Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 530
Поиск по словарям
НАСЫР
НАСЫР и. ҡар. наһыр. Насыр бөтөу. Насыр өҙөлөу.
НАҪ БАҪЫУ (наҫ баҫ-) (Р.: испытывать тяготы жизни; И.: live through hardships; T.: ıstırap çekmek) ҡ. диал.
1. Нужа күреү, ыҙаланыу. □ Испытывать тяготы жизни. Тормошто наҫ баҫты. Бер аҙ наҫ баҫҡан.
2. Ауырайып тороу. □ Испытывать недомогание. Бөгөн наҫ баҫып тора.
НАҪИР [ғәр. j^| (Р.: прозаик; И.: prose writer; T.: naşir) и. иҫк. ҡар. яҙыусы.
Әҙәби әҫәр яҙған кеше. □ Прозаик. ■ Фәхрелислам — ярты наҫир, — бәхете киткән яртынан! Ш. Бабич.
НАҪЫР ҠОРОУ (наҫыр ҡоро-) ҡ. ҡар. наһыр ҡороу. ■ Хәйернас ағайҙыц наҫы-ры ҡороно. Р. Солтангәрәев. «Егет, дәрт итеп, ат тирләтеп килгән, наҫыры ҡоромаһын!» — тип уға ташты кире килтереп, кур-һәткән урынға илтеп ҡуйырға ҡуша [ҡыҙ]. «Алпамыша».
НАТИҠ (натиғы) [ғәр. 3^] (Р: оратор; И.: orator; speaker; T.: hatip) и. иҫк.
1. Һүҙ, телмәр һөйләүсе; оратор. □ Оратор, докладчик. Натиҡ сығышы.
2. Дөрөҫ фекер йөрөтөүсе; аҡыл эйәһе. □ Мудрый человек. Оҫта натиҡ.
НАТР [рус. < лат. natrium 'сода'] (Р: натр; И.: soda-water; T.: sodyum) и. хим.
Натрийҙың атамаһы. □ Натр. / Натровый. Зәһәр натр.
НАТРИЙ [рус. < лат. natrium 'сода'] (Р: натрий; И.: natrium; T.: sodyum) и. хим.
Химик элемент; һауала тиҙ окислана торған аҡ төҫтәге йомшаҡ металл. □ Натрий. / Натриевый. Натрий окисы. Хлорлы натрий. Натрий берләшмәһе. Натрий табыу.
НАТРИЙЛЫ (Р: натриевый; И.: natric, natrium, sodium; T.: sodyum) c.
Натрий ҡатышмаһы булған. □ Натриевый. Натрийлы эзбиз. Натрийлы селитра.
НАТУРА [рус. < лат. natura һыуыу; тәбиғәт'] (Р: натура; И.: location; model; T.: model) и.
1. Һүрәткә, киноға төшөрөү өсөн алынған тәбиғи, ысын өлгө. □ Натура (живой
образец). Натуранан яҙған һурәттәр. Натуранан төшөрөу. ■ Аҙағыраҡ Әхмәт дәрестән һуц көн дә [изостудияға] йугерә башланы. Бында ҡәләм генә тугел, акварель буяу ҙа бар, һыҙма ғына тугел, натуранан рәсем дә эшләп була. 3. Ураҡсин. Васильев, Левитан, Суриков кеуек бөйөк реалистарҙың ижады миҫалында, рәссам уҙ һәләтен натуранан төшөрөу менән нығытырға тейеш. «Шоңҡар», № 11,2010.
2. кусм. Ниндәй ҙә булһа ҡылыҡҡа, тәбиғәткә эйә булған шәхес. □ Натура, нрав, характер. ■ Әхмәтзәки Вәлиди — тәрән хисле, эстетик зауыҡлы шәхес кенә тугел, шиғриәтле натура ла. .. Хисләнеп киткәндә уҙе лә шиғырҙар яҙып ташлай, уҙенә куңел йырҙары сығара. Ғ. Хөсәйенов.
3. Ғәҙәт, ҡылыҡ (малға ҡарата). □ Нрав, норов. Ж Йылҡы малының холоҡ-натураһын, ҡылыҡ-талымын йылҡысы ғына белә. М. Ҡотлоғәлләмов.
НАТУРАЛАТА (Р: натурой; И.: in kind; T.: aynı olarak)/?.
Иген, мал һәм башҡа төрлө нәмә менән; аҡсалата түгел; әйберләтә. □ Натурой. На-туралата туләу. Эш хаҡын натуралата алыу. ■ Пландан тыш алған уңыш өсөн аҡсалата һәм натуралата өҫтәмә туләу бирелә. Ш. Бикҡол. Эшләп йөрөуселәргә берәр арба бесән, сикләнмәгән куләмдә һалам, пай ере өсөн 6-шар центнер иген, механизаторҙарға натуралата туләу менән 720 центнер иген, 12,5 тонна шәкәр бирелгән. «Башҡортостан», 1 август 2012.
НАТУРАЛИЗАЦИЯ [рус. < фр. naturalise^ (Р: натурализация; И.: naturalization; indenization; T.: yurttaşlığa alınma) и.
Сит ил кешеһенә гражданлыҡ хоҡуғы биреү йәки сит дәүләт гражданлығын ҡабул итеү процесы. □ Натурализация. Натурализация ғаризаһы. Натурализация буйынса комиссия.
НАТУРАЛИЗМ [рус. < фр. naturalisme < лат. natura] (Р: натурализм; И.: naturalism; photo-realism; T.: natüralizm; doğalcılık) и.
XIX быуаттың һуңғы осоронда әҙәбиәт һәм сәнғәттә тәбиғәт фәндәре тәьҫире нигеҙендә барлыҡҡа килеп, донъяны һәм кеше
530
НАСЫР и. ҡар. наһыр. Насыр бөтөу. Насыр өҙөлөу.
НАҪ БАҪЫУ (наҫ баҫ-) (Р.: испытывать тяготы жизни; И.: live through hardships; T.: ıstırap çekmek) ҡ. диал.
1. Нужа күреү, ыҙаланыу. □ Испытывать тяготы жизни. Тормошто наҫ баҫты. Бер аҙ наҫ баҫҡан.
2. Ауырайып тороу. □ Испытывать недомогание. Бөгөн наҫ баҫып тора.
НАҪИР [ғәр. j^| (Р.: прозаик; И.: prose writer; T.: naşir) и. иҫк. ҡар. яҙыусы.
Әҙәби әҫәр яҙған кеше. □ Прозаик. ■ Фәхрелислам — ярты наҫир, — бәхете киткән яртынан! Ш. Бабич.
НАҪЫР ҠОРОУ (наҫыр ҡоро-) ҡ. ҡар. наһыр ҡороу. ■ Хәйернас ағайҙыц наҫы-ры ҡороно. Р. Солтангәрәев. «Егет, дәрт итеп, ат тирләтеп килгән, наҫыры ҡоромаһын!» — тип уға ташты кире килтереп, кур-һәткән урынға илтеп ҡуйырға ҡуша [ҡыҙ]. «Алпамыша».
НАТИҠ (натиғы) [ғәр. 3^] (Р: оратор; И.: orator; speaker; T.: hatip) и. иҫк.
1. Һүҙ, телмәр һөйләүсе; оратор. □ Оратор, докладчик. Натиҡ сығышы.
2. Дөрөҫ фекер йөрөтөүсе; аҡыл эйәһе. □ Мудрый человек. Оҫта натиҡ.
НАТР [рус. < лат. natrium 'сода'] (Р: натр; И.: soda-water; T.: sodyum) и. хим.
Натрийҙың атамаһы. □ Натр. / Натровый. Зәһәр натр.
НАТРИЙ [рус. < лат. natrium 'сода'] (Р: натрий; И.: natrium; T.: sodyum) и. хим.
Химик элемент; һауала тиҙ окислана торған аҡ төҫтәге йомшаҡ металл. □ Натрий. / Натриевый. Натрий окисы. Хлорлы натрий. Натрий берләшмәһе. Натрий табыу.
НАТРИЙЛЫ (Р: натриевый; И.: natric, natrium, sodium; T.: sodyum) c.
Натрий ҡатышмаһы булған. □ Натриевый. Натрийлы эзбиз. Натрийлы селитра.
НАТУРА [рус. < лат. natura һыуыу; тәбиғәт'] (Р: натура; И.: location; model; T.: model) и.
1. Һүрәткә, киноға төшөрөү өсөн алынған тәбиғи, ысын өлгө. □ Натура (живой
образец). Натуранан яҙған һурәттәр. Натуранан төшөрөу. ■ Аҙағыраҡ Әхмәт дәрестән һуц көн дә [изостудияға] йугерә башланы. Бында ҡәләм генә тугел, акварель буяу ҙа бар, һыҙма ғына тугел, натуранан рәсем дә эшләп була. 3. Ураҡсин. Васильев, Левитан, Суриков кеуек бөйөк реалистарҙың ижады миҫалында, рәссам уҙ һәләтен натуранан төшөрөу менән нығытырға тейеш. «Шоңҡар», № 11,2010.
2. кусм. Ниндәй ҙә булһа ҡылыҡҡа, тәбиғәткә эйә булған шәхес. □ Натура, нрав, характер. ■ Әхмәтзәки Вәлиди — тәрән хисле, эстетик зауыҡлы шәхес кенә тугел, шиғриәтле натура ла. .. Хисләнеп киткәндә уҙе лә шиғырҙар яҙып ташлай, уҙенә куңел йырҙары сығара. Ғ. Хөсәйенов.
3. Ғәҙәт, ҡылыҡ (малға ҡарата). □ Нрав, норов. Ж Йылҡы малының холоҡ-натураһын, ҡылыҡ-талымын йылҡысы ғына белә. М. Ҡотлоғәлләмов.
НАТУРАЛАТА (Р: натурой; И.: in kind; T.: aynı olarak)/?.
Иген, мал һәм башҡа төрлө нәмә менән; аҡсалата түгел; әйберләтә. □ Натурой. На-туралата туләу. Эш хаҡын натуралата алыу. ■ Пландан тыш алған уңыш өсөн аҡсалата һәм натуралата өҫтәмә туләу бирелә. Ш. Бикҡол. Эшләп йөрөуселәргә берәр арба бесән, сикләнмәгән куләмдә һалам, пай ере өсөн 6-шар центнер иген, механизаторҙарға натуралата туләу менән 720 центнер иген, 12,5 тонна шәкәр бирелгән. «Башҡортостан», 1 август 2012.
НАТУРАЛИЗАЦИЯ [рус. < фр. naturalise^ (Р: натурализация; И.: naturalization; indenization; T.: yurttaşlığa alınma) и.
Сит ил кешеһенә гражданлыҡ хоҡуғы биреү йәки сит дәүләт гражданлығын ҡабул итеү процесы. □ Натурализация. Натурализация ғаризаһы. Натурализация буйынса комиссия.
НАТУРАЛИЗМ [рус. < фр. naturalisme < лат. natura] (Р: натурализм; И.: naturalism; photo-realism; T.: natüralizm; doğalcılık) и.
XIX быуаттың һуңғы осоронда әҙәбиәт һәм сәнғәттә тәбиғәт фәндәре тәьҫире нигеҙендә барлыҡҡа килеп, донъяны һәм кеше
530