Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 700
Поиск по словарям
ҠЫЙРАТЫЛЫУ
кире траншеяларға сигенделәр. Ғ. Хөсәйенов. Был ҡаты бәрелештә уның ике йөҙ офицеры һәм һалдаты ҡыйралышты. Р. Өмөтбаев.
2. Пыр туҙыу, зыҡ ҡубыу. □ Шуметь, галдеть. Ҡыйралышып уйнап йөрөу.
ҠЫЙРАТЫЛЫУ (ҡыйратыл-) ҡ. төш. ҡар. ҡыйратыу, страд, от ҡыйратыу. Ъ Дошман Мәскәу эргәһендә ҡыйратылһа ла, уҙенең һөжумен йомшартырға йыйынмай. Ф. Әсәнов. Төн. Ҡыйратылған француз армияһының ҡалдыҡтары усаҡ тирәһендә ултыра. Б. Бикбай. Ауылдар ҡыйратылған, уртәлгән, өйҙәр урынында көл-кумер өйөмдәре генә ҡалған. Д. Юлтый.
ҠЫЙРАТЫУ (ҡыйрат ) (Р.: разрушить; И.: wreck, ruin; T.: yıkmak) ҡ.
1. Ватыу; емереү, ҡырыу. □ Разрушить. Ҡыйратып бөтөрөу. Ҡыйратып йөрөу. Ҡыйратып ҡуйыу. ■ Тиҙ арала төньяҡтағы ҡыуаҡлыҡтар араһында урынлашҡан дошмандың ике артиллерия һәм ике миномёт батареяларын ҡыйратып, улар [ҡыҙылармеецтар] Лобановка ауылындағы гитлерсылар менән алыша башланылар. Я. Хамматов. Шул ваҡыт беҙҙең ғәйнәләр дурт йөҙ ҡәҙәре кеше уҡ-һөңгө менән ҡоралланып әлеге полкты сабып, ҡәлғә һуҡҡан ерен ҡыйратып, тегеләрҙе ҡыуып ебәрҙеләр. Ғ. Хөсәйенов. Наводчик тигеҙ генә рычагты тартты. Беренсе снаряд уҡ алдынғы танкының башняһын ҡыйратты. Ә. Ча-ныш.
2. Яраҡһыҙ хәлгә килтереү; боҙоу. □ Испортить, сделать неприпригодным. Ҡыйратып ташлау. Ҡыйратып бөтөу. ■ Ҡара һин уларҙы! Берегеҙ кеше туҡмай, икенсегеҙ техника ҡыйрата, өсөнсөгөҙ шуларҙы башҡаларға япһара — бөтәгеҙ бер сыбыҡтан ҡыуылған йунһеҙҙәр! Й. Солтанов. Шулай байман йәшәп ятҡанда солоҡтарҙы айыу ҡыйрата башлай, малдарҙы айыу йыға. Ғ. Хөсәйенов. • Яҡшы кеше эш яратыр, яман кеше эш ҡыйратыр. Мәҡәл.
3. Ҡырып, таратып, тар-мар итеү. □ Громить, разгромить. Килгән яуҙы ҡыйратыу. Дошман ғәскәрен ҡыйратыу. ■ Ә беҙҙең Ерәнҡашҡа, фашистарҙы ҡыйратып бөткәс, Еңеу бәйгеһендә сабасаҡ. Һин уға теймә, буре! Й. Солтанов. Икенсе төндөң таңында партизандар, аҡтарҙың ауылдағы ҙур булмаған отрядын ҡыйратып, тотҡондарҙы ҡотҡарҙы. С. Ханов. [Һөйәрбикә:] Ана, беҙҙекеләрҙе ҡыйратып киләләр! М. Буранғолов. Беренсе июлдә чехтар менән башҡорттар Турғаяҡ станцияһында ҡыҙылдарҙы бик ҡаты ҡыйратты. Ә.- 3. Вәлиди. Автоматчиктар төркөмөн ҡыйраттыҡ. Тере ҡалғандары сигенделәр. Б. Дим. Дошмандың башҡа урындан ашығыс кусерелгән 17-се дивизияһын ҡыйратҡан корпустың һыбайлылары Чернухино, Брон-ской, Городище тимер юл станцияларын һуғышып алғас, уларҙы Ворошиловград ҡалаһы менән тоташтырыусы тимер юл өҙөлдө. Я. Хамматов.
4. кусм. Мул итеп, күҙгә күренерлек итеп нимәлер башҡарыу. □ Совершать, вершить (что-то значительное). Ҡыйратып яҙып ташлау. ■ Ысынлап та, ниңә шул хәтле иғтибар? Мин ул хәтле нимә ҡыйратҡанмын?
3. Биишева. — Ә һуғыштан һуң, яҡташ, нимә ҡыйратмаҡ булаһың? — тип һорау бирҙем. Ш. Бикҡолов. Халыҡһыҙ, яңғыҙы, ул [Байымов] ни ҡыйрата ала ине? А. Абдуллин.
♦ Эш ҡыйратыу нимәлер эшләп ташлау, бик шәп эшләү. □ Вершить дела. ■ Әммә арыҡ аттар, ябыҡ һыйырҙар менән генә әллә ни эш ҡыйратып булмай ине. Ф. Әсәнов. Шунан, ҡорҙаш, — тине ул [Хәкимйән], һолтанбай эргәһенә ултырып, — ни эштәр ҡыйратып йөрөйһөң? Н. Мусин. Ниндәй эш ҡыйратты һуң әле ул ошо тиклем ҙур йыйылышта, бөтә район халҡы алдында куккә ку-тәреп маҡтарлыҡ? Ә. Хәкимов. Нурый ҡайтып инде. Әллә ниндәй ҙур эш ҡыйратҡандай булып һөйләнергә тотондо, һәр бер һуҙҙе
700
кире траншеяларға сигенделәр. Ғ. Хөсәйенов. Был ҡаты бәрелештә уның ике йөҙ офицеры һәм һалдаты ҡыйралышты. Р. Өмөтбаев.
2. Пыр туҙыу, зыҡ ҡубыу. □ Шуметь, галдеть. Ҡыйралышып уйнап йөрөу.
ҠЫЙРАТЫЛЫУ (ҡыйратыл-) ҡ. төш. ҡар. ҡыйратыу, страд, от ҡыйратыу. Ъ Дошман Мәскәу эргәһендә ҡыйратылһа ла, уҙенең һөжумен йомшартырға йыйынмай. Ф. Әсәнов. Төн. Ҡыйратылған француз армияһының ҡалдыҡтары усаҡ тирәһендә ултыра. Б. Бикбай. Ауылдар ҡыйратылған, уртәлгән, өйҙәр урынында көл-кумер өйөмдәре генә ҡалған. Д. Юлтый.
ҠЫЙРАТЫУ (ҡыйрат ) (Р.: разрушить; И.: wreck, ruin; T.: yıkmak) ҡ.
1. Ватыу; емереү, ҡырыу. □ Разрушить. Ҡыйратып бөтөрөу. Ҡыйратып йөрөу. Ҡыйратып ҡуйыу. ■ Тиҙ арала төньяҡтағы ҡыуаҡлыҡтар араһында урынлашҡан дошмандың ике артиллерия һәм ике миномёт батареяларын ҡыйратып, улар [ҡыҙылармеецтар] Лобановка ауылындағы гитлерсылар менән алыша башланылар. Я. Хамматов. Шул ваҡыт беҙҙең ғәйнәләр дурт йөҙ ҡәҙәре кеше уҡ-һөңгө менән ҡоралланып әлеге полкты сабып, ҡәлғә һуҡҡан ерен ҡыйратып, тегеләрҙе ҡыуып ебәрҙеләр. Ғ. Хөсәйенов. Наводчик тигеҙ генә рычагты тартты. Беренсе снаряд уҡ алдынғы танкының башняһын ҡыйратты. Ә. Ча-ныш.
2. Яраҡһыҙ хәлгә килтереү; боҙоу. □ Испортить, сделать неприпригодным. Ҡыйратып ташлау. Ҡыйратып бөтөу. ■ Ҡара һин уларҙы! Берегеҙ кеше туҡмай, икенсегеҙ техника ҡыйрата, өсөнсөгөҙ шуларҙы башҡаларға япһара — бөтәгеҙ бер сыбыҡтан ҡыуылған йунһеҙҙәр! Й. Солтанов. Шулай байман йәшәп ятҡанда солоҡтарҙы айыу ҡыйрата башлай, малдарҙы айыу йыға. Ғ. Хөсәйенов. • Яҡшы кеше эш яратыр, яман кеше эш ҡыйратыр. Мәҡәл.
3. Ҡырып, таратып, тар-мар итеү. □ Громить, разгромить. Килгән яуҙы ҡыйратыу. Дошман ғәскәрен ҡыйратыу. ■ Ә беҙҙең Ерәнҡашҡа, фашистарҙы ҡыйратып бөткәс, Еңеу бәйгеһендә сабасаҡ. Һин уға теймә, буре! Й. Солтанов. Икенсе төндөң таңында партизандар, аҡтарҙың ауылдағы ҙур булмаған отрядын ҡыйратып, тотҡондарҙы ҡотҡарҙы. С. Ханов. [Һөйәрбикә:] Ана, беҙҙекеләрҙе ҡыйратып киләләр! М. Буранғолов. Беренсе июлдә чехтар менән башҡорттар Турғаяҡ станцияһында ҡыҙылдарҙы бик ҡаты ҡыйратты. Ә.- 3. Вәлиди. Автоматчиктар төркөмөн ҡыйраттыҡ. Тере ҡалғандары сигенделәр. Б. Дим. Дошмандың башҡа урындан ашығыс кусерелгән 17-се дивизияһын ҡыйратҡан корпустың һыбайлылары Чернухино, Брон-ской, Городище тимер юл станцияларын һуғышып алғас, уларҙы Ворошиловград ҡалаһы менән тоташтырыусы тимер юл өҙөлдө. Я. Хамматов.
4. кусм. Мул итеп, күҙгә күренерлек итеп нимәлер башҡарыу. □ Совершать, вершить (что-то значительное). Ҡыйратып яҙып ташлау. ■ Ысынлап та, ниңә шул хәтле иғтибар? Мин ул хәтле нимә ҡыйратҡанмын?
3. Биишева. — Ә һуғыштан һуң, яҡташ, нимә ҡыйратмаҡ булаһың? — тип һорау бирҙем. Ш. Бикҡолов. Халыҡһыҙ, яңғыҙы, ул [Байымов] ни ҡыйрата ала ине? А. Абдуллин.
♦ Эш ҡыйратыу нимәлер эшләп ташлау, бик шәп эшләү. □ Вершить дела. ■ Әммә арыҡ аттар, ябыҡ һыйырҙар менән генә әллә ни эш ҡыйратып булмай ине. Ф. Әсәнов. Шунан, ҡорҙаш, — тине ул [Хәкимйән], һолтанбай эргәһенә ултырып, — ни эштәр ҡыйратып йөрөйһөң? Н. Мусин. Ниндәй эш ҡыйратты һуң әле ул ошо тиклем ҙур йыйылышта, бөтә район халҡы алдында куккә ку-тәреп маҡтарлыҡ? Ә. Хәкимов. Нурый ҡайтып инде. Әллә ниндәй ҙур эш ҡыйратҡандай булып һөйләнергә тотондо, һәр бер һуҙҙе
700