусы. Ҡош ҡараусы. Я Бер заман Әләукәй, бисәһе менән балаһын алып, бала ҡараусы ла эйәртеп, уҙенең тыуған-уҫкән яҡтарына ҡайтып киткән, ти. Әкиәттән. Ғәҙәттә, ат ҡараусы, еҙ ҡыңғырау тауышын дурт-биш саҡрым алыҫлыҡтан ишетеп, малдың ҡайһы төбәктә утлап йөрөгәнен самалай. «Тора-тау», 17 март 2011.
2. Тамаҡҡа, өҫкә етештереп, аҫрап торған кеше. □ Кормилец, опекун. Ҡараусы ҡулына ҡалыу. Ҡараусы тәрбиәһендә булыу. Ҡараусыһы бар.
3. Тамаша ҡылыусы; тамашасы. □ Зритель. Ҡино ҡараусы. Концерт ҡараусы. Спектакль ҡараусыларға тамаша бик оҡшаны.
4. Ҡарап, күҙәтеп тороусы; күҙәтсе.
□ Смотритель. Музейҙа ҡараусы булып эшләу. Ҡараусы булып эшкә инеу. Музей ҡараусыһына мөрәжәғәт итеу.
5. диал. Бағымсы, им-том менән шөғөлләнеүсе. □ Знахарь. Ҡараусыға барыу. Ҡараусыға куренеу. Я Әсәйем, ауырыйым
тип, ҡараусыға барҙы. Экспедиция материалдарынан.
ҠАРАУСЫҠ (ҡараусығы) (Р.: шалаш сторожа; И.: guard’s cabin; T: bekçi kulübesi) и. диал.
Ҡарауылсы ҡыуышы. □ Шалаш сторожа. Баҡса тау буйында, ҡараусығы ла шунда. Ҡараусыкта йоҡлап йөрөу. Ҡараусыҡ-тан килеп сығыу. Ҡараусыҡҡа инеп китеу.
ҠАРАУСЫҺЫҘ с. ҡар. ҡарауһыҙ. Ҡараусыһыҙ йорт. Ҡараусыһыҙ бала.
ҠАРАУСЫҺЫҘ ҠАЛЫУ (ҡараусыһыҙ ҡал-) ҡ. ҡар. ҡарауһыҙ ҡалыу. Я Ҡараусыһыҙ ҡалған баланы алып тәрби-әләуселәр уларҙың куңел яраһын уңалтырға тырыша, әммә бындай һөҙөмтәгә ирешеу еңелдән тугел. «Көнгәк», 4 октябрь 2012. Муниципаль район хакимиәтендә етем һәм ҡараусыһыҙ ҡалған һигеҙ балаға фатир асҡыстары тапшырылды. «Урал», 24 ғинуар 2012.
ҠАРАУСЫҺЫҘЛЫҠ ( ҡар аусыһыҙ л ығы) (Р: беспризорность; И.: homelessness; Т: bakımsızlık) и.
Тәрбиәсеһеҙлек. □ Беспризорность. Баланың ҡараусыһыҙлығы. Ҡараусыһыҙлыҡта ҡалған балалар. Балалар енәйәтенең сәбәбе булып ҡараусыһыҙлыҡ тора.
ҠАРАУСЫ ӘБЕЙ и. ҡар. бағымсы әбей. Ҡараусы әбейгә барыу. Ҡараусы әбейгә куренеу. Ҡараусы әбейгә барып һауыҡтым мин.
ҠАРАУҺЫҘ (Р: находящийся без присмотра; И.: stray; without care; T: bakımsız) c.
Ҡараусыһы, тәрбиәләүсеһе булмаған; тәрбиәһеҙ. □ Находящийся без присмотра, неухоженный. Ҡарауһыҙ бала. Ҡарауһыҙ бакса.
ҠАРАУҺЫҘ ҠАЛЫУ (ҡарауһыҙ ҡал-) (Р.: остаться без присмотра; И.: be left, stay without care; T: bakımsız kalmak) ҡ.
Тәрбиәләүсе, ҡараусы кешеһеҙ ҡалыу. □ Остаться без присмотра. Я Ҡарауһыҙ ҡалған балалар яҙмышын хөкумәтебеҙ куҙ уңынан ыскындырмай. Уларға уҙ мөйөшөн
277