Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 548
Поиск по словарям
ни
ҡурҡмай торғайным. Ни булһа булыр, әйҙә, ти ҙә ҡуя инем. 3. Биишева. Ни бысағыма <кәрәк> бер нәмәгә лә кәрәкмәгән. □ соотв. На кой чёрт. Ни бысағыма бимазалап йөрөйһөң? ■ Илеңбулыпта,телеңбулмаһа, көнөңдө көн итер динең булмаһа, илеңде кутәрер иңең булмаһа, ни бысағыма яҡты донъяһы! Р. Бикбаев. Ни бысағыма шул ерҙе, аршынлы тауар һымаҡ, ҡат-ҡат улсәргә! Ә. Хәкимов. Ни ҙә булһа берәй нәмә. □ Хоть что. ■ Ултырыр ер тапһам, блокнотымды һәм ҡәләмемде алып, ни ҙә булһа һыҙғылап маташам. Н. Мусин. Ни етмәне {йәки нимә етмәй) кешенең самаһыҙ эш-ҡылығына ризаһыҙлыҡ белдергәндә әйтелә. □ Чего не хватает. ■ Тора башлауҙарына әле генә, уларға ни етмәй, бер-береһен куреп туя алмаҫ ваҡыттары бит! М. Тажи. Ни етте булыр-булмаҫ, теләһә ниндәй. □ Всякая всячина. ■ Буҙаның яҡшы эшләнгәне ни етте һыраңды бәреп йыға ул. С. Агиш. Ҡайҙа, ҡайҙа, ни етте кешене саҡырмайҙар бит райкомға эшкә. Д. Бүләков. Ни етте шуны теләһә ниндәй. □ Что попало. Ни етте шуны эләктерҙем. Ни етә нимәнелер күтәреп маҡтағанда әйтелә. □ Самый лучший, лучший из лучших. Тыуған илгә ни етә. ■ Айғыр малға ни етә йөрөй белгән кешегә, тыуған илгә ни етә ҡәҙерен белгән кешегә. Ҡобайырҙан. Ни йөҙөң менән нисек оялмай, тартынмай. □ Как? С какой совестью? Ни йөҙөң менән бындай хәбәр еткерергә йөрьәт иттең? Ни йәнең менән ҡар. йән
I. Ни йәнең менән куҙ йомоп тормаҡ кәрәк. Ни ҡалған бер эшкә ҡыҫылыуҙы кәрәк күрмәгәндә әйтелә. □ Ещё чего не хватало. ■ Таң атмаҫ борон Татар әбекәйгә унда ни ҡалған, бәс? Г. Яҡупова. Ни тип ни маҡсат, ни сәбәп менән; ни өсөн, ниңә. □ Ради чего. Ни тип уны төҙөйһөң? Ни тип ни урынһыҙ һымағыраҡ күренгән һорауға яуап бирер алдынан әйтелә. □ Да вот (ничего особенного). Ни эшләнең бөгөн? Ни тип ни, мал ҡараным инде. Ни тиһәң дә {йәки ни әйтһәң дә) нисек кенә булмаһын. □ Как ни говори, что ни говори. Ни тиһәң дә, кумәкләгән - яу ҡайтарған. ■ Ни тиһәң дә, тимер тимер инде, уҙе ҡыҙыу, уҙе йылытмай. Р. Ҡол-Дәүләт.
НИ II (Р: разве; И.: really; why...; T: acaba) киҫ.
1. Риторик һорау һөйләменә асыуланыу, икеләнеү, ғәжәпһенеү төҫмөрө бирә. □ Разве (в риторических предложениях выражает возмущение, негодование, удивление говорящего). Китергә яраймы ни. И [Карт:] Балалар, әле һеҙ бындамы ни? М. Тажи. Халык, тамам уҙәгенә утеп, һарыуы ҡайнау ы етмәһә, ошондай эште эшләйме ни?
3. Биишева.
2. Риторик һорау аша раҫлау мәғәнәһе бирә. □ Разве (в риторических вопросах выражает подтверждение). ■ Иламайым инде һис тә, мин илаҡ малаймы ни! Лётчик булаһы кешегә иларға яраймы ни! Ғ. Әмири. Ҡыҙҙар ожмах хурҙарымы ни! Д. Юлтый. Яратмай ни, мин ул һабаны боронғоса әленән-әле ыҫлап ҡына торам бит, ә ыҫлаған һаба ҡымыҙы ул телеңде йотоп ебәрерлек тәмле була. 3. Биишева.
3. Бер нәмәгә йәки эш-хәлгә еңел мөнәсәбәт белдергәндә ҡулланыла. □ Разве (употребляется при легкомысленном отношении к чему-л.). ■ Мин ни, ауыҙға һуҡмаҫ әле, тинем дә, әйттем дә һалдым. М. Тажи. Миңә ни, моряк була торған кешегә, ул кул нимә ул?! 3. Биишева.
4. Шарт ҡылым менән билдәләнгән эш-хәлгә ыңғай мөнәсәбәтте белдергәндә ҡулланыла. □ Ну и что... (вместе с условной формой глагола употребляется при положительном отношении к чему-л.). Барһаҡ ни, барырбыҙ шул. И [Һылыу:] Яуын булһа ни, айына бер-ике рәт ҡыуыш ҡороп ятыу ҙур эшме ни? Т. Йәнәби.
5. Хәл ҡылымдың -ғас формаһы менән билдәләнгән шартты нығытып, эш-хәлде шуның һөҙөмтәһе итеп билдәләй. □ Поскольку, раз... (в сочетании с деепричастием на -ғас выражает причину). ■ [Хәмдиә:] Ауырығас ни бара алманым, һ. Дәүләтшина.
6. Алда әйтелгән эш-хәлдең урынлы йә урынһыҙ булыуын билдәләй. □ А почему бы не... Ултырмай ни, ҡыҫтағас. Юҡҡа тартышып ни.
7. Ҡабатланып килгән саҡта нимәнеңдер әһәмиәтһеҙ икәнен белдерә. □ Что... что...
548
ҡурҡмай торғайным. Ни булһа булыр, әйҙә, ти ҙә ҡуя инем. 3. Биишева. Ни бысағыма <кәрәк> бер нәмәгә лә кәрәкмәгән. □ соотв. На кой чёрт. Ни бысағыма бимазалап йөрөйһөң? ■ Илеңбулыпта,телеңбулмаһа, көнөңдө көн итер динең булмаһа, илеңде кутәрер иңең булмаһа, ни бысағыма яҡты донъяһы! Р. Бикбаев. Ни бысағыма шул ерҙе, аршынлы тауар һымаҡ, ҡат-ҡат улсәргә! Ә. Хәкимов. Ни ҙә булһа берәй нәмә. □ Хоть что. ■ Ултырыр ер тапһам, блокнотымды һәм ҡәләмемде алып, ни ҙә булһа һыҙғылап маташам. Н. Мусин. Ни етмәне {йәки нимә етмәй) кешенең самаһыҙ эш-ҡылығына ризаһыҙлыҡ белдергәндә әйтелә. □ Чего не хватает. ■ Тора башлауҙарына әле генә, уларға ни етмәй, бер-береһен куреп туя алмаҫ ваҡыттары бит! М. Тажи. Ни етте булыр-булмаҫ, теләһә ниндәй. □ Всякая всячина. ■ Буҙаның яҡшы эшләнгәне ни етте һыраңды бәреп йыға ул. С. Агиш. Ҡайҙа, ҡайҙа, ни етте кешене саҡырмайҙар бит райкомға эшкә. Д. Бүләков. Ни етте шуны теләһә ниндәй. □ Что попало. Ни етте шуны эләктерҙем. Ни етә нимәнелер күтәреп маҡтағанда әйтелә. □ Самый лучший, лучший из лучших. Тыуған илгә ни етә. ■ Айғыр малға ни етә йөрөй белгән кешегә, тыуған илгә ни етә ҡәҙерен белгән кешегә. Ҡобайырҙан. Ни йөҙөң менән нисек оялмай, тартынмай. □ Как? С какой совестью? Ни йөҙөң менән бындай хәбәр еткерергә йөрьәт иттең? Ни йәнең менән ҡар. йән
I. Ни йәнең менән куҙ йомоп тормаҡ кәрәк. Ни ҡалған бер эшкә ҡыҫылыуҙы кәрәк күрмәгәндә әйтелә. □ Ещё чего не хватало. ■ Таң атмаҫ борон Татар әбекәйгә унда ни ҡалған, бәс? Г. Яҡупова. Ни тип ни маҡсат, ни сәбәп менән; ни өсөн, ниңә. □ Ради чего. Ни тип уны төҙөйһөң? Ни тип ни урынһыҙ һымағыраҡ күренгән һорауға яуап бирер алдынан әйтелә. □ Да вот (ничего особенного). Ни эшләнең бөгөн? Ни тип ни, мал ҡараным инде. Ни тиһәң дә {йәки ни әйтһәң дә) нисек кенә булмаһын. □ Как ни говори, что ни говори. Ни тиһәң дә, кумәкләгән - яу ҡайтарған. ■ Ни тиһәң дә, тимер тимер инде, уҙе ҡыҙыу, уҙе йылытмай. Р. Ҡол-Дәүләт.
НИ II (Р: разве; И.: really; why...; T: acaba) киҫ.
1. Риторик һорау һөйләменә асыуланыу, икеләнеү, ғәжәпһенеү төҫмөрө бирә. □ Разве (в риторических предложениях выражает возмущение, негодование, удивление говорящего). Китергә яраймы ни. И [Карт:] Балалар, әле һеҙ бындамы ни? М. Тажи. Халык, тамам уҙәгенә утеп, һарыуы ҡайнау ы етмәһә, ошондай эште эшләйме ни?
3. Биишева.
2. Риторик һорау аша раҫлау мәғәнәһе бирә. □ Разве (в риторических вопросах выражает подтверждение). ■ Иламайым инде һис тә, мин илаҡ малаймы ни! Лётчик булаһы кешегә иларға яраймы ни! Ғ. Әмири. Ҡыҙҙар ожмах хурҙарымы ни! Д. Юлтый. Яратмай ни, мин ул һабаны боронғоса әленән-әле ыҫлап ҡына торам бит, ә ыҫлаған һаба ҡымыҙы ул телеңде йотоп ебәрерлек тәмле була. 3. Биишева.
3. Бер нәмәгә йәки эш-хәлгә еңел мөнәсәбәт белдергәндә ҡулланыла. □ Разве (употребляется при легкомысленном отношении к чему-л.). ■ Мин ни, ауыҙға һуҡмаҫ әле, тинем дә, әйттем дә һалдым. М. Тажи. Миңә ни, моряк була торған кешегә, ул кул нимә ул?! 3. Биишева.
4. Шарт ҡылым менән билдәләнгән эш-хәлгә ыңғай мөнәсәбәтте белдергәндә ҡулланыла. □ Ну и что... (вместе с условной формой глагола употребляется при положительном отношении к чему-л.). Барһаҡ ни, барырбыҙ шул. И [Һылыу:] Яуын булһа ни, айына бер-ике рәт ҡыуыш ҡороп ятыу ҙур эшме ни? Т. Йәнәби.
5. Хәл ҡылымдың -ғас формаһы менән билдәләнгән шартты нығытып, эш-хәлде шуның һөҙөмтәһе итеп билдәләй. □ Поскольку, раз... (в сочетании с деепричастием на -ғас выражает причину). ■ [Хәмдиә:] Ауырығас ни бара алманым, һ. Дәүләтшина.
6. Алда әйтелгән эш-хәлдең урынлы йә урынһыҙ булыуын билдәләй. □ А почему бы не... Ултырмай ни, ҡыҫтағас. Юҡҡа тартышып ни.
7. Ҡабатланып килгән саҡта нимәнеңдер әһәмиәтһеҙ икәнен белдерә. □ Что... что...
548