Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 71
Поиск по словарям
ҠАБЫРСАҠ
3. Нимәнеңдер ҡыр яғы, яны. □ Ребро, бок, склон. Тау ҡабырғаһы. ■ Кәмәне ауыл яғына тура алып барып булмай башланы. Сөнки тулҡын ҡабырғаға килеп бәрелгән һайын, кәмә ауып китә яҙа ине. 3. Биишева.
4. мат. Еҫемдәрҙең ҡыры. □ Ребро, боҡ. Пирамиданың ҡабырғаһы. Призманың ҡабырғаһы.
5. миф. Тәндең мифлаштырылған ағзаһы, йолаларҙа, бағымсылыҡта ҡулланыла. □ Ребро, используемое в лечебной магии и обрядах. ■ Ислам дине буйынса, инәбеҙ һауа атабыҙ Әҙәмдең ҡабырғаһынан яралған. Ф. Хисамитдинова. Беҙҙең халыҡта малдың ҡабырғаһы менән курәҙәлек итеу ныҡ таралған булған. Башҡорт мифологияһынан.
♦ Ҡабырғаға төрттөрөү ситләтеп әйтеү. □ Намекнуть. Ҡабырғаға төрттөрөп ултыра. Ҡабырғалары күренеп тора ябыҡ. □ Худой. Тотҡондоң ҡабырғалары куренеп тора. Ҡабырғаны һанау туҡмау; дөмбәҫләү. □ Бить, соотв. Пересчитать рёбра (кости) кому. Егеттәр бер-береһенең ҡабырғаһын һананылар. Н Минең иҫәп, Мәхмут менән икәуләп килеп, Әғләмдең ҡабырғаһын һанау ине. Ғ. Байбурин. Ҡабырғаһы йоҡа көсһөҙ. □ Бессильный, слабый. Ҡабырғаһы йоҡа, булдыра алмаҫ. Уның ҡабырғаһы йоҡа. Ҡабырғаһы май хәлле, бай. □ Состоятельный, зажиточный. Ҡабырғаһы май ғына. Ҡабырғаһы менән көл ташытыу янағанда әйтелә. □ Угрожать, грозить кому, соотв. Показать, где раки зимуют. Ҡабырғаһы менән көл ташытырмын. Мәсьәләне ҡабырғаһы менән ҡуйыу ҡәтғи ҡуйыу. □ Поставить вопрос ребром. ■ Дәуерендә уҙ халҡының аңын асып, ҡорал тотоп яуға кутәрелеп, милли дәу-ләтселек булдырыу мәсьәләһен ҡабырғаһы менән ҡуя алған башҡорт шәхестәре, аҡыл эйәләре тураһында аҙ яҙғанбыҙ. Р. Насыров.
ҠАБЫРҒА-АРА (Р: межрёберный; И.: intercostal; T.: kaburgalar arası) с.
Ике ҡабырға араһындағы. □ Межрёберный. Ҡабырға-ара мускулдар.
ҠАБЫРҒА АТЫ и. диал. ҡар. мисәү II, 2. Ҡабырға аты егеу. Ҡабырға аты ябыҡ булды.
ҠАБЫРҒАЛАП (Р: по склону; И.: along a slope; T.: yamaçtan) р.
Нимәнеңдер ситенән, ҡабырғаһынан.
□ По склону, сбоку. Тау ҡабырғалап барыу. Ҡабырғалап китеу.
ҠАБЫРҒАЛАР АРАҺЫНДАҒЫ (Р: межрёберный; И.: intercostal; T.: kaburgalar arası) с. анат.
Ҡабырғалар араһында урынлашҡан.
□ Межрёберный. Ҡабырғалар араһындағы мускулдар. Ҡабырғалар араһындағы невралгия.
ҠАБЫРҒАЛАШ (Р: соседний; И.: neighbouring; nearby; T.: komşu) с. һөйл.
Икәү-ара яҡын; яндаш, эргәләш. □ Соседний, рядом, около. Ҡабырғалаш курше. Ҡабырғалаш өйҙәр. Ҡабырғалаш ултырыу. Көҙ булһа, Инйәр буйында ҡабырғалаш кәбәндәр хасил була.
ҠАБЫРҒАЛЫҠ (ҡабырғалығы) (Р.: подбрюшник; И.: belly-band; T.: karın kuşağı) и. диал.
Аттың бауыр аҫтынан үткәреп, ике тәртәгә бәйләгән бау; бауырлыҡ. □ Подбрюшник (часть сбруй). Кабырғалыҡты тартыу. Яңы ҡабырғалыҡ ҡуйҙым. Ҡабырғалығын өҙҙө был ат.
ҠАБЫРҒА ҺӨЙӘГЕ (Р: рёберная кость; И.: rib bone; T: kaburga kemiği) и. анат.
Тәндең арҡа менән түш араһындағы өлөш һөйәктәр. □ Рёберная кость. Ҡабырға һөйәген һындырыу. ■ Дарһылдап ҡабырға һөйәктәренә һуғылған йөрәк, ҡан тамырҙарын яҙғы йылға кеуек таштырып, уйларға ҡамасауланы. Я. Хамматов.
ҠАБЫРСАҠ (ҡабырсағы) (Р.: ракушка; И.: shell; T: kabuk) и.
1. зоол. Ике яҡҡа асылмалы таш ҡабыҡлы әкәм-төкәм. □ Моллюск (лат. Mollusca). Йылға ҡабырсағы. Ҡул ҡабырсағы. Ыҡ һәм Әй йылғаларында ҡабырсаҡ куп.
2. Төрлө әкәм-төкәмдең үҙен һаҡлай торған тышҡы ҡаты ҡабығы. □ Раковина,
71
3. Нимәнеңдер ҡыр яғы, яны. □ Ребро, бок, склон. Тау ҡабырғаһы. ■ Кәмәне ауыл яғына тура алып барып булмай башланы. Сөнки тулҡын ҡабырғаға килеп бәрелгән һайын, кәмә ауып китә яҙа ине. 3. Биишева.
4. мат. Еҫемдәрҙең ҡыры. □ Ребро, боҡ. Пирамиданың ҡабырғаһы. Призманың ҡабырғаһы.
5. миф. Тәндең мифлаштырылған ағзаһы, йолаларҙа, бағымсылыҡта ҡулланыла. □ Ребро, используемое в лечебной магии и обрядах. ■ Ислам дине буйынса, инәбеҙ һауа атабыҙ Әҙәмдең ҡабырғаһынан яралған. Ф. Хисамитдинова. Беҙҙең халыҡта малдың ҡабырғаһы менән курәҙәлек итеу ныҡ таралған булған. Башҡорт мифологияһынан.
♦ Ҡабырғаға төрттөрөү ситләтеп әйтеү. □ Намекнуть. Ҡабырғаға төрттөрөп ултыра. Ҡабырғалары күренеп тора ябыҡ. □ Худой. Тотҡондоң ҡабырғалары куренеп тора. Ҡабырғаны һанау туҡмау; дөмбәҫләү. □ Бить, соотв. Пересчитать рёбра (кости) кому. Егеттәр бер-береһенең ҡабырғаһын һананылар. Н Минең иҫәп, Мәхмут менән икәуләп килеп, Әғләмдең ҡабырғаһын һанау ине. Ғ. Байбурин. Ҡабырғаһы йоҡа көсһөҙ. □ Бессильный, слабый. Ҡабырғаһы йоҡа, булдыра алмаҫ. Уның ҡабырғаһы йоҡа. Ҡабырғаһы май хәлле, бай. □ Состоятельный, зажиточный. Ҡабырғаһы май ғына. Ҡабырғаһы менән көл ташытыу янағанда әйтелә. □ Угрожать, грозить кому, соотв. Показать, где раки зимуют. Ҡабырғаһы менән көл ташытырмын. Мәсьәләне ҡабырғаһы менән ҡуйыу ҡәтғи ҡуйыу. □ Поставить вопрос ребром. ■ Дәуерендә уҙ халҡының аңын асып, ҡорал тотоп яуға кутәрелеп, милли дәу-ләтселек булдырыу мәсьәләһен ҡабырғаһы менән ҡуя алған башҡорт шәхестәре, аҡыл эйәләре тураһында аҙ яҙғанбыҙ. Р. Насыров.
ҠАБЫРҒА-АРА (Р: межрёберный; И.: intercostal; T.: kaburgalar arası) с.
Ике ҡабырға араһындағы. □ Межрёберный. Ҡабырға-ара мускулдар.
ҠАБЫРҒА АТЫ и. диал. ҡар. мисәү II, 2. Ҡабырға аты егеу. Ҡабырға аты ябыҡ булды.
ҠАБЫРҒАЛАП (Р: по склону; И.: along a slope; T.: yamaçtan) р.
Нимәнеңдер ситенән, ҡабырғаһынан.
□ По склону, сбоку. Тау ҡабырғалап барыу. Ҡабырғалап китеу.
ҠАБЫРҒАЛАР АРАҺЫНДАҒЫ (Р: межрёберный; И.: intercostal; T.: kaburgalar arası) с. анат.
Ҡабырғалар араһында урынлашҡан.
□ Межрёберный. Ҡабырғалар араһындағы мускулдар. Ҡабырғалар араһындағы невралгия.
ҠАБЫРҒАЛАШ (Р: соседний; И.: neighbouring; nearby; T.: komşu) с. һөйл.
Икәү-ара яҡын; яндаш, эргәләш. □ Соседний, рядом, около. Ҡабырғалаш курше. Ҡабырғалаш өйҙәр. Ҡабырғалаш ултырыу. Көҙ булһа, Инйәр буйында ҡабырғалаш кәбәндәр хасил була.
ҠАБЫРҒАЛЫҠ (ҡабырғалығы) (Р.: подбрюшник; И.: belly-band; T.: karın kuşağı) и. диал.
Аттың бауыр аҫтынан үткәреп, ике тәртәгә бәйләгән бау; бауырлыҡ. □ Подбрюшник (часть сбруй). Кабырғалыҡты тартыу. Яңы ҡабырғалыҡ ҡуйҙым. Ҡабырғалығын өҙҙө был ат.
ҠАБЫРҒА ҺӨЙӘГЕ (Р: рёберная кость; И.: rib bone; T: kaburga kemiği) и. анат.
Тәндең арҡа менән түш араһындағы өлөш һөйәктәр. □ Рёберная кость. Ҡабырға һөйәген һындырыу. ■ Дарһылдап ҡабырға һөйәктәренә һуғылған йөрәк, ҡан тамырҙарын яҙғы йылға кеуек таштырып, уйларға ҡамасауланы. Я. Хамматов.
ҠАБЫРСАҠ (ҡабырсағы) (Р.: ракушка; И.: shell; T: kabuk) и.
1. зоол. Ике яҡҡа асылмалы таш ҡабыҡлы әкәм-төкәм. □ Моллюск (лат. Mollusca). Йылға ҡабырсағы. Ҡул ҡабырсағы. Ыҡ һәм Әй йылғаларында ҡабырсаҡ куп.
2. Төрлө әкәм-төкәмдең үҙен һаҡлай торған тышҡы ҡаты ҡабығы. □ Раковина,
71