Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 523
Поиск по словарям
НАРГИЛӘ
1. иҫк. Янған нәмәнән сыҡҡан эҫе ялҡын; ут. □ Огонь, пламя. Нар сығыу. Нар ялҡыны ялмап алды.
2. кусм. Тамуҡ. □ Ад. Нар уты. Нарҙа яныу.
HAP II [ғәр. jtî] (Р.: гранат; И.: pomegranate; T: nar) и. бот.
Ҡыҙыл сәскәле, ҡыҙыл ҡаты йомро емешле йылы яҡ ағасы йәки ҡыуағы; анар. □ Гранат. / Гранатовый (лат. Рипгса). Нар уҫтереу. Нар һуты. Нар ағасы куләгәһендә сәй эсеу.
HAP III [ғәр. jtî] (Р.: одногорбый верблюд; И.: Arabian camel; T: tek hörgüçlü deve, hecin) и. зоол.
Бер үркәсле дөйә. □ Одногорбый верблюд; дромадер, дромедар; арабиан (лат. Camelus dromedarius). Hap — бик көслө һәм сыҙам хайуан. ■ Йә йөрөргә яҡшы тип арғымаҡты, атты алыр. Ҡыш йөрөргә яҡшы тип юрға менән нарҙы алыр. Ҡобайырҙан. • Каруан курке нар менән. Мәҡәл. Йөк ауырын нар кутәрер. Мәҡәл.
HAP IV (Р: нары; И.: plank bed; T.: tahta yataklık) и. диал. ҡар. урындыҡ.
1. Ятып йоҡлау, ултырыу һәм ашау өсөн иҙәндән ҡалҡыу итеп таҡтанан йәйелгән киң, оҙон урын; һике. □ Нары. Нарҙа йоҡлау. Нар өҫтөнә тушәу. ■ Һалам тултырылған ҡаты матрас йәйелгән нарҙарҙа йоҡлайһың, ун кешегә бер ҡалай кәструлгә аш һоҫоп килтерәләр. Д. Юлтый.
2. Лар, әрйә. □ Ларь. Нарҙы тултырыу. Нарға һалыу.
HAP V (Р: весело; И.: merrily; T.: neşeli) р. диал.
Шат; күңелле. □ Весело. Нар итеп уткәреу. Шул тиклем нар булды.
НАРАЗИ [фарс. < ғәр. <^04 (Р: недовольный; И.: discontented; T: hoşnutsuz) с. иҫк.
Нимәгәлер риза булмаған; ризаһыҙ. □ Недовольный, неудовлетворённый. Нарази эш. Нарази йөҙ. Нарази тауыш.
НАРАЗИЛЫҠ (наразилығы) (Р: недовольство; И.: discontent; T: hoşnutsuzluk) и. иҫк.
Нимәгәлер риза булмаған мөнәсәбәт; ҡәнәғәтһеҙлек, ризаһыҙлыҡ. □ Недовольство,
неудовлетворённость. Наразилыҡ курһәтеу. Наразилыҡ белдереу. ■ Ҡарабаштың быға бик ныҡ кәйефе китһә лә, сит кеше алдында белдермәҫкә тырышты. Улай ҙа тубәндәге һуҙҙәре менән уҙенең наразилығын һиҙҙереп ҡуйҙы. И. Насыри.
НАРАСИ [фарс. (Р: ребёнок; И.: infant; T: nareside) и. иҫк.
Йәш бала, бәпес; сабый. □ Ребёнок, младенец. / Младенческий. ■ Нараси бер ҡатлылыҡ! Һуҙҙә бер яҡтылыҡ. Ф. Күзбәков.
НАРАТ (Р: сосна; И.: pine; T: çam ağacı) и. бот. диал. ҡар. ҡарағай.
Оҙон ҡаты ылыҫлы, тубырсыҡлы, мәңге йәшел эре ағас. □ Сосна. / Сосновый (лат. Pinus). Йәш нараттар. Нарат урманы. Яңғыҙ нарат. ■ Баҡсаларҙа уҫә ҡуш нарат, бәйләп ҡуйҙым пар һарат. Экспедиция материалдарынан. Йоҡа аҡ ҡар өҫтөндә ҡаралып куренгән нарат ағастарының япраҡтары иртәнге ҡар шәуләһе менән кукһел ҡара булып куренәләр, куңелгә ауыр, баҫынҡы тәьҫир бирәләр. Д. Юлтый.
НАРАТ КҮКӘЙЕ (Р: сосновая шишка; И.: pine-cone; T.: çam kozalağı) и. бот. диал. ҡар. тубырсыҡ.
Ҡарағай тубырсығы. □ Сосновая шишка. Нарат кукәйе йыйыу.
НАРАТ СЫПСЫҒЫ (Р: клёст-еловик; И.: red crossbill; T.: bayağı çaprazgaga) и. зоол. диал. ҡар. шыршы турғайы.
Ҡыҙылтүштән бер аҙ ҙурыраҡ, суҡыштарының остары ҡайсыланып торған ҡош; тәре суҡыш. □ Клёст-еловик, обыкновенный клёст (лат. Loxia curuirostra'). ■ Нарат сыпсыҡтары туп булып йөрөйҙәр. Осҡанда тауышланалар, ағастарға ҡунһалар, тынып ҡалалар. Тауыштары яңғырауыҡлы. Э. Ишбирҙин. Нарат сыпсығы өйөрө менән ябырылып, куҙ менән ҡаш араһында миләште суп-ләп китеуҙәре ихтимал. «Йәшлек», 18 ғинуар 2013.
НАРГИЛӘ [фарс. (Р: наргиле; И.: hooka; narghile; T.: nargile) и. иҫк.
Төтөндө һыу арҡыры үткәреп тарта торған төрөпкә. □ Наргиле (курительный прибор, приспособленный для вытяжки дыма че-
523
1. иҫк. Янған нәмәнән сыҡҡан эҫе ялҡын; ут. □ Огонь, пламя. Нар сығыу. Нар ялҡыны ялмап алды.
2. кусм. Тамуҡ. □ Ад. Нар уты. Нарҙа яныу.
HAP II [ғәр. jtî] (Р.: гранат; И.: pomegranate; T: nar) и. бот.
Ҡыҙыл сәскәле, ҡыҙыл ҡаты йомро емешле йылы яҡ ағасы йәки ҡыуағы; анар. □ Гранат. / Гранатовый (лат. Рипгса). Нар уҫтереу. Нар һуты. Нар ағасы куләгәһендә сәй эсеу.
HAP III [ғәр. jtî] (Р.: одногорбый верблюд; И.: Arabian camel; T: tek hörgüçlü deve, hecin) и. зоол.
Бер үркәсле дөйә. □ Одногорбый верблюд; дромадер, дромедар; арабиан (лат. Camelus dromedarius). Hap — бик көслө һәм сыҙам хайуан. ■ Йә йөрөргә яҡшы тип арғымаҡты, атты алыр. Ҡыш йөрөргә яҡшы тип юрға менән нарҙы алыр. Ҡобайырҙан. • Каруан курке нар менән. Мәҡәл. Йөк ауырын нар кутәрер. Мәҡәл.
HAP IV (Р: нары; И.: plank bed; T.: tahta yataklık) и. диал. ҡар. урындыҡ.
1. Ятып йоҡлау, ултырыу һәм ашау өсөн иҙәндән ҡалҡыу итеп таҡтанан йәйелгән киң, оҙон урын; һике. □ Нары. Нарҙа йоҡлау. Нар өҫтөнә тушәу. ■ Һалам тултырылған ҡаты матрас йәйелгән нарҙарҙа йоҡлайһың, ун кешегә бер ҡалай кәструлгә аш һоҫоп килтерәләр. Д. Юлтый.
2. Лар, әрйә. □ Ларь. Нарҙы тултырыу. Нарға һалыу.
HAP V (Р: весело; И.: merrily; T.: neşeli) р. диал.
Шат; күңелле. □ Весело. Нар итеп уткәреу. Шул тиклем нар булды.
НАРАЗИ [фарс. < ғәр. <^04 (Р: недовольный; И.: discontented; T: hoşnutsuz) с. иҫк.
Нимәгәлер риза булмаған; ризаһыҙ. □ Недовольный, неудовлетворённый. Нарази эш. Нарази йөҙ. Нарази тауыш.
НАРАЗИЛЫҠ (наразилығы) (Р: недовольство; И.: discontent; T: hoşnutsuzluk) и. иҫк.
Нимәгәлер риза булмаған мөнәсәбәт; ҡәнәғәтһеҙлек, ризаһыҙлыҡ. □ Недовольство,
неудовлетворённость. Наразилыҡ курһәтеу. Наразилыҡ белдереу. ■ Ҡарабаштың быға бик ныҡ кәйефе китһә лә, сит кеше алдында белдермәҫкә тырышты. Улай ҙа тубәндәге һуҙҙәре менән уҙенең наразилығын һиҙҙереп ҡуйҙы. И. Насыри.
НАРАСИ [фарс. (Р: ребёнок; И.: infant; T: nareside) и. иҫк.
Йәш бала, бәпес; сабый. □ Ребёнок, младенец. / Младенческий. ■ Нараси бер ҡатлылыҡ! Һуҙҙә бер яҡтылыҡ. Ф. Күзбәков.
НАРАТ (Р: сосна; И.: pine; T: çam ağacı) и. бот. диал. ҡар. ҡарағай.
Оҙон ҡаты ылыҫлы, тубырсыҡлы, мәңге йәшел эре ағас. □ Сосна. / Сосновый (лат. Pinus). Йәш нараттар. Нарат урманы. Яңғыҙ нарат. ■ Баҡсаларҙа уҫә ҡуш нарат, бәйләп ҡуйҙым пар һарат. Экспедиция материалдарынан. Йоҡа аҡ ҡар өҫтөндә ҡаралып куренгән нарат ағастарының япраҡтары иртәнге ҡар шәуләһе менән кукһел ҡара булып куренәләр, куңелгә ауыр, баҫынҡы тәьҫир бирәләр. Д. Юлтый.
НАРАТ КҮКӘЙЕ (Р: сосновая шишка; И.: pine-cone; T.: çam kozalağı) и. бот. диал. ҡар. тубырсыҡ.
Ҡарағай тубырсығы. □ Сосновая шишка. Нарат кукәйе йыйыу.
НАРАТ СЫПСЫҒЫ (Р: клёст-еловик; И.: red crossbill; T.: bayağı çaprazgaga) и. зоол. диал. ҡар. шыршы турғайы.
Ҡыҙылтүштән бер аҙ ҙурыраҡ, суҡыштарының остары ҡайсыланып торған ҡош; тәре суҡыш. □ Клёст-еловик, обыкновенный клёст (лат. Loxia curuirostra'). ■ Нарат сыпсыҡтары туп булып йөрөйҙәр. Осҡанда тауышланалар, ағастарға ҡунһалар, тынып ҡалалар. Тауыштары яңғырауыҡлы. Э. Ишбирҙин. Нарат сыпсығы өйөрө менән ябырылып, куҙ менән ҡаш араһында миләште суп-ләп китеуҙәре ихтимал. «Йәшлек», 18 ғинуар 2013.
НАРГИЛӘ [фарс. (Р: наргиле; И.: hooka; narghile; T.: nargile) и. иҫк.
Төтөндө һыу арҡыры үткәреп тарта торған төрөпкә. □ Наргиле (курительный прибор, приспособленный для вытяжки дыма че-
523