Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 313
Поиск по словарям
ҠАРЫЛЫУ
Кейәүҙәге ҡатын. □ Замужняя женщина. Ҡарылар һаны кәмене. Ҡары булыу. Яҡшы ҡары. Оло ҡары.
ҠАРЫҒЫУ I (ҡарыҡ-) (Р.: случаться; И.: couple; T.: çiftleşmek) ҡ.
Енси мөнәсәбәткә инеү, ҡауышыу (эт, бесәй, буре һ.б. һөтимәрҙәргә ҡарата). □ Случаться, спариваться. // Случка. Эттәр ҡарығып йөрөй. Яҙ бесәйҙәр ҡарыға.
ҠАРЫҒЫУ II (ҡарыҡ-) ҡ. диал. ҡар. ҡарлығыу 2. Икмәккә ҡарығыу. Төкөрөгөнә ҡарыҡты. Ҡарыҡҡансы ашау.
ҠАРЫҒЫУ III (ҡарыҡ-) (Р: стать невкусным после долгого кипячения (о бульоне); И.: become tastless after overboiling; T.: et suyunun uzun vakit kaynadığından tatsız duruma gelmesi) ҡ. диал.
Оҙаҡ ҡайнап тәмһеҙләнеү (һурпаға ҡарата). П Стать невкусным после долгого кипячения (о бульоне). ■ Аштың һурпаһы ҡарығып бөткән. Экспедиция материалдарынан.
ҠАРЫЗ [ғәр. (Р: ссуда; И.: loan; Т.: borç para) и. иҫк.
1. Билдәле тәртиптә кире ҡайтарыу шарты менән аҡса йәки башҡа нәмәнең бурысҡа бирелеүе. □ Ссуда. / Ссудный. Ҡарыз һорау. Ҡарыз алыу. Ҡарыз биреу. ■ Ҡарызға та-бырлыҡ байлыҡ та булмағас, был байлыҡтан ни файҙа икән, тип аһ ителгән ваҡыттарым булғылай. Ғ. Кейеков.
2. Кире ҡайтарыу шарты менән алынған аҡса йәки нәмә; бурыс. □ Долг. / Долговой. ■ Байҙан ҡарыз алмаҡ юҡ, орош-талаш ҡылмаҡ юҡ. Эпостан.
ҠАРЫЙ I [ғәр. (Р.: знаток, чтец Корана; И.: expert on the Quran; T.: hafız) и.
Ҡөрьәнде дөрөҫ итеп уҡый белгән йәки яттан уҡыған кеше. □ Знаток, чтец Корана. ■ Саҙрислам хәҙрәт имамлыҡ иткән ауылда, намаҙ һуңында бер ҡарый Ҡөрьән уҡып булаша. И. Насыри. Ҡарыйығыҙ һу-ҙенән ғибрәт алың, яҡшылар. Ҡарыларҙың иҫке һуҙен иҫкә алмай йөрөмәгеҙ. Эпостан.
ҠАРЫЙ II и. ҡар. ҡариП. • Ҡарый менән сабый бер хөкөмдә. Мәҡәл. Ҡарый һуҙе ятып ҡалмаҫ. Әйтем. Ҡарға ҡарыйын кем белер. Әйтем.
ҠАРЫЙ Ш с. ҡар. ҡары II. Ҡарый яҙмалар. Ҡарый булыу. Ҡарый кеше.
ҠАРЫЙ IV (Р: название родового подразделения башкир; И.: Bashkir tribal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun adı) u. этн.
Бөрйән ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название родового подразделения башкир племени бурзян. Ҡарыйҙар шәжәрәһе. Ҡарый араһы байрамы.
ҠАРЫЙ V (Р: юродивый (человек); И.: weak-minded; T.: meczup) и. диал.
Аҡылға кәм кеше, диуана. □ Юродивый (человек). Ҡарый булып тыуыу. Ҡарый булып ҡалыу. Ҡарый булып йөрөу.
ҠАРЫЙ БУЛЫУ (ҡарый бул-) (Р: дряхлеть; И.: grow feeble with age; T.: ihtiyarlamak) ҡ. диал.
Ныҡ олоғайыу, ҡартайыу. □ Дряхлеть, состариться. // Дряхлость, старость. ■ Ҡарый булып бөттөк инде. Экспедиция материалдарынан.
ҠАРЫЙЛЫҠ (ҡарыйлығы) и. диал. ҡар. ҡартлыҡ. Ҡарыйлык emery. Ҡарыйлык осоро. Ҡарыйлыкҡа баҫыу.
ҠАРЫ ҠОРТ (Р.: пчелосемья, перезимовавшая в дупле дерева; И.: family of bees after wintering; T.: kışı ağaç kovuğunda geçiren bal arısı ailesi) и. у март.
1. Ағас ҡыуышында ҡыш үткәргән бал ҡорто ғаиләһе. □ Пчелосемья, перезимовавшая в дупле дерева. ■ Ҡары ҡорттарҙың һәр ҡайһыһы тиерлек берәр батман бал бирә ине. Н. Мусин.
2. Бер нисә йыл йәшәгән бал ҡорто. □ Пчела, прожившая несколько лет. Ҡары ҡорт урсетеу. Ҡары ҡорттар балы.
ҠАРЫЛЫУ I (ҡарыл-) (Р: подавиться; И.: choke; T.: tıkanmak) ҡ.
Тамаҡтан үтмәй төйөлөү, тамаҡҡа тороу; ҡарлығыу. □ Подавиться, застревать
313
Кейәүҙәге ҡатын. □ Замужняя женщина. Ҡарылар һаны кәмене. Ҡары булыу. Яҡшы ҡары. Оло ҡары.
ҠАРЫҒЫУ I (ҡарыҡ-) (Р.: случаться; И.: couple; T.: çiftleşmek) ҡ.
Енси мөнәсәбәткә инеү, ҡауышыу (эт, бесәй, буре һ.б. һөтимәрҙәргә ҡарата). □ Случаться, спариваться. // Случка. Эттәр ҡарығып йөрөй. Яҙ бесәйҙәр ҡарыға.
ҠАРЫҒЫУ II (ҡарыҡ-) ҡ. диал. ҡар. ҡарлығыу 2. Икмәккә ҡарығыу. Төкөрөгөнә ҡарыҡты. Ҡарыҡҡансы ашау.
ҠАРЫҒЫУ III (ҡарыҡ-) (Р: стать невкусным после долгого кипячения (о бульоне); И.: become tastless after overboiling; T.: et suyunun uzun vakit kaynadığından tatsız duruma gelmesi) ҡ. диал.
Оҙаҡ ҡайнап тәмһеҙләнеү (һурпаға ҡарата). П Стать невкусным после долгого кипячения (о бульоне). ■ Аштың һурпаһы ҡарығып бөткән. Экспедиция материалдарынан.
ҠАРЫЗ [ғәр. (Р: ссуда; И.: loan; Т.: borç para) и. иҫк.
1. Билдәле тәртиптә кире ҡайтарыу шарты менән аҡса йәки башҡа нәмәнең бурысҡа бирелеүе. □ Ссуда. / Ссудный. Ҡарыз һорау. Ҡарыз алыу. Ҡарыз биреу. ■ Ҡарызға та-бырлыҡ байлыҡ та булмағас, был байлыҡтан ни файҙа икән, тип аһ ителгән ваҡыттарым булғылай. Ғ. Кейеков.
2. Кире ҡайтарыу шарты менән алынған аҡса йәки нәмә; бурыс. □ Долг. / Долговой. ■ Байҙан ҡарыз алмаҡ юҡ, орош-талаш ҡылмаҡ юҡ. Эпостан.
ҠАРЫЙ I [ғәр. (Р.: знаток, чтец Корана; И.: expert on the Quran; T.: hafız) и.
Ҡөрьәнде дөрөҫ итеп уҡый белгән йәки яттан уҡыған кеше. □ Знаток, чтец Корана. ■ Саҙрислам хәҙрәт имамлыҡ иткән ауылда, намаҙ һуңында бер ҡарый Ҡөрьән уҡып булаша. И. Насыри. Ҡарыйығыҙ һу-ҙенән ғибрәт алың, яҡшылар. Ҡарыларҙың иҫке һуҙен иҫкә алмай йөрөмәгеҙ. Эпостан.
ҠАРЫЙ II и. ҡар. ҡариП. • Ҡарый менән сабый бер хөкөмдә. Мәҡәл. Ҡарый һуҙе ятып ҡалмаҫ. Әйтем. Ҡарға ҡарыйын кем белер. Әйтем.
ҠАРЫЙ Ш с. ҡар. ҡары II. Ҡарый яҙмалар. Ҡарый булыу. Ҡарый кеше.
ҠАРЫЙ IV (Р: название родового подразделения башкир; И.: Bashkir tribal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun adı) u. этн.
Бөрйән ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название родового подразделения башкир племени бурзян. Ҡарыйҙар шәжәрәһе. Ҡарый араһы байрамы.
ҠАРЫЙ V (Р: юродивый (человек); И.: weak-minded; T.: meczup) и. диал.
Аҡылға кәм кеше, диуана. □ Юродивый (человек). Ҡарый булып тыуыу. Ҡарый булып ҡалыу. Ҡарый булып йөрөу.
ҠАРЫЙ БУЛЫУ (ҡарый бул-) (Р: дряхлеть; И.: grow feeble with age; T.: ihtiyarlamak) ҡ. диал.
Ныҡ олоғайыу, ҡартайыу. □ Дряхлеть, состариться. // Дряхлость, старость. ■ Ҡарый булып бөттөк инде. Экспедиция материалдарынан.
ҠАРЫЙЛЫҠ (ҡарыйлығы) и. диал. ҡар. ҡартлыҡ. Ҡарыйлык emery. Ҡарыйлык осоро. Ҡарыйлыкҡа баҫыу.
ҠАРЫ ҠОРТ (Р.: пчелосемья, перезимовавшая в дупле дерева; И.: family of bees after wintering; T.: kışı ağaç kovuğunda geçiren bal arısı ailesi) и. у март.
1. Ағас ҡыуышында ҡыш үткәргән бал ҡорто ғаиләһе. □ Пчелосемья, перезимовавшая в дупле дерева. ■ Ҡары ҡорттарҙың һәр ҡайһыһы тиерлек берәр батман бал бирә ине. Н. Мусин.
2. Бер нисә йыл йәшәгән бал ҡорто. □ Пчела, прожившая несколько лет. Ҡары ҡорт урсетеу. Ҡары ҡорттар балы.
ҠАРЫЛЫУ I (ҡарыл-) (Р: подавиться; И.: choke; T.: tıkanmak) ҡ.
Тамаҡтан үтмәй төйөлөү, тамаҡҡа тороу; ҡарлығыу. □ Подавиться, застревать
313