Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 515
Поиск по словарям
НАЙМАН
1. Кемделер, нимәнелер ҡарап, күҙәтеп тороусы. □ Наблюдатель. Назир булыу.
2. Ниндәйҙер эштең, ойошманың етәксеһе; мөдир. □ Заведующий, управляющий. Китапхана назиры.
3. Министрлыҡтың башында торған хөкүмәт ағзаһы; министр. □ Министр. ■ Аф-ғанстанда ла, Ирандағы кеуек, Әхмәтзәки Вәлиди илдец сит ил эштәре назиры (министры) Вәли Мөхәммәт Хан һәм мәғариф назиры Фәйес Мөхәммәт Хан менән таныша һәм куп белемлелеге, сәйәси ҡеуәте менән уларҙың хөрмәтен яулай. Ғ. Хөсәйенов.
НАЗИРЛЫҠ ИТЕҮ (назирлыҡ ит-) (Р.: наблюдать; И.: ovserve; T.: nezaret etmek) к.
1. Нимәнелер күҙәтеү. □ Наблюдать. Эш барышын назирлыҡ итеу.
2. Ойошма менән мөдирлек итеү, етәкселек итеү. □ Руководить, управлять. Назарат менән назирлыҡ итеу.
НАЗЫҒЫШ и. диал. ҡар. нажағай. На-зығыш уйнау.
НАЗЫМ [ғәр. ДЧ (Р.: стихотворение; И.: verse; T.: nazım) и. иҫк.
1. Шиғыр, теҙмә әҫәр. □ Стихотворение. Назым яҙыу. Назым ҡылыу. Назым һөйләу. ■ Куп назымдар уҡып ултыра Сәйфөлмөлөк тәхетендә. Халыҡ ижадынан. «Сафуан әфәнде Яҡшығоловты беләм, кургәнем, бергә ултырғаным бар, — тип йәнләнде самауырсы, — назымы һәйбәт». Ә. Вахитов. [Мәжит Ғафури] шиғырҙарының купселеге төркисә назымдар формаһында яҙылыу ы .. шул ваҡыттағы әҙәби сығанаҡтарҙан килә. Ғ. Рамазанов.
2. Йырҙың һүҙҙәре. □ Слова песни. ■ Колансәстең асылып ҡалған битенә, йылмайыу сырайҙары ҡалҡҡан йөҙөнә ҡарап, Әмин, кәйефе килеп, ҡайҙалыр, ҡасандыр хәтерендә ҡалғанмы, әллә уҙе сығарғанмы, бер назымды икеһе ишетерлек кенә итеп ярым көйләп ебәрҙе. Ғ. Хөсәйенов.
НАЗЫМСЫ [ғәр. (Р: рифмоплёт; И.: rhymer; writer of verses; T.: nazımcı) и. иҫк.
Теҙмә әҫәрҙе тәртипкә һалыусы; шағир. □ Рифмоплёт, стихотворец. Ул назымсы ине. Назымсының яҙыуҙары. Назымсының һөйләгәндәре.
НАИБ [ғәр. (Р: заместитель; И.: deputy; assistant; T: naip) и. иҫк. ҡар. урынбаҫар.
Ярҙамсы. □ Заместитель, помощник. Наиб булыу. ■ Бер көндө Килмәк абыҙ ебәргән сапҡын килде: уның һөйләуенә ҡарағанда, Кириллов Ергән яланын, Үҙәк төбәкте уткән икән. Янында анау наибы Тәфтиләу турә, сотский Надир Үрәзмәт бар, ти. Ғ. Ибраһимов.
НАИЛ [ғәр. gW-j] (Р: достигший, завоевавший успех; И.: succeeding; T: nail) с. иҫк.
Ниндәйҙер уңышҡа өлгәшкән. □ Достигший, завоевавший успех. Наил кеше.
НАИЛ БУЛЫУ (наил бул-) (Р: достигать; И.: attain; T: nail olmak) ҡ. иҫк.
Нимәгәлер ирешеү, ҡаҙаныу. □ Достигать, добиваться; быть удостоенным. Маҡсатҡа наил булыу. ■ [Яҡтығорт:] Хөрмәтле Гөл, һеҙҙең мәжлесегеҙгә саҡырылыу шәрәфенә наил булғаным өсөн уҙемде бәхетле һанайым. М. Фәйзи.
НАЙ [ғәр. < фарс. (Р: най; И.: reed flute; Т: nay, ney) и. муз.
Тынлы музыка ҡоралы. □ Най (духовой музыкальный инструмент). Үзбәк найы. Найҙа уйнау. Най буләк итеу. ■ Кунаҡ бул-мәһенең асыҡ тәҙрәләренән, шағараҡ мәжлес шауына ҡушылып, думбыра, рубаб, най тауыштары ишетелеп ҡала. Ә. Хәкимов.
НАЙҘА [фарс. *34 (Р: копьё; И.: javeline; T: mızrak) и. иҫк.
Тимер осло, оҙон һаплы боронғо яу ҡоралы; һөңгө. □ Копьё, пика. Найҙа тотоу. Найҙа ташлау. ■ Эш уткән һуң, файҙа юҡ, найҙаларын һуҡмай бар! Халыҡ ижадынан. Үҙеңдән батырға ҡаршы торһаң, бик һаҡлан: тимер — найҙа. М. Ғафури. Кыҙыл-гвардеецтарҙы ҡылыс менән сабып, найҙа менән сәнсеп ултергәндәр. А. Таһиров.
НАЙЗА [фарс. *34 и. иҫк. ҡар. найҙа. Найҙаны ҡулға алыу. ■ Найза, ҡылыс янға алып, балта, бысаҡ ҡулға алып, атағыҙҙы ултергән дошманығыҙ был имәс. Халыҡ ижадынан.
НАЙМАН (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
17*
515
1. Кемделер, нимәнелер ҡарап, күҙәтеп тороусы. □ Наблюдатель. Назир булыу.
2. Ниндәйҙер эштең, ойошманың етәксеһе; мөдир. □ Заведующий, управляющий. Китапхана назиры.
3. Министрлыҡтың башында торған хөкүмәт ағзаһы; министр. □ Министр. ■ Аф-ғанстанда ла, Ирандағы кеуек, Әхмәтзәки Вәлиди илдец сит ил эштәре назиры (министры) Вәли Мөхәммәт Хан һәм мәғариф назиры Фәйес Мөхәммәт Хан менән таныша һәм куп белемлелеге, сәйәси ҡеуәте менән уларҙың хөрмәтен яулай. Ғ. Хөсәйенов.
НАЗИРЛЫҠ ИТЕҮ (назирлыҡ ит-) (Р.: наблюдать; И.: ovserve; T.: nezaret etmek) к.
1. Нимәнелер күҙәтеү. □ Наблюдать. Эш барышын назирлыҡ итеу.
2. Ойошма менән мөдирлек итеү, етәкселек итеү. □ Руководить, управлять. Назарат менән назирлыҡ итеу.
НАЗЫҒЫШ и. диал. ҡар. нажағай. На-зығыш уйнау.
НАЗЫМ [ғәр. ДЧ (Р.: стихотворение; И.: verse; T.: nazım) и. иҫк.
1. Шиғыр, теҙмә әҫәр. □ Стихотворение. Назым яҙыу. Назым ҡылыу. Назым һөйләу. ■ Куп назымдар уҡып ултыра Сәйфөлмөлөк тәхетендә. Халыҡ ижадынан. «Сафуан әфәнде Яҡшығоловты беләм, кургәнем, бергә ултырғаным бар, — тип йәнләнде самауырсы, — назымы һәйбәт». Ә. Вахитов. [Мәжит Ғафури] шиғырҙарының купселеге төркисә назымдар формаһында яҙылыу ы .. шул ваҡыттағы әҙәби сығанаҡтарҙан килә. Ғ. Рамазанов.
2. Йырҙың һүҙҙәре. □ Слова песни. ■ Колансәстең асылып ҡалған битенә, йылмайыу сырайҙары ҡалҡҡан йөҙөнә ҡарап, Әмин, кәйефе килеп, ҡайҙалыр, ҡасандыр хәтерендә ҡалғанмы, әллә уҙе сығарғанмы, бер назымды икеһе ишетерлек кенә итеп ярым көйләп ебәрҙе. Ғ. Хөсәйенов.
НАЗЫМСЫ [ғәр. (Р: рифмоплёт; И.: rhymer; writer of verses; T.: nazımcı) и. иҫк.
Теҙмә әҫәрҙе тәртипкә һалыусы; шағир. □ Рифмоплёт, стихотворец. Ул назымсы ине. Назымсының яҙыуҙары. Назымсының һөйләгәндәре.
НАИБ [ғәр. (Р: заместитель; И.: deputy; assistant; T: naip) и. иҫк. ҡар. урынбаҫар.
Ярҙамсы. □ Заместитель, помощник. Наиб булыу. ■ Бер көндө Килмәк абыҙ ебәргән сапҡын килде: уның һөйләуенә ҡарағанда, Кириллов Ергән яланын, Үҙәк төбәкте уткән икән. Янында анау наибы Тәфтиләу турә, сотский Надир Үрәзмәт бар, ти. Ғ. Ибраһимов.
НАИЛ [ғәр. gW-j] (Р: достигший, завоевавший успех; И.: succeeding; T: nail) с. иҫк.
Ниндәйҙер уңышҡа өлгәшкән. □ Достигший, завоевавший успех. Наил кеше.
НАИЛ БУЛЫУ (наил бул-) (Р: достигать; И.: attain; T: nail olmak) ҡ. иҫк.
Нимәгәлер ирешеү, ҡаҙаныу. □ Достигать, добиваться; быть удостоенным. Маҡсатҡа наил булыу. ■ [Яҡтығорт:] Хөрмәтле Гөл, һеҙҙең мәжлесегеҙгә саҡырылыу шәрәфенә наил булғаным өсөн уҙемде бәхетле һанайым. М. Фәйзи.
НАЙ [ғәр. < фарс. (Р: най; И.: reed flute; Т: nay, ney) и. муз.
Тынлы музыка ҡоралы. □ Най (духовой музыкальный инструмент). Үзбәк найы. Найҙа уйнау. Най буләк итеу. ■ Кунаҡ бул-мәһенең асыҡ тәҙрәләренән, шағараҡ мәжлес шауына ҡушылып, думбыра, рубаб, най тауыштары ишетелеп ҡала. Ә. Хәкимов.
НАЙҘА [фарс. *34 (Р: копьё; И.: javeline; T: mızrak) и. иҫк.
Тимер осло, оҙон һаплы боронғо яу ҡоралы; һөңгө. □ Копьё, пика. Найҙа тотоу. Найҙа ташлау. ■ Эш уткән һуң, файҙа юҡ, найҙаларын һуҡмай бар! Халыҡ ижадынан. Үҙеңдән батырға ҡаршы торһаң, бик һаҡлан: тимер — найҙа. М. Ғафури. Кыҙыл-гвардеецтарҙы ҡылыс менән сабып, найҙа менән сәнсеп ултергәндәр. А. Таһиров.
НАЙЗА [фарс. *34 и. иҫк. ҡар. найҙа. Найҙаны ҡулға алыу. ■ Найза, ҡылыс янға алып, балта, бысаҡ ҡулға алып, атағыҙҙы ултергән дошманығыҙ был имәс. Халыҡ ижадынан.
НАЙМАН (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
17*
515