Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 827
Поиск по словарям
ҠЫУАН ЙӘШЕН
5. Әйләп алып барыу, әйләп ҡыуыу.
□ Гнать. Мал ҡыуалау. ■ [Гөлйөҙөм:] Тимер-ханға ус итәм тип, ҡыш өҫтөндә малдарҙы ҡыуаларға яраймы ни? Яр. Вәлиев.
6. Шәп тиҙлектә барыу (машинала һ. б.).
□ Гнать, ехать на большой скорости. М Зә-бир иһә, бер дәртләнеп алғас, машинаһын ашҡынып ҡыуаланы. Яр. Вәлиев. [Ҡотлобаев — Исмәғилевкә:] Ярты саҡрым ергә лә машина ҡыуалай, ат ектерә [председатель]. Ә. Хәкимов.
7. кусм. Нисәнселер йәште йәшәй башлау. □ Быть в каком-л. возрасте. Етмеш-те ҡыуалау. Туғыҙынсы тиҫтәне ҡыуалау. ■ Генерал-майор Владимир Павлович ярты быуат ғумер иткән, ә полковник ҡырҡты ҡыуалай. Д. Исламов. Алтмыштан уҙған Көнбикә менән етенсе тиҫтәһен ҡыуалаусы Йәноҙаҡты ҡартайтҡан ауыл осондағы өй, хужалары кеуек ук туҙған, тәҙрә тупһаларына саҡлы ергә сумып, бөкрәйгән. Яр. Вәлиев.
8. Нимәнелер (шыйыҡсаны, томанды, утты һ. б.) билдәле бер йүнәлештә һәм тиҙ хәрәкәтләндереү. □ Гнать. М Ел ут ялҡынын ялбыратып тирә-яҡҡа ҡыуалай башланы. М. Тажи. Тулҡын дулай аҡ кубек-тәр сәсеп, тулҡын ҡыуалай боҙҙар каруанын. М. Кәрим. Ҡапыл сығып киткән ҡаты ел дөм ҡара болоттар ҡыуалап килтергән. Д. Бураҡаев.
ҠЫУАЛАШЫУ (ҡыуалаш-) ҡ. урт. ҡар. ҡыуалау 1—6. взаимн. от ҡыуалау 1—6. Ҡыуалашып ебәреу. Көтөуҙе ҡыуалашыу. Малды тауға ҡыуалашыу.
ҠЫУАЛ ТЫ (Р.: большая деревянная колотушка; И.: large beetle; T.: büyük tokmak) и. диал.
Ҙур ағас туҡмаҡ. □ Большая деревянная колотушка. Ҡыу алты менән туҡмау.
ҠЫУАН I (Р.: жаркий и сухой; И.: hot and dry; T: sıcak) c.
1. Ҡоп-коро, яман эҫе. □ Жаркий и сухой. Ҡыуан йыл. ■ Эй ямғырҙар, ниңә шулай яуманығыҙ элек һеҙ?., һыуһап көттөк,
сарсап бөттөк, ялбарҙыҡ ҡыуан яҙҙа. Р. Ғарипов.
2. Бик эҫе, көйҙөргөс (елгә ҡарата). □ Палящий, обжигающий (о ветре).
■ Ҡара яҙҙа кордонға килгәндән бирле ҡыр-ҡоҙаҡтар яғынан иҫкән елдең талғынын һәм ҡыуанын да, көслөһөн һәм дауылын да куп курҙе Кинйә. Ғ. Ибраһимов. Сайҡап йәшел тәлгәштәрен, ни һөйләгән ул ҡайын? Эҙләгәнме серҙәштәрен, ҡыуан ел иҫкән һайын? X. Ғиләжев. Бер өҙлөкһөҙ ҡыуан ел иҫә. Ф. Иҫәнғолов. [Урман ауылдың] иркен туғайҙарын хәстәрле уратып алған да ҡышын ыҙғыр дауылдарҙан, йәйен ҡыуан елдәрҙән һаҡлап тора. Яр. Вәлиев.
ҠЫУАН II (Р: суховей; И.: hot wind; T: sıcak kuru rüzgâr) u.
Эҫе ҡоро ел. □ Суховей. ■ Әрәмәлек, һары талдар, муйылдарҙың япрағы ҡоролоҡ, сасҡау, ҡыуандан ҡойолған ҡалтыранып. М. Тажи.
ҠЫУАНДЫРҒЫС (Р: радующий; И.: gladdening; T: sevinçli) с.
Ҡыуандыра торған. □ Радующий, дарящий радость. Ҡыуандырғыс хәбәр. Ҡыуан-дырғыс хәл.
ҠЫУАНДЫРЫУ (ҡыуандыр-) (Р: радовать; И.: rejoice; T: sevindirmek) ҡ.
Ҡыуанырға сәбәп биреү; шатландырыу. □ Радовать. Әсәйҙе ҡыуандырыу. Ҡыуандырып тороу. Ҡыуандырып ебәреу.
■ Тәмле Иҙелкәй һыуҙары ла бөтөрәлер һыу көҫәгән уйҙарҙы, ҡыуандыра ҡан илаған илдәрҙе. «Урал батыр». Яландарҙың йәме бөткән кеуек, ташлап киткәс юлсы ҡоштары. Ә бит тағы ҡыуандырыр бер көн шул уҡ моңдар, уткәс ҡыштары! Р. Ғарипов. [Әбей — Йософҡа:] Минең улымды һатып ебәргәйне Яҡуп, миңә хәбәр килгән ине: «Яҡуптан алда һине ҡыуандырам», — тип. «Йософ менән Зөләйха». • Яҡшы бала уҙен-уҙе ҡыуандырыр. Мәҡәл.
ҠЫУАН ЙӘШЕН и. диал. ҡар. ялағай. Ҡыуан йәшен уйнай. Ҡыуан йәшендән ҡурҡыу.
827
5. Әйләп алып барыу, әйләп ҡыуыу.
□ Гнать. Мал ҡыуалау. ■ [Гөлйөҙөм:] Тимер-ханға ус итәм тип, ҡыш өҫтөндә малдарҙы ҡыуаларға яраймы ни? Яр. Вәлиев.
6. Шәп тиҙлектә барыу (машинала һ. б.).
□ Гнать, ехать на большой скорости. М Зә-бир иһә, бер дәртләнеп алғас, машинаһын ашҡынып ҡыуаланы. Яр. Вәлиев. [Ҡотлобаев — Исмәғилевкә:] Ярты саҡрым ергә лә машина ҡыуалай, ат ектерә [председатель]. Ә. Хәкимов.
7. кусм. Нисәнселер йәште йәшәй башлау. □ Быть в каком-л. возрасте. Етмеш-те ҡыуалау. Туғыҙынсы тиҫтәне ҡыуалау. ■ Генерал-майор Владимир Павлович ярты быуат ғумер иткән, ә полковник ҡырҡты ҡыуалай. Д. Исламов. Алтмыштан уҙған Көнбикә менән етенсе тиҫтәһен ҡыуалаусы Йәноҙаҡты ҡартайтҡан ауыл осондағы өй, хужалары кеуек ук туҙған, тәҙрә тупһаларына саҡлы ергә сумып, бөкрәйгән. Яр. Вәлиев.
8. Нимәнелер (шыйыҡсаны, томанды, утты һ. б.) билдәле бер йүнәлештә һәм тиҙ хәрәкәтләндереү. □ Гнать. М Ел ут ялҡынын ялбыратып тирә-яҡҡа ҡыуалай башланы. М. Тажи. Тулҡын дулай аҡ кубек-тәр сәсеп, тулҡын ҡыуалай боҙҙар каруанын. М. Кәрим. Ҡапыл сығып киткән ҡаты ел дөм ҡара болоттар ҡыуалап килтергән. Д. Бураҡаев.
ҠЫУАЛАШЫУ (ҡыуалаш-) ҡ. урт. ҡар. ҡыуалау 1—6. взаимн. от ҡыуалау 1—6. Ҡыуалашып ебәреу. Көтөуҙе ҡыуалашыу. Малды тауға ҡыуалашыу.
ҠЫУАЛ ТЫ (Р.: большая деревянная колотушка; И.: large beetle; T.: büyük tokmak) и. диал.
Ҙур ағас туҡмаҡ. □ Большая деревянная колотушка. Ҡыу алты менән туҡмау.
ҠЫУАН I (Р.: жаркий и сухой; И.: hot and dry; T: sıcak) c.
1. Ҡоп-коро, яман эҫе. □ Жаркий и сухой. Ҡыуан йыл. ■ Эй ямғырҙар, ниңә шулай яуманығыҙ элек һеҙ?., һыуһап көттөк,
сарсап бөттөк, ялбарҙыҡ ҡыуан яҙҙа. Р. Ғарипов.
2. Бик эҫе, көйҙөргөс (елгә ҡарата). □ Палящий, обжигающий (о ветре).
■ Ҡара яҙҙа кордонға килгәндән бирле ҡыр-ҡоҙаҡтар яғынан иҫкән елдең талғынын һәм ҡыуанын да, көслөһөн һәм дауылын да куп курҙе Кинйә. Ғ. Ибраһимов. Сайҡап йәшел тәлгәштәрен, ни һөйләгән ул ҡайын? Эҙләгәнме серҙәштәрен, ҡыуан ел иҫкән һайын? X. Ғиләжев. Бер өҙлөкһөҙ ҡыуан ел иҫә. Ф. Иҫәнғолов. [Урман ауылдың] иркен туғайҙарын хәстәрле уратып алған да ҡышын ыҙғыр дауылдарҙан, йәйен ҡыуан елдәрҙән һаҡлап тора. Яр. Вәлиев.
ҠЫУАН II (Р: суховей; И.: hot wind; T: sıcak kuru rüzgâr) u.
Эҫе ҡоро ел. □ Суховей. ■ Әрәмәлек, һары талдар, муйылдарҙың япрағы ҡоролоҡ, сасҡау, ҡыуандан ҡойолған ҡалтыранып. М. Тажи.
ҠЫУАНДЫРҒЫС (Р: радующий; И.: gladdening; T: sevinçli) с.
Ҡыуандыра торған. □ Радующий, дарящий радость. Ҡыуандырғыс хәбәр. Ҡыуан-дырғыс хәл.
ҠЫУАНДЫРЫУ (ҡыуандыр-) (Р: радовать; И.: rejoice; T: sevindirmek) ҡ.
Ҡыуанырға сәбәп биреү; шатландырыу. □ Радовать. Әсәйҙе ҡыуандырыу. Ҡыуандырып тороу. Ҡыуандырып ебәреу.
■ Тәмле Иҙелкәй һыуҙары ла бөтөрәлер һыу көҫәгән уйҙарҙы, ҡыуандыра ҡан илаған илдәрҙе. «Урал батыр». Яландарҙың йәме бөткән кеуек, ташлап киткәс юлсы ҡоштары. Ә бит тағы ҡыуандырыр бер көн шул уҡ моңдар, уткәс ҡыштары! Р. Ғарипов. [Әбей — Йософҡа:] Минең улымды һатып ебәргәйне Яҡуп, миңә хәбәр килгән ине: «Яҡуптан алда һине ҡыуандырам», — тип. «Йософ менән Зөләйха». • Яҡшы бала уҙен-уҙе ҡыуандырыр. Мәҡәл.
ҠЫУАН ЙӘШЕН и. диал. ҡар. ялағай. Ҡыуан йәшен уйнай. Ҡыуан йәшендән ҡурҡыу.
827