Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 545
Поиск по словарям
НЕФТСЕ
1. Нәҙегәйтеү; нескәгә әйләндереү. □ Делать тонким, утончать что. Кулдәктең билен нескәртеу.
2. Юғары тонға күтәреү, нәҙегәйтеү (тауышҡа ҡарата). □ Делать высоким, тонким (о звуке, о голосе). И Буре телен йоҡартып, тауышын нескәртер өсөн туп-тура тимерсе эҙләп киткән, ти. Әкиәттән.
3. кусм. Тәьҫирләндереү, хискә бирел-дереү. □ Растрогать, взволновать чем-л., заставить расчувствоваться. Куцелде нескәртеу. ■ Артистар тәҡдим иткән концерт, куцелде нескәртеп, әҫәрләндереп ебәрә. «Киске Өфө», № 50, 2012.
НЕТТО [рус. < ит. netto 'саф’] (Р.: нетто; И.: net weight; Т.: net) и. сауҙа.
Тауарҙың, йөктөң һауытынан башҡа ауырлығы; саф ауырлығы; киреһе — брутто. □ Нетто. Нетто ауырлығы. Тауарҙыц нетто массаһы. ■ Төргәктә тауарҙыц исеме, сорты, нетто ауырлығы, хаҡы, төрөу датаһы курһәтелә, матди яуаплы кешенец ҡултамғаһы йәки ойошма мисәте ҡуйылыуы мотлаҡ. «Йүрүҙән», 11 март 2013.
НЕУСТОЙКА [рус.] (Р: неустойка; И.: forfeit; T: cayma tazminatı) и. иҡт.
Килешеүҙе боҙған өсөн штраф суммаһы. □ Неустойка. Неустойка туләу. Неустойка талап итеу. ■ Сифатһыҙ тауар өсөн аҡсаны ҡайтарып алыуҙан йәки уны икенсегә алмаштырыуҙан тыш, мораль зыян, неустойка өсөн дә аҡса туләтә алаһығыҙ. «Башҡортостан», 23 декабрь 2011.
НЕФЕЛИН [рус. < гр. nephele 'болот’] (Р: нефелин; И.: nepheline; T: nefel) и. мин.
Ҡырсынташ, балсыҡ, натрий йәки калий ҡатнаш минерал (ашлама эшләуҙә һәм ҡайһы бер сөнәғәт тармаҡтарында ҡулланыла). □ Нефелин. / Нефелиновый. Нефелин ятҡылығы. Нефелин етештереу. Нефелинлы ашлама.
НЕФРИТ I [рус. < гр. nephros 'бөйөр’] (Р: нефрит; И.: greenstone; T: nefrit) и. мин.
Аҡ, йәшкелт йәки ҡара йәшел төҫтәге төрлө предметтар яһау, биҙәү өсөн ҡулланылған таш. □ Нефрит. / Нефритовый. Нефрит ҡатлауҙары. Нефрит киҫәге. Неф
рит — сәләмәтлек ташы. Нефрит ваза. Нефрит сувенир. Нефрит ҡашлы йөҙөк.
НЕФРИТ II [рус. < гр. nephros 'бөйөр’] (Р: нефрит; И.: nephritis; T.: böbrek iltihabı) и. мед.
Бөйөр шешеүе. □ Нефрит. Нефритты халыҡ ысулы менән дауалау. ■ Нефрит, бауыр һәм ут булеу юлдары ауырыуҙарынан кефир диетаһы ярҙам итә. Интернет селтәренән.
НЕФРОЛОГИЯ [рус. < гр. nepbros 'бөйөр’ + logos 'тәғлимәт’] (Р: нефрология; И.: nephrology; T.: nefroloji) и. мед.
Медицинаның бөйөр төҙөлөшөн, эшсәнлеген, уларҙы дауалау юлдарын өйрәнә торған бүлеге. □ Нефрология. / Нефрологический. Нефрология кафедраһы. Дауахананың нефрология булеге. Нефрология белгесе.
НЕФТЕБАЗА [рус.] (Р: нефтебаза; И.: bulk plant petroleum depot; T: petrol deposu) и.
Нефттән алынған яғыулыҡ һәм майҙарҙы һаҡлай һәм тәьмин итә торған урын. □ Нефтебаза. Нефтебаза төҙөу. Нефтеба-зала эшләу. Нефтебазаға барыу.
НЕФТЛЕ (Р: содержащий нефть; И.: petroleum; T.: petrollü) с.
Нефте булған, нефть тултырылған. □ Содержащий нефть, нефтяной. Нефтле ҡатлам. Нефтле төбәк. Нефтле цистерна. ■ 60-сы йылдар эҙләнеуҙәре Кумертау ҡалаһы һәм көньяҡтараҡ ерҙәрҙә газ-конден-сатлы, газ-нефтле ятҡылыҡтар асыу менән билдәле. «Торатау», 15 май 2012.
НЕФТСЕ (Р: нефтяник; И.: oilman; Т.: petrolcü) и.
Нефть сәнәғәтендәге эшсе һәм нефть буйынса эшләгән белгес. □ Нефтяник. Башҡортостан нефтселәре. Нефтселәр көнө. Нефтселәр байрамы. ■ Юлдаш Ишембайҙан бында өләсәһенә, Ҡыҙырас Октябрь-скийҙан апаһына ҡунаҡҡа килгән. Уларҙың икеһенең дә аталары — нефтсе. 3. Биишева. Нефтселәр .. әрпеш ҡыланып, ерҙе боҙалар. Д. Бүләков. Йылына 15 миллион тонна нефть сығарып, 1955 йылда Башҡортостан
18- 1.0062.14
545
1. Нәҙегәйтеү; нескәгә әйләндереү. □ Делать тонким, утончать что. Кулдәктең билен нескәртеу.
2. Юғары тонға күтәреү, нәҙегәйтеү (тауышҡа ҡарата). □ Делать высоким, тонким (о звуке, о голосе). И Буре телен йоҡартып, тауышын нескәртер өсөн туп-тура тимерсе эҙләп киткән, ти. Әкиәттән.
3. кусм. Тәьҫирләндереү, хискә бирел-дереү. □ Растрогать, взволновать чем-л., заставить расчувствоваться. Куцелде нескәртеу. ■ Артистар тәҡдим иткән концерт, куцелде нескәртеп, әҫәрләндереп ебәрә. «Киске Өфө», № 50, 2012.
НЕТТО [рус. < ит. netto 'саф’] (Р.: нетто; И.: net weight; Т.: net) и. сауҙа.
Тауарҙың, йөктөң һауытынан башҡа ауырлығы; саф ауырлығы; киреһе — брутто. □ Нетто. Нетто ауырлығы. Тауарҙыц нетто массаһы. ■ Төргәктә тауарҙыц исеме, сорты, нетто ауырлығы, хаҡы, төрөу датаһы курһәтелә, матди яуаплы кешенец ҡултамғаһы йәки ойошма мисәте ҡуйылыуы мотлаҡ. «Йүрүҙән», 11 март 2013.
НЕУСТОЙКА [рус.] (Р: неустойка; И.: forfeit; T: cayma tazminatı) и. иҡт.
Килешеүҙе боҙған өсөн штраф суммаһы. □ Неустойка. Неустойка туләу. Неустойка талап итеу. ■ Сифатһыҙ тауар өсөн аҡсаны ҡайтарып алыуҙан йәки уны икенсегә алмаштырыуҙан тыш, мораль зыян, неустойка өсөн дә аҡса туләтә алаһығыҙ. «Башҡортостан», 23 декабрь 2011.
НЕФЕЛИН [рус. < гр. nephele 'болот’] (Р: нефелин; И.: nepheline; T: nefel) и. мин.
Ҡырсынташ, балсыҡ, натрий йәки калий ҡатнаш минерал (ашлама эшләуҙә һәм ҡайһы бер сөнәғәт тармаҡтарында ҡулланыла). □ Нефелин. / Нефелиновый. Нефелин ятҡылығы. Нефелин етештереу. Нефелинлы ашлама.
НЕФРИТ I [рус. < гр. nephros 'бөйөр’] (Р: нефрит; И.: greenstone; T: nefrit) и. мин.
Аҡ, йәшкелт йәки ҡара йәшел төҫтәге төрлө предметтар яһау, биҙәү өсөн ҡулланылған таш. □ Нефрит. / Нефритовый. Нефрит ҡатлауҙары. Нефрит киҫәге. Неф
рит — сәләмәтлек ташы. Нефрит ваза. Нефрит сувенир. Нефрит ҡашлы йөҙөк.
НЕФРИТ II [рус. < гр. nephros 'бөйөр’] (Р: нефрит; И.: nephritis; T.: böbrek iltihabı) и. мед.
Бөйөр шешеүе. □ Нефрит. Нефритты халыҡ ысулы менән дауалау. ■ Нефрит, бауыр һәм ут булеу юлдары ауырыуҙарынан кефир диетаһы ярҙам итә. Интернет селтәренән.
НЕФРОЛОГИЯ [рус. < гр. nepbros 'бөйөр’ + logos 'тәғлимәт’] (Р: нефрология; И.: nephrology; T.: nefroloji) и. мед.
Медицинаның бөйөр төҙөлөшөн, эшсәнлеген, уларҙы дауалау юлдарын өйрәнә торған бүлеге. □ Нефрология. / Нефрологический. Нефрология кафедраһы. Дауахананың нефрология булеге. Нефрология белгесе.
НЕФТЕБАЗА [рус.] (Р: нефтебаза; И.: bulk plant petroleum depot; T: petrol deposu) и.
Нефттән алынған яғыулыҡ һәм майҙарҙы һаҡлай һәм тәьмин итә торған урын. □ Нефтебаза. Нефтебаза төҙөу. Нефтеба-зала эшләу. Нефтебазаға барыу.
НЕФТЛЕ (Р: содержащий нефть; И.: petroleum; T.: petrollü) с.
Нефте булған, нефть тултырылған. □ Содержащий нефть, нефтяной. Нефтле ҡатлам. Нефтле төбәк. Нефтле цистерна. ■ 60-сы йылдар эҙләнеуҙәре Кумертау ҡалаһы һәм көньяҡтараҡ ерҙәрҙә газ-конден-сатлы, газ-нефтле ятҡылыҡтар асыу менән билдәле. «Торатау», 15 май 2012.
НЕФТСЕ (Р: нефтяник; И.: oilman; Т.: petrolcü) и.
Нефть сәнәғәтендәге эшсе һәм нефть буйынса эшләгән белгес. □ Нефтяник. Башҡортостан нефтселәре. Нефтселәр көнө. Нефтселәр байрамы. ■ Юлдаш Ишембайҙан бында өләсәһенә, Ҡыҙырас Октябрь-скийҙан апаһына ҡунаҡҡа килгән. Уларҙың икеһенең дә аталары — нефтсе. 3. Биишева. Нефтселәр .. әрпеш ҡыланып, ерҙе боҙалар. Д. Бүләков. Йылына 15 миллион тонна нефть сығарып, 1955 йылда Башҡортостан
18- 1.0062.14
545