Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 516
Поиск по словарям
НАЙСЫ
Үҫәргән ҡәбиләһенә ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир-усерган-цев. Найман араһы башҡорттары.
НАНСЫ (Р: музыкант, играющий на нае; И.: reed pipe player; T.: neyzen) и.
Найҙа уйнаусы. □ Музыкант, играющий на нае. Найсыны алҡышлау. Оҫта найсы.
НАЙЫЛДАУ (найылда-) ҡ. диал. ҡар. мыйылдау. Найылдап ултырыу. Найылдап йөрөу. Найылдап һөйләшеу.
НАКАЗ [рус.] (Р.: наказ; И.: order; mandate; directive; T.: talimat, yönerge) и. ҡар. талап IL
1. Теләк, талаптар һәм шулар яҙылған документ. □ Наказ. Наказдар куп төрлө. Һайлаусылар депутаттарға наказдар бирҙеләр. ■ Иц иҫтәлеклеһе — Әхмәтзәки Вәлидиҙец «Башҡорт халҡына хушлашыу хаты». Ул хушлашыу хаты ғына тугел, туған халҡы менән аңлашыу һәм уға наказ һуҙелә. Ғ. Хөсәйенов.
2. Ил, халыҡ тарафынан кемдер алдына ҡуйылған талап. □ Наказ. Наказ биреу. Наказды намыҫ менән утәу. ■ Беҙ ул наказды мотлаҡ утәргә өҫтөбөҙгә йөкләмә алдыҡ. Д. Юлтый. «Йорт, аш-һыу, Кул ауылына тиклем илтеп ташларға пар ат әҙерләп ҡуйһындар», — тигән наказ бирелде. И. На-сыри. Оҙатыусыларҙың яугирҙарға биргән наказдары ифрат тәрән мәғәнәле, оло хис-тойғолар менән һуғарылған. Ф. Нәҙершина.
НАКАТ [рус.] (Р: накат; И.: application of ink; inking; T: döşeme) и.
1. хәрби. Бүрәнәнән, ҡалын таҡталарҙан нимәнеңдер өҫтөнә йәки аҫтына һалынған түшәмә. □ Накат, настил (ряд брёвен, досок, уложенных, настланных сверхчего-л. или под чем-л.). Накат тушәу. Яҫы таҡталарҙан накат.
2. Махсус ҡорал ярҙамында нимәнеңдер өҫтөнә буяп төшөрөлгән биҙәк. □ Накат. Накат төшөрөу. Накат һалыу.
НАКАТЛЫ (Р: накатный; И.: having patterns; T: döşemeli) с.
1. хәрби. Бүрәнәләр йәки ҡалын таҡталар түшәлгән. □ Накатный. Накатлы землянка. ■ «Катюша»лар йыры тынып та
өлгөрмәй, шуны ғына көткән уҡсы дивизиялар окоптарҙан ҡалҡып сығып, ҡышҡы һалҡын һауаны «Ура» тауыштары телеп утә, тимер бункерҙарҙа, өс-дурт накатлы блиндаждарҙа боҫоп ҡалған һәм һаман да тештәрен курһәтеп маташҡан фашистар өҫтөнә ташлана. «Йәшлек», 1 февраль 2013.
2. Накат (2) төшөрөлгән, накаты булған.
□ Накатный. Накатлы стена. Накатлы туҡыма.
НАКИДКА [рус.] (Р: накидка; И.: rainwear; impermeable clothing; T.: kap; pelerin) u. һөйл. ҡар. ябынса.
1. Еңһеҙ өҫ кейеме. □ Накидка. Матур накидка. Бәйләнгән накидка. Еңел накидка. ■ Шафиҡ менән Мәхмуттә һары брезент накидка. Ғ. Хәйри.
2. Мендәр ябыуы; покрывало. □ Накидка. Селтәр накидка. Суҡлы накидка. Накидка ябып ҡуйыу.
НАКЛАДНОЙ [рус. накладная] (Р: накладная; И.: way-bill; invoice; T.: nakliye senedi) и.
Ебәрелә йәки бирелә торған тауарҙарға яҙылған документ. □ Накладная. Накладной биреу. Накладной яҙыу. Накладной буйынса тауарҙы ҡабул итеу. ■ Өлкән сәсеу-се бая Айрат ҡулынан алып килеп тапшырған накладнойҙы Хөсәйенов иптәш ифрат ентекләп тикшерҙе. Й. Солтанов.
НАҠ р. диал. ҡар. нәҡ. Наҡ инәһе.
Н АҠ АП (наҡабы) (Р: мудрое слово; И.: sage word; T.: bilgece sözler) и. диал.
Борондан ҡалған йөкмәткеле һүҙ.
□ Мудрое слово, изречение. Наҡап йыйыу. Бабайымдың наҡап һуҙҙәрен яҙып алдым.
НАҠ БУЛЫУ (наҡ бул-) (Р: дохаживать; И.: be pregnant during last weeks before childbirth; T.: doğumun yaklaşması) ҡ. диал.
Бала табыр көнө етеү; етешеү (ауырлы ҡатынға ҡарата). □ Дохаживать (о беременной женщине). Наҡ булып ултырған ҡатындан ни эш көтәһең.
НАҠЫҪ I [ғәр. (Р: недостаточный; И.: insufficient; deficient; T.: nakıs) с.
1. Кәрәгенән әҙ, тейешенән кәм булған. □ Недостаточный, скудный. Наҡыҫ эш хаҡы. Аҙыҡ наҡыҫ. Ваҡыт наҡыҫ. ■ [Хис
516
Үҫәргән ҡәбиләһенә ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир-усерган-цев. Найман араһы башҡорттары.
НАНСЫ (Р: музыкант, играющий на нае; И.: reed pipe player; T.: neyzen) и.
Найҙа уйнаусы. □ Музыкант, играющий на нае. Найсыны алҡышлау. Оҫта найсы.
НАЙЫЛДАУ (найылда-) ҡ. диал. ҡар. мыйылдау. Найылдап ултырыу. Найылдап йөрөу. Найылдап һөйләшеу.
НАКАЗ [рус.] (Р.: наказ; И.: order; mandate; directive; T.: talimat, yönerge) и. ҡар. талап IL
1. Теләк, талаптар һәм шулар яҙылған документ. □ Наказ. Наказдар куп төрлө. Һайлаусылар депутаттарға наказдар бирҙеләр. ■ Иц иҫтәлеклеһе — Әхмәтзәки Вәлидиҙец «Башҡорт халҡына хушлашыу хаты». Ул хушлашыу хаты ғына тугел, туған халҡы менән аңлашыу һәм уға наказ һуҙелә. Ғ. Хөсәйенов.
2. Ил, халыҡ тарафынан кемдер алдына ҡуйылған талап. □ Наказ. Наказ биреу. Наказды намыҫ менән утәу. ■ Беҙ ул наказды мотлаҡ утәргә өҫтөбөҙгә йөкләмә алдыҡ. Д. Юлтый. «Йорт, аш-һыу, Кул ауылына тиклем илтеп ташларға пар ат әҙерләп ҡуйһындар», — тигән наказ бирелде. И. На-сыри. Оҙатыусыларҙың яугирҙарға биргән наказдары ифрат тәрән мәғәнәле, оло хис-тойғолар менән һуғарылған. Ф. Нәҙершина.
НАКАТ [рус.] (Р: накат; И.: application of ink; inking; T: döşeme) и.
1. хәрби. Бүрәнәнән, ҡалын таҡталарҙан нимәнеңдер өҫтөнә йәки аҫтына һалынған түшәмә. □ Накат, настил (ряд брёвен, досок, уложенных, настланных сверхчего-л. или под чем-л.). Накат тушәу. Яҫы таҡталарҙан накат.
2. Махсус ҡорал ярҙамында нимәнеңдер өҫтөнә буяп төшөрөлгән биҙәк. □ Накат. Накат төшөрөу. Накат һалыу.
НАКАТЛЫ (Р: накатный; И.: having patterns; T: döşemeli) с.
1. хәрби. Бүрәнәләр йәки ҡалын таҡталар түшәлгән. □ Накатный. Накатлы землянка. ■ «Катюша»лар йыры тынып та
өлгөрмәй, шуны ғына көткән уҡсы дивизиялар окоптарҙан ҡалҡып сығып, ҡышҡы һалҡын һауаны «Ура» тауыштары телеп утә, тимер бункерҙарҙа, өс-дурт накатлы блиндаждарҙа боҫоп ҡалған һәм һаман да тештәрен курһәтеп маташҡан фашистар өҫтөнә ташлана. «Йәшлек», 1 февраль 2013.
2. Накат (2) төшөрөлгән, накаты булған.
□ Накатный. Накатлы стена. Накатлы туҡыма.
НАКИДКА [рус.] (Р: накидка; И.: rainwear; impermeable clothing; T.: kap; pelerin) u. һөйл. ҡар. ябынса.
1. Еңһеҙ өҫ кейеме. □ Накидка. Матур накидка. Бәйләнгән накидка. Еңел накидка. ■ Шафиҡ менән Мәхмуттә һары брезент накидка. Ғ. Хәйри.
2. Мендәр ябыуы; покрывало. □ Накидка. Селтәр накидка. Суҡлы накидка. Накидка ябып ҡуйыу.
НАКЛАДНОЙ [рус. накладная] (Р: накладная; И.: way-bill; invoice; T.: nakliye senedi) и.
Ебәрелә йәки бирелә торған тауарҙарға яҙылған документ. □ Накладная. Накладной биреу. Накладной яҙыу. Накладной буйынса тауарҙы ҡабул итеу. ■ Өлкән сәсеу-се бая Айрат ҡулынан алып килеп тапшырған накладнойҙы Хөсәйенов иптәш ифрат ентекләп тикшерҙе. Й. Солтанов.
НАҠ р. диал. ҡар. нәҡ. Наҡ инәһе.
Н АҠ АП (наҡабы) (Р: мудрое слово; И.: sage word; T.: bilgece sözler) и. диал.
Борондан ҡалған йөкмәткеле һүҙ.
□ Мудрое слово, изречение. Наҡап йыйыу. Бабайымдың наҡап һуҙҙәрен яҙып алдым.
НАҠ БУЛЫУ (наҡ бул-) (Р: дохаживать; И.: be pregnant during last weeks before childbirth; T.: doğumun yaklaşması) ҡ. диал.
Бала табыр көнө етеү; етешеү (ауырлы ҡатынға ҡарата). □ Дохаживать (о беременной женщине). Наҡ булып ултырған ҡатындан ни эш көтәһең.
НАҠЫҪ I [ғәр. (Р: недостаточный; И.: insufficient; deficient; T.: nakıs) с.
1. Кәрәгенән әҙ, тейешенән кәм булған. □ Недостаточный, скудный. Наҡыҫ эш хаҡы. Аҙыҡ наҡыҫ. Ваҡыт наҡыҫ. ■ [Хис
516