Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 532
Поиск по словарям
НАУАЛЫ
Кәрәкле һөҙөмтә, яҡшы нәтижә. □ Польза. Науа булыу. Науа алыу. ■ Илен, телен ҡурсап яуға сапмаһа, ирмен тигән ир-егеттән науа юҡ. Й. Солтанов.
НАУАЛЫ (Р.: полезный; И.: profitable; Т.: yararlı, faydalı) с. иҫк. ҡар. файҙалы.
Кәрәкле булған. □ Полезный. Науалы эш. Науалы кәцәш. Науалы осрашыу.
НАУҠАҪ (Р.: болезнь; И.: malady; Т.: hastalık) и. диал. ҡар. ауырыу.
Организмдың ғәҙәти эшмәкәрлеге боҙолған хәл, һауһыҙлыҡ; сир. □ Болезнь, хворь, недуг. Науҡаҫ йоҡтороу.
НАУҠАҪЛАУ (науҡаҫла-) (Р: нездоровиться; И.: feel sick; T.: rahatsızlanmak) ҡ. диал. ҡар. ауырыҡһыныу.
Ауырыҡһынып, сирләп тороу. □ Нездоровиться. Науҡаҫлап тороу. Беҙҙең малай науҡаҫлап тора әле.
НАУРУЗ I [фарс. jjjA] (Р: Навруз; И.: Iranian/Persian New Year; T.: Nevruz) и. иҫк.
1. Ҡояш календары буйынса яңы йыл башланған көн (21 март). □ Навруз (начало нового года, совпадает с днём весеннего равноденствия —21 марта по солнечному календарю)', день весеннего равноденствия. Науруз байрамын ойоштороу. И Науруз башланғас та, иртә менән бөтә бала-саға, йәштәр, уҫмерҙәр ауылдың ҡарттарын куреп сығырға тейеш. Халыҡ ижадынан. Науруз — фарсы һуҙе, «яңы көн» тигәнде аңлата. Тарихы яҙма булмаған дәуергә барып тоташа. «Башҡортостан», 22 март 2012.
2. Ҡайһы бер төрки халыҡтарында иҫкесә яңы йыл. □ Навруз.
НАУРУЗ II (Р: название родовых подразделений башкир; И.: Bashkir clan names; T.: Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән, ҡыпсаҡ ҡәбиләләренә ҡараған башҡорт аймаҡтарының исеме. □ Название родовых подразделений башкир племён бурзян, кыпчак. Науруз егете.
НАУШНИК (наушнигы) [рус ] (Р: наушник; И.: ear-phone; T.: kulaklık) и. ҡар. ҡолаҡлыҡ.
Ҡолаҡҡа ҡуйып тыңлау өсөн ҡулайлама. □ Наушник. Наушник кейеу. Наушник менән тыңлау. ■ Зөләйхә әбей ныҡ ҡына
арыған булһа ла, ҡыҙыҡһынып, өҫтәл янына барып ултырҙы ла, Юлдаш биргән наушникты ҡолағына ҡуйып: «Йә һуң, йырлатып ебәр», — тине. 3. Биишева.
НАУЫҠ САРЛАҠ (сарлағы) и. зоол. ҡар. мауыҡ сарҙаҡ. Кул өҫтөнән науыҡ сарлаҡтар оса.
Н АУ ЫР (Р: туберкулёз шейных желез; И.: thyroid gland; T.: bez tüberkülozu) и. мед. диал. ҡар. ҡылауыр.
Тамаҡ, ҡолаҡ аҫты, муйын биҙҙәрендәге ағып торған шешек. □ Туберкулёз шейных желез. Hay ыр менән ауырыу. Науырҙы дауалау.
Н АУ ЫР ЕЛӘГЕ (Р: трава, используемая при лечении туберкулёза шейных желез; И.: sort of medicinal herb; T: bir şifalı bitki) u. бот. диал.
Күгелйем япраҡлы, бер яҡлап ҡына теҙелеп торған күгелйем емешле үлән (тамырын ҡайнатып, ҡылауыр ауырыуын дауалайҙар). □ Трава, используемая при лечении туберкулёза шейных желез. Науыр еләге йыйыу. Науыр еләге киптереу.
НАФИГ [ғәр. (Р-: полезный; И.: profitable; T: yararlı, faydalı) с. иҫк.
Һөҙөмтә бирерлек файҙаһы булған; кәрәкле, файҙалы. □ Полезный, выгодный, приносящий пользу. Нафиғ булыу. ■ Йософ нәби әхуәлене асһам, мөьминдәргә нафиғтыр. «Йософ вә Зөләйха».
НАФТАЛАН [рус. нафталана} (Р: нафталана; И.: sort of medicinal oil; T: petrolün bir türevi olan koyu renkli ve kıvamlı neft) u.
Ҡара төҫтәге ҡуйы шифалы минераль шыйыҡса. □ Нафталана. / Нафталановый. Нафталан ятҡылығы. Нафталандың шифалы уҙенсәлеге. Нафталан ләме. Нафталан ванна. ■ «Бодрость» — республикала нафталан (өлгөрөп етмәгән нефть) ҡулланылған берҙән-бер шифахана. «Башҡортостан», 9 декабрь 2010.
НАФТАЛИН [рус. < гр. naphtha йефть'] (Р: нафталин; И.: naphthalene; T: naftalin) и. хим.
Ҡырҡыу еҫле аҡ төҫтәге кристалл матдә (техник мәнфәғәт өсөн шулай уҡ кейемде көйәнән һаҡлау өсөн ҡулланыла). □ Нафта
532
Кәрәкле һөҙөмтә, яҡшы нәтижә. □ Польза. Науа булыу. Науа алыу. ■ Илен, телен ҡурсап яуға сапмаһа, ирмен тигән ир-егеттән науа юҡ. Й. Солтанов.
НАУАЛЫ (Р.: полезный; И.: profitable; Т.: yararlı, faydalı) с. иҫк. ҡар. файҙалы.
Кәрәкле булған. □ Полезный. Науалы эш. Науалы кәцәш. Науалы осрашыу.
НАУҠАҪ (Р.: болезнь; И.: malady; Т.: hastalık) и. диал. ҡар. ауырыу.
Организмдың ғәҙәти эшмәкәрлеге боҙолған хәл, һауһыҙлыҡ; сир. □ Болезнь, хворь, недуг. Науҡаҫ йоҡтороу.
НАУҠАҪЛАУ (науҡаҫла-) (Р: нездоровиться; И.: feel sick; T.: rahatsızlanmak) ҡ. диал. ҡар. ауырыҡһыныу.
Ауырыҡһынып, сирләп тороу. □ Нездоровиться. Науҡаҫлап тороу. Беҙҙең малай науҡаҫлап тора әле.
НАУРУЗ I [фарс. jjjA] (Р: Навруз; И.: Iranian/Persian New Year; T.: Nevruz) и. иҫк.
1. Ҡояш календары буйынса яңы йыл башланған көн (21 март). □ Навруз (начало нового года, совпадает с днём весеннего равноденствия —21 марта по солнечному календарю)', день весеннего равноденствия. Науруз байрамын ойоштороу. И Науруз башланғас та, иртә менән бөтә бала-саға, йәштәр, уҫмерҙәр ауылдың ҡарттарын куреп сығырға тейеш. Халыҡ ижадынан. Науруз — фарсы һуҙе, «яңы көн» тигәнде аңлата. Тарихы яҙма булмаған дәуергә барып тоташа. «Башҡортостан», 22 март 2012.
2. Ҡайһы бер төрки халыҡтарында иҫкесә яңы йыл. □ Навруз.
НАУРУЗ II (Р: название родовых подразделений башкир; И.: Bashkir clan names; T.: Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Бөрйән, ҡыпсаҡ ҡәбиләләренә ҡараған башҡорт аймаҡтарының исеме. □ Название родовых подразделений башкир племён бурзян, кыпчак. Науруз егете.
НАУШНИК (наушнигы) [рус ] (Р: наушник; И.: ear-phone; T.: kulaklık) и. ҡар. ҡолаҡлыҡ.
Ҡолаҡҡа ҡуйып тыңлау өсөн ҡулайлама. □ Наушник. Наушник кейеу. Наушник менән тыңлау. ■ Зөләйхә әбей ныҡ ҡына
арыған булһа ла, ҡыҙыҡһынып, өҫтәл янына барып ултырҙы ла, Юлдаш биргән наушникты ҡолағына ҡуйып: «Йә һуң, йырлатып ебәр», — тине. 3. Биишева.
НАУЫҠ САРЛАҠ (сарлағы) и. зоол. ҡар. мауыҡ сарҙаҡ. Кул өҫтөнән науыҡ сарлаҡтар оса.
Н АУ ЫР (Р: туберкулёз шейных желез; И.: thyroid gland; T.: bez tüberkülozu) и. мед. диал. ҡар. ҡылауыр.
Тамаҡ, ҡолаҡ аҫты, муйын биҙҙәрендәге ағып торған шешек. □ Туберкулёз шейных желез. Hay ыр менән ауырыу. Науырҙы дауалау.
Н АУ ЫР ЕЛӘГЕ (Р: трава, используемая при лечении туберкулёза шейных желез; И.: sort of medicinal herb; T: bir şifalı bitki) u. бот. диал.
Күгелйем япраҡлы, бер яҡлап ҡына теҙелеп торған күгелйем емешле үлән (тамырын ҡайнатып, ҡылауыр ауырыуын дауалайҙар). □ Трава, используемая при лечении туберкулёза шейных желез. Науыр еләге йыйыу. Науыр еләге киптереу.
НАФИГ [ғәр. (Р-: полезный; И.: profitable; T: yararlı, faydalı) с. иҫк.
Һөҙөмтә бирерлек файҙаһы булған; кәрәкле, файҙалы. □ Полезный, выгодный, приносящий пользу. Нафиғ булыу. ■ Йософ нәби әхуәлене асһам, мөьминдәргә нафиғтыр. «Йософ вә Зөләйха».
НАФТАЛАН [рус. нафталана} (Р: нафталана; И.: sort of medicinal oil; T: petrolün bir türevi olan koyu renkli ve kıvamlı neft) u.
Ҡара төҫтәге ҡуйы шифалы минераль шыйыҡса. □ Нафталана. / Нафталановый. Нафталан ятҡылығы. Нафталандың шифалы уҙенсәлеге. Нафталан ләме. Нафталан ванна. ■ «Бодрость» — республикала нафталан (өлгөрөп етмәгән нефть) ҡулланылған берҙән-бер шифахана. «Башҡортостан», 9 декабрь 2010.
НАФТАЛИН [рус. < гр. naphtha йефть'] (Р: нафталин; И.: naphthalene; T: naftalin) и. хим.
Ҡырҡыу еҫле аҡ төҫтәге кристалл матдә (техник мәнфәғәт өсөн шулай уҡ кейемде көйәнән һаҡлау өсөн ҡулланыла). □ Нафта
532