Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 536
Поиск по словарям
НАЯНЛЫҠ
2. Хәйләләү, мутлашыу. □ Хитрить, плутовать. Наянлана башланы.
НАЯНЛЫҠ (наянлығы) (Р.: шалость; И.: prank; frolic; caper; T.: yaramazlık) и. диал. ҡар. шаянлыҡ.
Шуҡлыҡҡа ҡоролған эш-хәл; мутлыҡ. □ Шалость, озорство. Ҡыҙҙарҙың наянлығы. Наянлыҡ арҡаһында бәләгә тарыу.
НАЯТ [рус. на ять\ (Р.: отлично; И.: splendidly; T.: pekâlâ) р. һөйл. ҡар. яҡшы.
Һәйбәт итеп башҡарылған. □ Отлично, хорошо. Наят булыу. Наят итеп башҡарып ҡуйыу. Наят итеп йыйып ҡуйҙы.
НЕАНДЕРТАЛЬ [рус. < лат. Homo пеап-derthalensis} (Р: неандерталец; И.: Neanderthal; T.: Neandertal insanı) и. антроп.
Тәүге һәм урта палеолит дәүерендә йәшәгән боронғо кеше. □ Неандерталец. / Неандертальский. Неандерталь кешеһе йәшәгән урындарҙы тикшереу. Неандерталдәрҙең һөлдәләрен табыу.
НЕВР..., НЕВРО... [рус. < гр. neuron ‘нервы’} (Р: невр..., невро...; И.: associated with nerves; T: sinir)
Ҡушма һүҙҙәрҙең нервыларға, нервы системаһына мөнәсәбәтле икәнен белдергән тәүге өлөшө. □ Невр..., невро... (первая составная часть сложных слов, указывающая на их отношение к нервной системе человека). Неврит. Невралгия. Неврастения.
НЕВРАЛГИЯ [рус. < гр. neuron ‘нервы’ + algos ‘ауыртыу’] (Р: невралгия; И.: neuralgia; T: nevralji) и. мед.
Ниндәй ҙә булһа бер нервының зарар-ланыуы йәки шешеүенән килеп сыҡҡан ауыртыу. □ Невралгия. Соцҡа невралгияһы. Ҡабырға-ара невралгияһы. Өс тармаҡлы нервы невралгияһы. ■ Бил ауыртҡанда, ревматизм, невралгия менән яфаланғанда меңьяпраҡ уләненән әҙерләнгән төнәтмә ярҙам итә. «Башҡортостан ҡыҙы», № 2, 2012.
НЕВРАСТЕНИК (неврастенигы) [рус.] (Р: неврастеник; И.: neurotic; T: nevrastenik) и. мед.
Нервыһы ҡаҡшаған кеше. □ Неврастеник. / Неврастенический. Неврастеникҡа әйләнеу. Неврастеникты дауалау. ■ Бер туҡтауһыҙ «һин тейешһең» һуҙен генә ише
теп уҫкән баланың, ахыр сиктә, неврастеникҡа әйләнеуе лә ихтимал. «Шоңҡар», № 6, 2010.
НЕВРАСТЕНИЯ [рус. < гр. neuron ‘нервы’ + stenos ‘көслө’] (Р: неврастения; И.: neurasthenia; T: nevrasteni) и. мед.
Нервы системаһының ҡаҡшауы (бик тиҙ арыу, баш ауыртыу, бушҡа ғына ярһып барыу кеуек куренештәрҙә сағыла). □ Неврастения. Авитаминоз неврастенияһы. Ҡан тамырҙары неврастенияһы. ■ Неврастения — ул нервы системаһының хәлһеҙләнеуе, функциональ торошо уҙгәреуе, быға кире тойғолар тыуҙырыусы психик факторҙар, ҡайғырыу, нервы-психик системаһының көсөргәнешле эшләуе, куңел йәрәхәте сәбәп булып тора. «Йәшлек», 23 апрель 2011.
НЕВРИТ [рус. < гр. neuron ‘нервы’] (Р: неврит; И.: neuritis; T: nevrit) и. мед.
Һыуыҡ тейеү, бәрелеү йәки инфекция һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән нервы ауырыуы. □ Неврит. Вегетатив неврит. Инфекцион неврит. Травма невриты. ■ Ишетеу нервыһының невриты — һәр ваҡыт ялыу, мыжыуҙарҙы ишетергә мәжбур булғандарҙың сире. «Йәшлек», 27 июль 2012.
НЕВРОЗ [рус. < гр. neuron ‘нервы’] (Р: невроз; И.: neurosis; T: nevroz) и. мед.
Ниндәй ҙә булһа эске ағзаның насар эшләүендә, шулай уҡ матдәләр алмашы-ныуындағы үҙгәрештә сағылған нервы ауырыуы. □ Невроз. Ҡурҡыу неврозы. Йөрәк неврозы. Хәрәкәт боҙолоу неврозы. ■ Невроз — сағыштырмаса еңел ауырыу, сир айырыуса йомшаҡ, хисле, һәр нәмәне йөрәгенә яҡын ҡабул итеусе кешеләрҙә йыш осрай. «Йәшлек», 23 апрель 2011. Невроздарҙан яфаланыусы ауырыуҙар йыш ҡына баш ауыртыуына, баш әйләнеуенә, йоҡоһоҙлоҡҡа, ҡурҡып, хәуефләнеп йәшәугә зарлана. «Башҡортостан», 2 ноябрь 2012.
НЕВРОЛОГ [рус.] (Р: невролог; И.: neurologist; T.: nörolog, sinir hastalıkları uzmanı) и. мед.
Неврология өлкәһендәге белгес. □ Невролог. Невролог курһәтмәләре. Неврологта тикшерелеу. ■ Неврологтар фекеренсә, баланың сәләмәт, даими йоҡоһо булырға те
536
2. Хәйләләү, мутлашыу. □ Хитрить, плутовать. Наянлана башланы.
НАЯНЛЫҠ (наянлығы) (Р.: шалость; И.: prank; frolic; caper; T.: yaramazlık) и. диал. ҡар. шаянлыҡ.
Шуҡлыҡҡа ҡоролған эш-хәл; мутлыҡ. □ Шалость, озорство. Ҡыҙҙарҙың наянлығы. Наянлыҡ арҡаһында бәләгә тарыу.
НАЯТ [рус. на ять\ (Р.: отлично; И.: splendidly; T.: pekâlâ) р. һөйл. ҡар. яҡшы.
Һәйбәт итеп башҡарылған. □ Отлично, хорошо. Наят булыу. Наят итеп башҡарып ҡуйыу. Наят итеп йыйып ҡуйҙы.
НЕАНДЕРТАЛЬ [рус. < лат. Homo пеап-derthalensis} (Р: неандерталец; И.: Neanderthal; T.: Neandertal insanı) и. антроп.
Тәүге һәм урта палеолит дәүерендә йәшәгән боронғо кеше. □ Неандерталец. / Неандертальский. Неандерталь кешеһе йәшәгән урындарҙы тикшереу. Неандерталдәрҙең һөлдәләрен табыу.
НЕВР..., НЕВРО... [рус. < гр. neuron ‘нервы’} (Р: невр..., невро...; И.: associated with nerves; T: sinir)
Ҡушма һүҙҙәрҙең нервыларға, нервы системаһына мөнәсәбәтле икәнен белдергән тәүге өлөшө. □ Невр..., невро... (первая составная часть сложных слов, указывающая на их отношение к нервной системе человека). Неврит. Невралгия. Неврастения.
НЕВРАЛГИЯ [рус. < гр. neuron ‘нервы’ + algos ‘ауыртыу’] (Р: невралгия; И.: neuralgia; T: nevralji) и. мед.
Ниндәй ҙә булһа бер нервының зарар-ланыуы йәки шешеүенән килеп сыҡҡан ауыртыу. □ Невралгия. Соцҡа невралгияһы. Ҡабырға-ара невралгияһы. Өс тармаҡлы нервы невралгияһы. ■ Бил ауыртҡанда, ревматизм, невралгия менән яфаланғанда меңьяпраҡ уләненән әҙерләнгән төнәтмә ярҙам итә. «Башҡортостан ҡыҙы», № 2, 2012.
НЕВРАСТЕНИК (неврастенигы) [рус.] (Р: неврастеник; И.: neurotic; T: nevrastenik) и. мед.
Нервыһы ҡаҡшаған кеше. □ Неврастеник. / Неврастенический. Неврастеникҡа әйләнеу. Неврастеникты дауалау. ■ Бер туҡтауһыҙ «һин тейешһең» һуҙен генә ише
теп уҫкән баланың, ахыр сиктә, неврастеникҡа әйләнеуе лә ихтимал. «Шоңҡар», № 6, 2010.
НЕВРАСТЕНИЯ [рус. < гр. neuron ‘нервы’ + stenos ‘көслө’] (Р: неврастения; И.: neurasthenia; T: nevrasteni) и. мед.
Нервы системаһының ҡаҡшауы (бик тиҙ арыу, баш ауыртыу, бушҡа ғына ярһып барыу кеуек куренештәрҙә сағыла). □ Неврастения. Авитаминоз неврастенияһы. Ҡан тамырҙары неврастенияһы. ■ Неврастения — ул нервы системаһының хәлһеҙләнеуе, функциональ торошо уҙгәреуе, быға кире тойғолар тыуҙырыусы психик факторҙар, ҡайғырыу, нервы-психик системаһының көсөргәнешле эшләуе, куңел йәрәхәте сәбәп булып тора. «Йәшлек», 23 апрель 2011.
НЕВРИТ [рус. < гр. neuron ‘нервы’] (Р: неврит; И.: neuritis; T: nevrit) и. мед.
Һыуыҡ тейеү, бәрелеү йәки инфекция һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән нервы ауырыуы. □ Неврит. Вегетатив неврит. Инфекцион неврит. Травма невриты. ■ Ишетеу нервыһының невриты — һәр ваҡыт ялыу, мыжыуҙарҙы ишетергә мәжбур булғандарҙың сире. «Йәшлек», 27 июль 2012.
НЕВРОЗ [рус. < гр. neuron ‘нервы’] (Р: невроз; И.: neurosis; T: nevroz) и. мед.
Ниндәй ҙә булһа эске ағзаның насар эшләүендә, шулай уҡ матдәләр алмашы-ныуындағы үҙгәрештә сағылған нервы ауырыуы. □ Невроз. Ҡурҡыу неврозы. Йөрәк неврозы. Хәрәкәт боҙолоу неврозы. ■ Невроз — сағыштырмаса еңел ауырыу, сир айырыуса йомшаҡ, хисле, һәр нәмәне йөрәгенә яҡын ҡабул итеусе кешеләрҙә йыш осрай. «Йәшлек», 23 апрель 2011. Невроздарҙан яфаланыусы ауырыуҙар йыш ҡына баш ауыртыуына, баш әйләнеуенә, йоҡоһоҙлоҡҡа, ҡурҡып, хәуефләнеп йәшәугә зарлана. «Башҡортостан», 2 ноябрь 2012.
НЕВРОЛОГ [рус.] (Р: невролог; И.: neurologist; T.: nörolog, sinir hastalıkları uzmanı) и. мед.
Неврология өлкәһендәге белгес. □ Невролог. Невролог курһәтмәләре. Неврологта тикшерелеу. ■ Неврологтар фекеренсә, баланың сәләмәт, даими йоҡоһо булырға те
536