Академический словарь башкирского языка. Том V. Страница 855
Поиск по словарям
ҡәләм
Бер еңгәне лә еңеп, көмөш балдағын ала алмағас, ҡайһылай итеп ҡәйнеш булып йөрөгән булаһың! һ. Дәүләтшина.
ҠӘЙНӘ (Р.: свекровь; И.: mother-in-law; T.: kaynana) и.
Ирҙең әсәһе (ҡатынына ҡарата) һәм ҡатындың әсәһе (иренә ҡарата). □ Свекровь, тёща. М [Кинйә:] Сәсем оҙон булһа ла, аҡылым юйҙым, ҡәйнәкәй, яуыз Янбай һуҙенә мин алдандым, ҡәйнәкәй. «Иҙеүкәй менән Мораҙым». Был һамаҡты ишетеу менән, [Барсынһылыуҙың] ҡәйнәһе ишекте шар асып ебәрҙе, ти. «Алпамыша». • Килен ҡәйнә тупрағынан ярала. Мәҡәл. Яман ҡәйнә йомортҡанан йөй табыр. Мәҡәл. Кәйнәһенә курә килене. Мәҡәл.
ҠӘЙНӘ ТЕЛЕ (Р: тёщин язык, сансевие-рия; И.: mother-in-law’s tongue; T.: peygamber kılıcı) и. бот. диал.
Ҡоро, ташлы ерҙә үҫеүсе, һабаҡһыҙ, ҡыяҡ япраҡлы, әрһеҙ бүлмә гөлө. □ Тёщин язык, сансевиерия (комнатный цветок) (лат. Sansevieria trifasciatd).
ҠӘЛБ [ғәр. ^İS] и. иҫк. кит. ҡар. йөрәк. ■ [Ғилметдин — шағирға:] Иҫән-аман Каһирәгә килеп етеуең ҡәлбемде ҡыуанысҡа тултырҙы, рәхим ит! Ә. Хәкимов. [Шәкерт:] Алған һабағым һаман ҡәлбемдә, һалған ғилемең мәңге ғаҡылымда, остаҙым! Ғ. Хөсәйенов. [Ғәлиҙең] ҡәлбенә һалҡын һыу ҡойған һымаҡ булып китте. М. Ғафури.
ҠӘЛБИ (Р: сердечный; И.: cordial; T.: kalbi) с. иҫк.
Ихлас, саф күңелле, ысын күңелдән. □ Сердечный, душевный, искренний. Ҡәл-би теләк.
ҠӘЛБӘН (Р: искренне; И.: sincerely; Т.: kalben) р. иҫк. кит.
Ихлас йөрәктән, ысын күңелдән. □ От чистого сердца, искренне. Кәлбән һөйләшеу.
ҠӘЛҒӘ [ғәр. (р.: крепость; И.: fortress; T.: kale) и. иҫк.
Һөжүмдән ҡурғаныу өсөн төҙөлгән хәрби нығытма; крепость, форт. □ Крепость (укреплённое место с долговременными оборонительными сооружениями). Боронғо ҡәл
ғә. Кәлғә диуарҙары. ■ Батша юлы ҡанһыҙ булмай. Дар ағастары һәр ҡәлғәлә ҡалды. Ғ. Ибраһимов. [Старшина:] Уй, Ур, Илек йылғалары буйлап яңы нығытмалар тартыла, ҡәлғәләр һалына. 3. Ураҡсин. Ваҡытлыса ғына хужа булған нуғайҙар был илдә ҡәлғәләр нигеҙләп өлгөрмәгәндәрҙер. М. Өмөтбаев.
ҠӘЛМӘРГӘН (Р: скопа; И.: osprey; Т: bahk kartalı) и. зоол.
Ҡарсығалар ғаиләһенә ҡараған, балыҡ тотоп ашай торған, ҡараһыу ҡанат һәм ҡойроҡло, аҡ ҡорһаҡлы йыртҡыс ҡош; балыҡсы ҡарсыға. □ Скопа (лат. Pandion haliaetus).
■ Ҡәлмәргән, башлыса балыҡ, һирәкләп тәлмәрйен, ваҡ ҡош-ҡорт менән туҡлана.
Э. Ишбирҙин. Башҡа ҡоштарҙан айырмалы рәуештә, ҡәлмәргән рационы 99%-ҡа балыҡтан тора. Интернет селтәренән. Мәмерйәләрҙә баш тубән аҫылынып тороусы ярғанаттар байтаҡ, ҡая тишектәренә кук кугәрсендәр оя ҡорған, йылға өҫтөндә балыҡсы ҡарсығалар — ҡәлмәргән оса. Р. Хажиев.
ҠӘЛМӘРЕН и. диал. ҡар. кармазин.
■ Ҡәлмәренкәй сәкмән туҙмай, тиҙәр, ең осонан ҡырылып туҙа икән. Халыҡ йырынан.
ҠӘЛӘМ [ғәр. е15] (Р: карандаш; И.: pencil; T: kalem) и.
1. Нәҙек ағас эсенә буяҡлы үҙәк ҡуйылған яҙыу-һыҙыу ҡоралы. □ Карандаш. Ҡәләм осо. Ҡәләм ослау. Ҡыҙыл ҡәләм. ■ Ҡәләм алдым, хаттар яҙҙым, илдәремә барһын тип. Бәйеттән. Иштуған, урындыҡҡа һуҙылып ятып, ҡәләмде ауыҙға ҡабып төкөрөкләй-төкөрөкләй, Сәлимәнән Хамматҡа хат яҙҙы.
3. Биишева. Аҡ ҡағыҙҙа ҡәләм юрғаланы, юл артынан юл ятты. Ғ. Хисамов. • Ҡәләм ҡылыстан уткер. Мәҡәл.
2. Һәр төрлө яҙыу-һыҙыу ҡоралы. □ Письменные принадлежности. Ҡамыш ҡәләм. Я Һауаларҙан килә ике аҡҡош, ҡанаттарын алдым ҡәләмгә. Халыҡ йырынан. Ҡаҙ ҡанаты ҡәләм булыр яҙыу белгән әҙәмгә. Халыҡ йырынан.
855
Бер еңгәне лә еңеп, көмөш балдағын ала алмағас, ҡайһылай итеп ҡәйнеш булып йөрөгән булаһың! һ. Дәүләтшина.
ҠӘЙНӘ (Р.: свекровь; И.: mother-in-law; T.: kaynana) и.
Ирҙең әсәһе (ҡатынына ҡарата) һәм ҡатындың әсәһе (иренә ҡарата). □ Свекровь, тёща. М [Кинйә:] Сәсем оҙон булһа ла, аҡылым юйҙым, ҡәйнәкәй, яуыз Янбай һуҙенә мин алдандым, ҡәйнәкәй. «Иҙеүкәй менән Мораҙым». Был һамаҡты ишетеу менән, [Барсынһылыуҙың] ҡәйнәһе ишекте шар асып ебәрҙе, ти. «Алпамыша». • Килен ҡәйнә тупрағынан ярала. Мәҡәл. Яман ҡәйнә йомортҡанан йөй табыр. Мәҡәл. Кәйнәһенә курә килене. Мәҡәл.
ҠӘЙНӘ ТЕЛЕ (Р: тёщин язык, сансевие-рия; И.: mother-in-law’s tongue; T.: peygamber kılıcı) и. бот. диал.
Ҡоро, ташлы ерҙә үҫеүсе, һабаҡһыҙ, ҡыяҡ япраҡлы, әрһеҙ бүлмә гөлө. □ Тёщин язык, сансевиерия (комнатный цветок) (лат. Sansevieria trifasciatd).
ҠӘЛБ [ғәр. ^İS] и. иҫк. кит. ҡар. йөрәк. ■ [Ғилметдин — шағирға:] Иҫән-аман Каһирәгә килеп етеуең ҡәлбемде ҡыуанысҡа тултырҙы, рәхим ит! Ә. Хәкимов. [Шәкерт:] Алған һабағым һаман ҡәлбемдә, һалған ғилемең мәңге ғаҡылымда, остаҙым! Ғ. Хөсәйенов. [Ғәлиҙең] ҡәлбенә һалҡын һыу ҡойған һымаҡ булып китте. М. Ғафури.
ҠӘЛБИ (Р: сердечный; И.: cordial; T.: kalbi) с. иҫк.
Ихлас, саф күңелле, ысын күңелдән. □ Сердечный, душевный, искренний. Ҡәл-би теләк.
ҠӘЛБӘН (Р: искренне; И.: sincerely; Т.: kalben) р. иҫк. кит.
Ихлас йөрәктән, ысын күңелдән. □ От чистого сердца, искренне. Кәлбән һөйләшеу.
ҠӘЛҒӘ [ғәр. (р.: крепость; И.: fortress; T.: kale) и. иҫк.
Һөжүмдән ҡурғаныу өсөн төҙөлгән хәрби нығытма; крепость, форт. □ Крепость (укреплённое место с долговременными оборонительными сооружениями). Боронғо ҡәл
ғә. Кәлғә диуарҙары. ■ Батша юлы ҡанһыҙ булмай. Дар ағастары һәр ҡәлғәлә ҡалды. Ғ. Ибраһимов. [Старшина:] Уй, Ур, Илек йылғалары буйлап яңы нығытмалар тартыла, ҡәлғәләр һалына. 3. Ураҡсин. Ваҡытлыса ғына хужа булған нуғайҙар был илдә ҡәлғәләр нигеҙләп өлгөрмәгәндәрҙер. М. Өмөтбаев.
ҠӘЛМӘРГӘН (Р: скопа; И.: osprey; Т: bahk kartalı) и. зоол.
Ҡарсығалар ғаиләһенә ҡараған, балыҡ тотоп ашай торған, ҡараһыу ҡанат һәм ҡойроҡло, аҡ ҡорһаҡлы йыртҡыс ҡош; балыҡсы ҡарсыға. □ Скопа (лат. Pandion haliaetus).
■ Ҡәлмәргән, башлыса балыҡ, һирәкләп тәлмәрйен, ваҡ ҡош-ҡорт менән туҡлана.
Э. Ишбирҙин. Башҡа ҡоштарҙан айырмалы рәуештә, ҡәлмәргән рационы 99%-ҡа балыҡтан тора. Интернет селтәренән. Мәмерйәләрҙә баш тубән аҫылынып тороусы ярғанаттар байтаҡ, ҡая тишектәренә кук кугәрсендәр оя ҡорған, йылға өҫтөндә балыҡсы ҡарсығалар — ҡәлмәргән оса. Р. Хажиев.
ҠӘЛМӘРЕН и. диал. ҡар. кармазин.
■ Ҡәлмәренкәй сәкмән туҙмай, тиҙәр, ең осонан ҡырылып туҙа икән. Халыҡ йырынан.
ҠӘЛӘМ [ғәр. е15] (Р: карандаш; И.: pencil; T: kalem) и.
1. Нәҙек ағас эсенә буяҡлы үҙәк ҡуйылған яҙыу-һыҙыу ҡоралы. □ Карандаш. Ҡәләм осо. Ҡәләм ослау. Ҡыҙыл ҡәләм. ■ Ҡәләм алдым, хаттар яҙҙым, илдәремә барһын тип. Бәйеттән. Иштуған, урындыҡҡа һуҙылып ятып, ҡәләмде ауыҙға ҡабып төкөрөкләй-төкөрөкләй, Сәлимәнән Хамматҡа хат яҙҙы.
3. Биишева. Аҡ ҡағыҙҙа ҡәләм юрғаланы, юл артынан юл ятты. Ғ. Хисамов. • Ҡәләм ҡылыстан уткер. Мәҡәл.
2. Һәр төрлө яҙыу-һыҙыу ҡоралы. □ Письменные принадлежности. Ҡамыш ҡәләм. Я Һауаларҙан килә ике аҡҡош, ҡанаттарын алдым ҡәләмгә. Халыҡ йырынан. Ҡаҙ ҡанаты ҡәләм булыр яҙыу белгән әҙәмгә. Халыҡ йырынан.
855