Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 534
Поиск по словарям
НАХИӘ
һигеҙ мец һалдат һәм офицер ҡатнашасаҡ, .. шулай уҡ смотрҙа 660 суворовсы менән нахимовсы һәм 550 хәрби музыкант ҡатнашасаҡ. «Йәшлек», 1 май 2008.
НАХИӘ [ғәр. (Р.: административнотерриториальная единица; И.: shire; parish; T.: bölge) и. иҫк.
Административ-территориаль берәмек; өйәҙ, район. □ Административно-территориальная единица; уезд, волость, район. Нахиә старшинаһы. Нахиәгә барыу.
НАХУШ [фарс. (Р: неприятный; И.: unpleasant; T.: nahoş) с. иҫк.
Нимәнецдер булмышы, асылы, сифаты насар булған; яман. □ Неприятный; нехороший, плохой. Нахуш һуҙ. Нахуш ҡылыҡ. Нахуш хәбәр. Нахуш ғәҙәт.
НАҺАР и. диал. ҡар. наһыр. Наһар итеу.
НАҺЫР [ғәр. jf] (Р: желание; И.: wish; T.: istek) и. иҫк.
Теләгән эш-хәлдең киләсәктә булырына ышаныс; өмөт. □ Желание, надежда. ■ Тилмереп килгән еһерҙец наһырын ергә ормағыҙ. Халыҡ ижадынан.
НАҺЫР ҠОРОУ (наһыр ҡоро-) (Р: потерять надежду; И.: lose hope; T.: umudunu kesmek) ҡ.
Күңел ҡайтыу, дәрте бөтөү, өмөт һүрелеү. □ Потерять надежду, отчаиваться. Минең наһырымды ҡоротто. ■ Егеттәрҙең бик наһыры ҡороған быға, турә тирмәһенә ҡабат аяҡ баҫмаҫ булғандар. Әкиәттән.
НАҺЫР ҠЫРҠЫУ (наһыр ҡырҡ-) (Р: измучиться; И.: be exhausted; T: acı görmüş olmak) ҡ. диал.
Төрлө ауырлыҡ, ҡыйынлыҡтар менән үҙәккә үтеү (яҙмышҡа, тормош хәлдәренә ҡарата). □ Измучиться, натерпеться. Наһыр ҡырҡҡан мәл. Наһыр ҡырҡҡан ваҡытта.
НАЦИЗМ [рус. < нем. Nazismus] (Р.: нацизм; И.: Nazism; T: Nazizm; Nazilik) и.
Фашизм менән расизмды берләштергән доктрина. □ Нацизм. Герман нацизмы. Нацизмға ҡаршы көрәшеу. Нацизмды ҡыйратыу. Нацизмды еңеу. Нацизмдан азат итеу. ■ Еңеу көнө донъя халҡына нацизмды еңеуебеҙҙе хәтерләтеп тора. «Атайсал», 11 май 2012.
НАЦИОНАЛИЗАЦИЯ [рус. < лат. natio "халыҡ"] (Р: национализация; И.: nationalization; T: millileştirme; devletleştirme) и.
Эре предприятиеларҙың, ерҙең, айырым халыҡ хужалығы тармаҡтарының хосуси милектән дәүләт милкенә күсерелеше, дәүләтләштереү күренеше. □ Национализация. Национализация яһау. Национализация уткәреу. ■ Хаҡлы рәуештә эйә булған нефть һәм газды, ер һәм һыуҙы халыҡҡа кире ҡайтарыу, дөйөм национализация кәрәк. «Башҡортостан», 16 ноябрь 2011.
НАЦИОНАЛИЗАЦИЯЛАНЫУ (национализациялан-) ҡ. төш. ҡар. национализа-циялау. страд, от национализациялау. Национализацияланған сәнәғәт.
НАЦИОНАЛИЗАЦИЯЛАУ (национализацияла-) (Р: национализировать; И.: nationalize; T: millileştirmek) ҡ.
Хосуси милекте дәүләт милкенә әйләндереү. □ Национализировать. Ерҙе национализациялау. Етештереу сараларын национализациялау. Ҡеуәтле заводтарҙы национализациялау.
НАЦИОНАЛИЗМ [рус.] и. ҡар. милләтселек. ■ Национализм — уҙ мәҙәниәтеңдең уникаллеген аңлау һәм бер юлы кешелек өсөн башҡа милли мәҙәниәттәрҙең дә мөһимлеген инҡар итеу. «Шоңҡар», № 4, 2010.
НАЦИСТ [рус. < нем. Nazist < Nationalso-zialist] (Р: нацист; И.: Nazi; T: Nazi) и.
1. Нацизм яҡлы кеше. □ Нацист. Нацистар ойошмаһы. ■ Элемтәсе Нәсибулла Поль -шаны азат итеуҙә, Берлинды штурмлауҙа, фашист һәм яуыз нацистарға ҡарата Нюрнберг судында ҡатнаша. «Урал», 5 май 2012.
2. Германия фашистары партияһының ағзаһы. □ Нацист. Нацистар вәхшилеге.
НАЧАЛЬНИК (начальнигы) [рус ] (Р: начальник; И.: boss; T.: şef) и. һөйл. ҡар. етәксе.
Ниндәйҙер эшкә йәки ойошмаға етәкселек иткән вазифалы кеше; башлыҡ. □ Начальник. Бу лек начальнигы. Ҡарауыл начальнигы. Завод начальнигы. Начальниктан рөхсәт алыу. ■ Ҡупте кургән,.. ҡанундарҙы яҡшы белгән начальник ашығыс команда бирҙе. 3. Ураҡсин.
534
һигеҙ мец һалдат һәм офицер ҡатнашасаҡ, .. шулай уҡ смотрҙа 660 суворовсы менән нахимовсы һәм 550 хәрби музыкант ҡатнашасаҡ. «Йәшлек», 1 май 2008.
НАХИӘ [ғәр. (Р.: административнотерриториальная единица; И.: shire; parish; T.: bölge) и. иҫк.
Административ-территориаль берәмек; өйәҙ, район. □ Административно-территориальная единица; уезд, волость, район. Нахиә старшинаһы. Нахиәгә барыу.
НАХУШ [фарс. (Р: неприятный; И.: unpleasant; T.: nahoş) с. иҫк.
Нимәнецдер булмышы, асылы, сифаты насар булған; яман. □ Неприятный; нехороший, плохой. Нахуш һуҙ. Нахуш ҡылыҡ. Нахуш хәбәр. Нахуш ғәҙәт.
НАҺАР и. диал. ҡар. наһыр. Наһар итеу.
НАҺЫР [ғәр. jf] (Р: желание; И.: wish; T.: istek) и. иҫк.
Теләгән эш-хәлдең киләсәктә булырына ышаныс; өмөт. □ Желание, надежда. ■ Тилмереп килгән еһерҙец наһырын ергә ормағыҙ. Халыҡ ижадынан.
НАҺЫР ҠОРОУ (наһыр ҡоро-) (Р: потерять надежду; И.: lose hope; T.: umudunu kesmek) ҡ.
Күңел ҡайтыу, дәрте бөтөү, өмөт һүрелеү. □ Потерять надежду, отчаиваться. Минең наһырымды ҡоротто. ■ Егеттәрҙең бик наһыры ҡороған быға, турә тирмәһенә ҡабат аяҡ баҫмаҫ булғандар. Әкиәттән.
НАҺЫР ҠЫРҠЫУ (наһыр ҡырҡ-) (Р: измучиться; И.: be exhausted; T: acı görmüş olmak) ҡ. диал.
Төрлө ауырлыҡ, ҡыйынлыҡтар менән үҙәккә үтеү (яҙмышҡа, тормош хәлдәренә ҡарата). □ Измучиться, натерпеться. Наһыр ҡырҡҡан мәл. Наһыр ҡырҡҡан ваҡытта.
НАЦИЗМ [рус. < нем. Nazismus] (Р.: нацизм; И.: Nazism; T: Nazizm; Nazilik) и.
Фашизм менән расизмды берләштергән доктрина. □ Нацизм. Герман нацизмы. Нацизмға ҡаршы көрәшеу. Нацизмды ҡыйратыу. Нацизмды еңеу. Нацизмдан азат итеу. ■ Еңеу көнө донъя халҡына нацизмды еңеуебеҙҙе хәтерләтеп тора. «Атайсал», 11 май 2012.
НАЦИОНАЛИЗАЦИЯ [рус. < лат. natio "халыҡ"] (Р: национализация; И.: nationalization; T: millileştirme; devletleştirme) и.
Эре предприятиеларҙың, ерҙең, айырым халыҡ хужалығы тармаҡтарының хосуси милектән дәүләт милкенә күсерелеше, дәүләтләштереү күренеше. □ Национализация. Национализация яһау. Национализация уткәреу. ■ Хаҡлы рәуештә эйә булған нефть һәм газды, ер һәм һыуҙы халыҡҡа кире ҡайтарыу, дөйөм национализация кәрәк. «Башҡортостан», 16 ноябрь 2011.
НАЦИОНАЛИЗАЦИЯЛАНЫУ (национализациялан-) ҡ. төш. ҡар. национализа-циялау. страд, от национализациялау. Национализацияланған сәнәғәт.
НАЦИОНАЛИЗАЦИЯЛАУ (национализацияла-) (Р: национализировать; И.: nationalize; T: millileştirmek) ҡ.
Хосуси милекте дәүләт милкенә әйләндереү. □ Национализировать. Ерҙе национализациялау. Етештереу сараларын национализациялау. Ҡеуәтле заводтарҙы национализациялау.
НАЦИОНАЛИЗМ [рус.] и. ҡар. милләтселек. ■ Национализм — уҙ мәҙәниәтеңдең уникаллеген аңлау һәм бер юлы кешелек өсөн башҡа милли мәҙәниәттәрҙең дә мөһимлеген инҡар итеу. «Шоңҡар», № 4, 2010.
НАЦИСТ [рус. < нем. Nazist < Nationalso-zialist] (Р: нацист; И.: Nazi; T: Nazi) и.
1. Нацизм яҡлы кеше. □ Нацист. Нацистар ойошмаһы. ■ Элемтәсе Нәсибулла Поль -шаны азат итеуҙә, Берлинды штурмлауҙа, фашист һәм яуыз нацистарға ҡарата Нюрнберг судында ҡатнаша. «Урал», 5 май 2012.
2. Германия фашистары партияһының ағзаһы. □ Нацист. Нацистар вәхшилеге.
НАЧАЛЬНИК (начальнигы) [рус ] (Р: начальник; И.: boss; T.: şef) и. һөйл. ҡар. етәксе.
Ниндәйҙер эшкә йәки ойошмаға етәкселек иткән вазифалы кеше; башлыҡ. □ Начальник. Бу лек начальнигы. Ҡарауыл начальнигы. Завод начальнигы. Начальниктан рөхсәт алыу. ■ Ҡупте кургән,.. ҡанундарҙы яҡшы белгән начальник ашығыс команда бирҙе. 3. Ураҡсин.
534