Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 689
Поиск по словарям
ҠЫЙҒАС
менән ике-өс ҡыйғаҡ ҡына элеп алып, бер нисә көйшәй ҙә, башын сәнсеп, куҙен йомоп тик тора. Ж. Кейекбаев. Бында улән йоҡаҡ булһа ла, бик таҙа — ҡыйғаҡ улән генә, мал яратып ашар әле. Н. Мусин.
ҠЫЙҒАҠ II (ҡыйғағы) и. диал. ҡар. кәйелтмәк. Ҡыйғаҡтарҙы аҡрын утеу.
ҠЫЙҒАҠ III (ҡыйғағы) и. диал. ҡар. ҡый I, 2. Ерҙе ҡыйғаҡ баҫҡан.
ҠЫЙҒАҠ IV (Р.: га!; И.: onomatopoeic sound made by geese; T.: kak kuk) оҡш.
Ҡаҙ тауышы. □ Га! (подражание звуку, издаваемому гусями). «Ҡыйғаҡ» тип ҡысҡырыу. ■ Был ваҡытта һәр көн өйөр-өйөр ҡыр ҡаҙҙары кулгә төшөп, хәл йыйып, йыуынып, тағы ла болот кеуек һауаға кутәрелеп, көньяҡҡа осоп китәләр. Уларҙың «ҡыйғаҡ!., ҡыйғаҡ!..» тип, ҡаңғылдашып, бер-береһе менән һөйләшкән тауыштары Аккул буйына йәм һәм йән биреп тора. М. Ғафури.
ҠЫЙҒАҠ-ҠЫЙҒАҠ (Р.: га-га!; И.: (onomatopoeic) sound made by geese; T.: kak kuk) оҡш.
Ҡабат-ҡабат ҡыйғаҡ иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Га-га! (подражание звукам, издаваемым гусями). Ҡыйғак-кыйғаҡ тауыш килә. ■ Ҡыйғаҡ-ҡыйғаҡ ҡаҙҙарым, барығыҙ, һыуға барып килегеҙ, буренән ҡурҡмағыҙ, килеп сыҡһа, осоғоҙ ҙа китегеҙ. Әкиәттән. Ҡапыл, ҡыйғаҡ-ҡыйғаҡ ҡаңҡылдашып, баш осомдан ҡаҙҙар остолар. Р. Ғарипов. Ярҙар, ағаслыҡтар яңғырап тора ҡыйғаҡ-ҡыйғаҡ килгән тауышҡа... Р. Ниғмәти.
ҠЫЙҒАҠ-ҠЫЙҒАҠ ИТЕҮ (ҡыйғаҡ-ҡыйғаҡ ит-) (Р: гоготать; И.: cackle; T.: kak kuk etmek) ҡ.
Ҡаҙ тауышына оҡшаш тауыш сығарыу; ҡыйғаҡлау. □ Гоготать, издавать звук «гага». Аҡҡоштар ҡыйғаҡ-ҡыйғаҡ итеп оса. Ҡаҙҙарҙың ҡыйғаҡ-ҡыйғаҡ иткән тауыштары ишетелә.
ҠЫЙҒАҠЛАУ (ҡыйғаҡла-) (Р: гоготать; И.: cackle; T.: kak kuk etmek) ҡ.
Ҡаҙ тауышына оҡшаш тауыш сығарыу.
□ Гоготать. Ҡыйғаҡлап йөрөу. Ҡыйғаҡлап осоу. Ҡыйғаҡлап ҡуйыу. Ҡыйғаҡлап тороу. К Ул [ҡаҙ] ҡай ваҡытта ишек алдында ҡаҙҙарҙың ҡысҡырғанын ишетһә, башын ныҡлап кутәрә, дәртләнеп китеп уҙе лә ҡыйғаҡлап ебәрә һәм ҡанаттарын ҡағып ҡуя ине. М. Ғафури.
ҠЫЙҒАҠЛАШЫУ (ҡыйғаҡлаш-) ҡ. урт. ҡар. ҡыйғаҡлау, взаимн. от ҡыйғаҡлау. ■ Йәй буйы ҡуйы әрәмәле һыу, кул буйҙарында бала уҫтереп, һалҡын төшә башлағас, йылы яҡҡа оса торған ҡыр ҡаҙҙарының ҡыйғаҡлашыуҙары ғына көҙгө ҡара сәкмәнле төндөң тыныслығын ебәрәләр ине. А. Таһиров. Яр буйынан ҡыйғаҡлашып ҡаҙҙар килеп төштөләр ҙә Тимербай сумған урындарҙа йөҙөп йөрөй башланылар. С. Агиш.
ҠЫЙҒАЛАҠ (ҡыйғалағы) и. диал. ҡар. кәйелтмәк. ■ Бер ҡыйғалаҡта Фатима йәлп итеп йығылып ҡалды. Ж. Кейекбаев.
ҠЫЙҒАЛАУ (ҡыйғала-) (Р: делать вираж; И.: veer; T: viraj yapmak) ҡ.
Бер яҡҡа ҡыйшайып, түңәрәкләп боролоу; кәйелеү. □ Делать вираж. В Ҡыйғалап та осҡан ҡыйғыр ҡош йығылып та төшә, уҡ тейһә. Халыҡ йырынан. Ҡоштары ҡырҙараҡ ҡыйғалап оса шул. Ғ. Хөсәйенов. Кырандас ҡапыл сана кеуек ҡыйғалап китте лә, юлаусылар ҡар өҫтөнә ауып төштөләр. Н. Мусин. Бер заман Фәррәх ағайҙың «Беларус»ы ҡыйғалап китә лә, юлдың ситенә ук килеп, тубәнгә янтая башлай. Ә. Әминев. Ҡырындарҙы сана ҡыйғалап китә һәм ҡабырғаһы менән барып көрткә һуғыла. Ж. Кейекбаев.
ҠЫЙҒАС I (Р.: косой; И.: slanting; skew; T.: kavisli) с.
1. Ҡыя ғына булып ҡыйылып торған.
□ Косой. Ҡыйғас ҡамыш. Ҡыйғас улән. Ҡыйғас булып уҫкән. Ҡыйғасҡа әйләнеу. К Муйындары бер ҡолас, ҡыйғас ҡамыш ҡолаҡлы .. Аҡбуҙ тора ине, ти. «Аҡбуҙат». Алмағастың япрағы ҡыйғас тугел, туңәрәк, батшаларға
689
менән ике-өс ҡыйғаҡ ҡына элеп алып, бер нисә көйшәй ҙә, башын сәнсеп, куҙен йомоп тик тора. Ж. Кейекбаев. Бында улән йоҡаҡ булһа ла, бик таҙа — ҡыйғаҡ улән генә, мал яратып ашар әле. Н. Мусин.
ҠЫЙҒАҠ II (ҡыйғағы) и. диал. ҡар. кәйелтмәк. Ҡыйғаҡтарҙы аҡрын утеу.
ҠЫЙҒАҠ III (ҡыйғағы) и. диал. ҡар. ҡый I, 2. Ерҙе ҡыйғаҡ баҫҡан.
ҠЫЙҒАҠ IV (Р.: га!; И.: onomatopoeic sound made by geese; T.: kak kuk) оҡш.
Ҡаҙ тауышы. □ Га! (подражание звуку, издаваемому гусями). «Ҡыйғаҡ» тип ҡысҡырыу. ■ Был ваҡытта һәр көн өйөр-өйөр ҡыр ҡаҙҙары кулгә төшөп, хәл йыйып, йыуынып, тағы ла болот кеуек һауаға кутәрелеп, көньяҡҡа осоп китәләр. Уларҙың «ҡыйғаҡ!., ҡыйғаҡ!..» тип, ҡаңғылдашып, бер-береһе менән һөйләшкән тауыштары Аккул буйына йәм һәм йән биреп тора. М. Ғафури.
ҠЫЙҒАҠ-ҠЫЙҒАҠ (Р.: га-га!; И.: (onomatopoeic) sound made by geese; T.: kak kuk) оҡш.
Ҡабат-ҡабат ҡыйғаҡ иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Га-га! (подражание звукам, издаваемым гусями). Ҡыйғак-кыйғаҡ тауыш килә. ■ Ҡыйғаҡ-ҡыйғаҡ ҡаҙҙарым, барығыҙ, һыуға барып килегеҙ, буренән ҡурҡмағыҙ, килеп сыҡһа, осоғоҙ ҙа китегеҙ. Әкиәттән. Ҡапыл, ҡыйғаҡ-ҡыйғаҡ ҡаңҡылдашып, баш осомдан ҡаҙҙар остолар. Р. Ғарипов. Ярҙар, ағаслыҡтар яңғырап тора ҡыйғаҡ-ҡыйғаҡ килгән тауышҡа... Р. Ниғмәти.
ҠЫЙҒАҠ-ҠЫЙҒАҠ ИТЕҮ (ҡыйғаҡ-ҡыйғаҡ ит-) (Р: гоготать; И.: cackle; T.: kak kuk etmek) ҡ.
Ҡаҙ тауышына оҡшаш тауыш сығарыу; ҡыйғаҡлау. □ Гоготать, издавать звук «гага». Аҡҡоштар ҡыйғаҡ-ҡыйғаҡ итеп оса. Ҡаҙҙарҙың ҡыйғаҡ-ҡыйғаҡ иткән тауыштары ишетелә.
ҠЫЙҒАҠЛАУ (ҡыйғаҡла-) (Р: гоготать; И.: cackle; T.: kak kuk etmek) ҡ.
Ҡаҙ тауышына оҡшаш тауыш сығарыу.
□ Гоготать. Ҡыйғаҡлап йөрөу. Ҡыйғаҡлап осоу. Ҡыйғаҡлап ҡуйыу. Ҡыйғаҡлап тороу. К Ул [ҡаҙ] ҡай ваҡытта ишек алдында ҡаҙҙарҙың ҡысҡырғанын ишетһә, башын ныҡлап кутәрә, дәртләнеп китеп уҙе лә ҡыйғаҡлап ебәрә һәм ҡанаттарын ҡағып ҡуя ине. М. Ғафури.
ҠЫЙҒАҠЛАШЫУ (ҡыйғаҡлаш-) ҡ. урт. ҡар. ҡыйғаҡлау, взаимн. от ҡыйғаҡлау. ■ Йәй буйы ҡуйы әрәмәле һыу, кул буйҙарында бала уҫтереп, һалҡын төшә башлағас, йылы яҡҡа оса торған ҡыр ҡаҙҙарының ҡыйғаҡлашыуҙары ғына көҙгө ҡара сәкмәнле төндөң тыныслығын ебәрәләр ине. А. Таһиров. Яр буйынан ҡыйғаҡлашып ҡаҙҙар килеп төштөләр ҙә Тимербай сумған урындарҙа йөҙөп йөрөй башланылар. С. Агиш.
ҠЫЙҒАЛАҠ (ҡыйғалағы) и. диал. ҡар. кәйелтмәк. ■ Бер ҡыйғалаҡта Фатима йәлп итеп йығылып ҡалды. Ж. Кейекбаев.
ҠЫЙҒАЛАУ (ҡыйғала-) (Р: делать вираж; И.: veer; T: viraj yapmak) ҡ.
Бер яҡҡа ҡыйшайып, түңәрәкләп боролоу; кәйелеү. □ Делать вираж. В Ҡыйғалап та осҡан ҡыйғыр ҡош йығылып та төшә, уҡ тейһә. Халыҡ йырынан. Ҡоштары ҡырҙараҡ ҡыйғалап оса шул. Ғ. Хөсәйенов. Кырандас ҡапыл сана кеуек ҡыйғалап китте лә, юлаусылар ҡар өҫтөнә ауып төштөләр. Н. Мусин. Бер заман Фәррәх ағайҙың «Беларус»ы ҡыйғалап китә лә, юлдың ситенә ук килеп, тубәнгә янтая башлай. Ә. Әминев. Ҡырындарҙы сана ҡыйғалап китә һәм ҡабырғаһы менән барып көрткә һуғыла. Ж. Кейекбаев.
ҠЫЙҒАС I (Р.: косой; И.: slanting; skew; T.: kavisli) с.
1. Ҡыя ғына булып ҡыйылып торған.
□ Косой. Ҡыйғас ҡамыш. Ҡыйғас улән. Ҡыйғас булып уҫкән. Ҡыйғасҡа әйләнеу. К Муйындары бер ҡолас, ҡыйғас ҡамыш ҡолаҡлы .. Аҡбуҙ тора ине, ти. «Аҡбуҙат». Алмағастың япрағы ҡыйғас тугел, туңәрәк, батшаларға
689