Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 854
Поиск по словарям
ҠӘҘӘРЛЕ
ҠӘҘӘРЛЕ бәйл. һөйл. ҡар. ҡәҙәр I.
■ Беҙ ҡауышҡан көндө һуғыш сыҡты, туйҙан яуға киттем мин ул көндө. Тау ҡәҙәрле ҡайғы ҡалдырҙым да алып киттем барлыҡ өмөтөңдө. М. Кәрим, һағыныуҙарым шул ҡәҙәрле, мөмкин тугел аңлатыу. Халыҡ йырынан. Барсынһылыу тирмән ташы ҡәҙәрле ташты тау башынан Алпамышаға тәгәрәтеп ебәрә. «Алпамыша».
ҠӘҘӘҮӘТ [ғәр. (Р.: аромат; И.: aroma; T.: güzel koku) и. иҫк.
1. Яҡшы тәм, тат. □ Аромат. Тәмле ҡәҙә-уәт.
2. кусм. Ҡәҙер, баһа. □ Достоинство; уважение, почтение. Ҡәҙәуәтте ебәреу. Ҡәҙәуәтте һаҡлау.
ҠӘЙД ИТЕҮ (ҡәйд ит-) ҡ. ҡар. ҡәйет итеү.
ҠӘЙЕМ и. диал. ҡар. ҡыйыр. Икмәк ҡә-йеме. Икмәктең ҡәйемен яратам.
ҠӘЙЕНБИКӘ (Р.: старшая свояченица; И.: elder female-in-law; T.: baldız) и.
Ирҙең апаһы (ҡатынына ҡарата) һәм ҡатындың апаһы (иренә ҡарата). □ Старшая свояченица; старшая золовка. ■ Айбу-латтың ҡәйенбикәһе Шәрифә әбей яңғыҙ билдәш һыйырҙы һауып [балаларға] һөт эсерҙе, һ. Дәүләтшина. Ҡоҙалар, аттарынан төшөп, ҡуш ҡуллап куреште. Булаһы кейәу, ҡайны, ҡайнаға, ҡәйенбикәләр кәләш менән танышып сыҡты. Ғ. Хөсәйенов.
ҠӘЙЕНБИКӘСи . диал. ҡар. ҡәйенһеңле. Яратҡан ҡәйенбикәс. Ҡәйенбикәстәргә ҡунаҡҡа барыу. Ҡәйенбикәстәргә буләктәр әҙерләу.
ҠӘЙЕНЙЕҘНӘ (Р.: зять; И.: son-in-law; T.: enişte) и.
Ирҙең еҙнәһе (ҡатынына ҡарата). □ Зять (супруг старшей золовки). Ҡәйенйеҙнәләрҙе саҡырыу. Ҡәйенйеҙнәнең тыуған көнө.
ҠӘЙЕНЙЕҢГӘ (Р: невестка; И.: daughter-in-law; T.: yenge) и.
Ҡатындың еңгәһе (иренә ҡарата). □ Невестка (супруга старшего брата жены).
■ Заһит көн буйы ҡәйенйеңгәләре менән өй
ҙән өйгә йөрөп ҡунаҡ булды. һ. Дәүләтшина. Уға [кейәугә] ҡәйенйеңгәләре билмән бешереп ултыртҡан. Халыҡ ижадынан.
ҠӘЙЕНҺЕҢЛЕ (Р.: золовка; И.: sister-inlaw; T.: görümce) и.
Ирҙең һеңлеһе (ҡатынына ҡарата).
□ Золовка (младшая сестра супруга).
■ [Ҡатын — Сәғиҙәгә:] һыу башларға ҡәйенһеңле-ниең юҡмы ни? М. Тажи. Ҡәйенһеңлеһенең шатлыҡ-ҡыуаныстарын куреп, Хәйернисаның да куңеле бер аҙ кутәрелә төштө. Ғ. Лоҡманов. Әсәй ошо яратҡан ҡәйенһеңлеһе килтергән кустәнәс ашты тәмләп ашаны. М. Садыҡова.
ҠӘЙЕТ ИТЕҮ (ҡәйет ит-) (Р: регистрировать; И.: register; T: kayda geçirmek) к. иҫк. кит.
Теркәп яҙыу; теркәү. □ Регистрировать, учитывать. // Учёт, регистрация. Исемлектә ҡәйет итеу.
ҠӘЙНЕ и. диал.
1. ҡар. ҡайны. Ҡәйне кәңәше. Ҡәйне йорто. Ҡдйнеләргә ҡайтыу.
2. ҡар. ҡәйнеш. Ҡәйнегә бәке буләк итеу. Ҡәйне менән бесән сабырға барыу.
ҠӘЙНЕГӘС и. диал. ҡар. ҡәйенбикә.
■ [Ҡолой — Салауатҡа:] Ҡолой старшинаның Мырҙалар олоҫондағы бер сотскийҙа ирҙә йәшәгән ҡәйнегәсенең ҡыҙы ул [Зөләйха]. Ғ. Ибраһимов.
ҠӘЙНЕШ (Р: младший шурин; И.: junior brother-in-law; T.: kayınbirader) и.
Ирҙең ҡустыһы (ҡатынына ҡарата) һәм ҡатындың ҡустыһы (иренә ҡарата).
□ Младший шурин; младший деверь. В [Ғәлиәкбәргә] ҡалаға барып, еңгәйҙәргә — еҫле һабын, яулыҡ, ҡәйнештәргә бәке кеуек туй йолаһы өсөн кәрәк нәмәләрҙе хәстәрләргә, кеҫә тултырып баҡыр-көмөш ваҡлатып алып ҡайтырға тура килер. Р. Байымов. Нисек кәрәк донъя көтөусе Сәмиғулла, ҡәйнеше уҙендә торғас, уның малын алып ҡайтыуҙы ла кәрәк тапты. Ж. Кейекбаев. Еҙнәһе ҡәйнешен кутәреп алған да, һауала өйөрөлтөп-өйөрөлтөп тороп, ергә атып бәргән. Әкиәттән. [Заһит — ҡустыһына:]
854
ҠӘҘӘРЛЕ бәйл. һөйл. ҡар. ҡәҙәр I.
■ Беҙ ҡауышҡан көндө һуғыш сыҡты, туйҙан яуға киттем мин ул көндө. Тау ҡәҙәрле ҡайғы ҡалдырҙым да алып киттем барлыҡ өмөтөңдө. М. Кәрим, һағыныуҙарым шул ҡәҙәрле, мөмкин тугел аңлатыу. Халыҡ йырынан. Барсынһылыу тирмән ташы ҡәҙәрле ташты тау башынан Алпамышаға тәгәрәтеп ебәрә. «Алпамыша».
ҠӘҘӘҮӘТ [ғәр. (Р.: аромат; И.: aroma; T.: güzel koku) и. иҫк.
1. Яҡшы тәм, тат. □ Аромат. Тәмле ҡәҙә-уәт.
2. кусм. Ҡәҙер, баһа. □ Достоинство; уважение, почтение. Ҡәҙәуәтте ебәреу. Ҡәҙәуәтте һаҡлау.
ҠӘЙД ИТЕҮ (ҡәйд ит-) ҡ. ҡар. ҡәйет итеү.
ҠӘЙЕМ и. диал. ҡар. ҡыйыр. Икмәк ҡә-йеме. Икмәктең ҡәйемен яратам.
ҠӘЙЕНБИКӘ (Р.: старшая свояченица; И.: elder female-in-law; T.: baldız) и.
Ирҙең апаһы (ҡатынына ҡарата) һәм ҡатындың апаһы (иренә ҡарата). □ Старшая свояченица; старшая золовка. ■ Айбу-латтың ҡәйенбикәһе Шәрифә әбей яңғыҙ билдәш һыйырҙы һауып [балаларға] һөт эсерҙе, һ. Дәүләтшина. Ҡоҙалар, аттарынан төшөп, ҡуш ҡуллап куреште. Булаһы кейәу, ҡайны, ҡайнаға, ҡәйенбикәләр кәләш менән танышып сыҡты. Ғ. Хөсәйенов.
ҠӘЙЕНБИКӘСи . диал. ҡар. ҡәйенһеңле. Яратҡан ҡәйенбикәс. Ҡәйенбикәстәргә ҡунаҡҡа барыу. Ҡәйенбикәстәргә буләктәр әҙерләу.
ҠӘЙЕНЙЕҘНӘ (Р.: зять; И.: son-in-law; T.: enişte) и.
Ирҙең еҙнәһе (ҡатынына ҡарата). □ Зять (супруг старшей золовки). Ҡәйенйеҙнәләрҙе саҡырыу. Ҡәйенйеҙнәнең тыуған көнө.
ҠӘЙЕНЙЕҢГӘ (Р: невестка; И.: daughter-in-law; T.: yenge) и.
Ҡатындың еңгәһе (иренә ҡарата). □ Невестка (супруга старшего брата жены).
■ Заһит көн буйы ҡәйенйеңгәләре менән өй
ҙән өйгә йөрөп ҡунаҡ булды. һ. Дәүләтшина. Уға [кейәугә] ҡәйенйеңгәләре билмән бешереп ултыртҡан. Халыҡ ижадынан.
ҠӘЙЕНҺЕҢЛЕ (Р.: золовка; И.: sister-inlaw; T.: görümce) и.
Ирҙең һеңлеһе (ҡатынына ҡарата).
□ Золовка (младшая сестра супруга).
■ [Ҡатын — Сәғиҙәгә:] һыу башларға ҡәйенһеңле-ниең юҡмы ни? М. Тажи. Ҡәйенһеңлеһенең шатлыҡ-ҡыуаныстарын куреп, Хәйернисаның да куңеле бер аҙ кутәрелә төштө. Ғ. Лоҡманов. Әсәй ошо яратҡан ҡәйенһеңлеһе килтергән кустәнәс ашты тәмләп ашаны. М. Садыҡова.
ҠӘЙЕТ ИТЕҮ (ҡәйет ит-) (Р: регистрировать; И.: register; T: kayda geçirmek) к. иҫк. кит.
Теркәп яҙыу; теркәү. □ Регистрировать, учитывать. // Учёт, регистрация. Исемлектә ҡәйет итеу.
ҠӘЙНЕ и. диал.
1. ҡар. ҡайны. Ҡәйне кәңәше. Ҡәйне йорто. Ҡдйнеләргә ҡайтыу.
2. ҡар. ҡәйнеш. Ҡәйнегә бәке буләк итеу. Ҡәйне менән бесән сабырға барыу.
ҠӘЙНЕГӘС и. диал. ҡар. ҡәйенбикә.
■ [Ҡолой — Салауатҡа:] Ҡолой старшинаның Мырҙалар олоҫондағы бер сотскийҙа ирҙә йәшәгән ҡәйнегәсенең ҡыҙы ул [Зөләйха]. Ғ. Ибраһимов.
ҠӘЙНЕШ (Р: младший шурин; И.: junior brother-in-law; T.: kayınbirader) и.
Ирҙең ҡустыһы (ҡатынына ҡарата) һәм ҡатындың ҡустыһы (иренә ҡарата).
□ Младший шурин; младший деверь. В [Ғәлиәкбәргә] ҡалаға барып, еңгәйҙәргә — еҫле һабын, яулыҡ, ҡәйнештәргә бәке кеуек туй йолаһы өсөн кәрәк нәмәләрҙе хәстәрләргә, кеҫә тултырып баҡыр-көмөш ваҡлатып алып ҡайтырға тура килер. Р. Байымов. Нисек кәрәк донъя көтөусе Сәмиғулла, ҡәйнеше уҙендә торғас, уның малын алып ҡайтыуҙы ла кәрәк тапты. Ж. Кейекбаев. Еҙнәһе ҡәйнешен кутәреп алған да, һауала өйөрөлтөп-өйөрөлтөп тороп, ергә атып бәргән. Әкиәттән. [Заһит — ҡустыһына:]
854