Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 552
Поиск по словарям
НИГЕҘЛЕ
2. Төплө дәлилдәр менән нығытылған, урынлы, дөрөҫ. □ Основательный, глубокий. Нигеҙле белем. Нигеҙле хеҙмәт. Нигеҙле яуап. ■ Исламдағы балаларға мөнәсәбәт һәм уларҙыц хоҡуҡтарына ҡағылышлы ябай ҙа, шул ваҡытта бөйөк тә, ҡаҡшамаҫ нигеҙле ҡанундар һәм ҡағиҙәләр лайыҡ. «Башҡортостан ҡыҙы», №3, 2012.
3. Төплө дәлилләп, дөрөҫ. □ Обоснованный, аргументированный. Нигеҙле талап. Нигеҙле тәнҡит. ■ [3. Вәлиди:] Миндә динебеҙ хаҡында ғөмуми һәм нигеҙле мәғ-лумәт туплау теләге уянды. Ғ. Хөсәйенов.
НИГЕҘЛЕ II (Р.: основательно; И.: fundamentally; T: temelli)/?.
1. Ентекле, ныҡлы, төплө. □ Основательно, глубоко, фундаментально. Нигеҙле тикшереу. Нигеҙле иҫбатлау. Нигеҙле эшләу.
2. Төплө дәлилдәр менән нығытылған, урынлы, дөрөҫ. □ Обоснованно, аргументированно. Нигеҙле талап. Нигеҙле дәлил.
■ Әхмәтзәки Вәлидиҙең шундай ҡөҙрәте куптәргә мәғлум:.. бәхәстәрҙә, былай һөйлә-шеуҙәрҙә уҙенә ҡапма-ҡаршы ҡарашлы оппоненттарын да ул нигеҙле аңлатыуы, фекер ҡеуәһе менән йыш ҡына уҙ яғына ауҙара, идея дошмандарын да хатта теләктәш итеп ҡуйғылай. Ғ. Хөсәйенов.
НИГЕҘЛЕЛЕК (нигеҙлелеге) (Р: обоснованность; И.: fundamentality; T: temellilik) и.
Нигеҙле, урынлы булғанлыҡ. □ Обоснованность; аргументированность. Талаптың нигеҙлелеге. Ҡарарҙың нигеҙлелеге.
НИГЕҘЛӘНЕҮ (нигеҙлән-) (Р: обосновываться; И.: settle, be based, base; T: yerleşmek) ҡ.
1. Билдәле бер урынға йорт һалып ултырыу; төпләнеү. □ Обосновываться, поселиться; основываться. Ауылда нигеҙләнеу.
■ Олатайҙар Кук Иҙелде хуп куреп, шунда нигеҙләнгәндәр. Р. Өмөтбаев. Әхмәтзәки Вәлиди Туғандың тыуған Көҙән ауылы .. XVIII быуаттың тәуге яртыһында Тәлтем-Юрматы волосының Илсекәй-Тимер тубәһе башҡорттары тарафынан нигеҙләнгән. Ғ. Хөсәйенов.
2. Нимәлер менән иҫбатланыу, дәлиллә-неү. □ Обосновываться, мотивироваться, аргументироваться. // Обоснование. Факттар менән нигеҙләнеу. Миҫалдар менән нигеҙләнеу. ■ Надеждин, бөгөнгө ваҡиғаларға, фронттағы ваҡиғаларға нигеҙләнеп, ышандырырлыҡ итеп ярҙы ла һалды. Д. Юлтый. Доғаларҙың мөғжизәуи көсө кешелек донъяһының меңәр йыллыҡ дини тәжрибәһе менән нигеҙләнгән. «Башҡортостан ҡыҙы», № 5,2012.
3. Нимәгәлер таянып эш итеү, дәлил йәки сара итеп файҙаланыу. □ Опираться на что, основываться на чём. // Основание, базирование. Фәнгә нигеҙләнеу. Йолаларға нигеҙләнеу. Тәжрибәгә нигеҙләнеу. ■ Тәрәп алфавитына нигеҙләнгән башҡорт алфавитының һәм башҡорт әҙәби яҙма тел орфографияһының проектын эшләу 1922 йылдың аҙағына тамамланған. Ә. Бейеш. М. Өмөтбаев .. поэтикаһы башҡорт фольклорына, йырҙарына, ҡобайырҙарына, эпостарына нигеҙләнеп ижад ителгән. «Ағиҙел», № 8,2007.
НИГЕҘЛӘҮ (нигеҙлә-) (Р: обосновывать; И.: substantiate; T.: temellendirmek) ҡ.
Нимәнелер төплө, ышаныслы дәлилдәр, мәғлүмәттәр менән нығытыу. □ Обосновывать, мотивировать, аргументировать. Фекерҙе нигеҙләу. Нигеҙләп аңлатыу. Нигеҙләп биреу. ■ 1934 йылды яҙыусыларҙың беренсе Бөтә Союз съезында социалистик реализм методын теоретик яҡтан нигеҙләу совет әҙәбиәте уҫешенә ныҡ ярҙам итте. Ғ. Хөсәйенов. Яҙыусы [Ж. Кейекбаев] романында Ташбатҡан ауылының хеҙмәт йолаларын, урмансылыҡ, ҡортсолоҡ, һунарсылыҡ, малсылыҡ кәсептәрен бөтә тулылығында һәм ентеклегендә хәтерҙә ҡалырлыҡ итеп һурәтләй, хатта аңлатып, нигеҙләп биреу-ҙәргә төшөп киткеләй. Ғ. Ҡунафин.
НИГЕҘЛӘҮСЕ и. ҡар. нигеҙ һалыусы.
Яңы теорияны нигеҙләусе.
НИГЕҘ СОҠОРО (Р: котлован; И.: construction pit; T.: temel çukuru) и.
Нимәлер төҙөү маҡсатында ҡаҙылған ер. □ Котлован. Нигеҙ соҡоро ҡаҙыу. Нигеҙ соҡорон кумеу. Нигеҙ соҡорон тәрәнәйтеу.
552
2. Төплө дәлилдәр менән нығытылған, урынлы, дөрөҫ. □ Основательный, глубокий. Нигеҙле белем. Нигеҙле хеҙмәт. Нигеҙле яуап. ■ Исламдағы балаларға мөнәсәбәт һәм уларҙыц хоҡуҡтарына ҡағылышлы ябай ҙа, шул ваҡытта бөйөк тә, ҡаҡшамаҫ нигеҙле ҡанундар һәм ҡағиҙәләр лайыҡ. «Башҡортостан ҡыҙы», №3, 2012.
3. Төплө дәлилләп, дөрөҫ. □ Обоснованный, аргументированный. Нигеҙле талап. Нигеҙле тәнҡит. ■ [3. Вәлиди:] Миндә динебеҙ хаҡында ғөмуми һәм нигеҙле мәғ-лумәт туплау теләге уянды. Ғ. Хөсәйенов.
НИГЕҘЛЕ II (Р.: основательно; И.: fundamentally; T: temelli)/?.
1. Ентекле, ныҡлы, төплө. □ Основательно, глубоко, фундаментально. Нигеҙле тикшереу. Нигеҙле иҫбатлау. Нигеҙле эшләу.
2. Төплө дәлилдәр менән нығытылған, урынлы, дөрөҫ. □ Обоснованно, аргументированно. Нигеҙле талап. Нигеҙле дәлил.
■ Әхмәтзәки Вәлидиҙең шундай ҡөҙрәте куптәргә мәғлум:.. бәхәстәрҙә, былай һөйлә-шеуҙәрҙә уҙенә ҡапма-ҡаршы ҡарашлы оппоненттарын да ул нигеҙле аңлатыуы, фекер ҡеуәһе менән йыш ҡына уҙ яғына ауҙара, идея дошмандарын да хатта теләктәш итеп ҡуйғылай. Ғ. Хөсәйенов.
НИГЕҘЛЕЛЕК (нигеҙлелеге) (Р: обоснованность; И.: fundamentality; T: temellilik) и.
Нигеҙле, урынлы булғанлыҡ. □ Обоснованность; аргументированность. Талаптың нигеҙлелеге. Ҡарарҙың нигеҙлелеге.
НИГЕҘЛӘНЕҮ (нигеҙлән-) (Р: обосновываться; И.: settle, be based, base; T: yerleşmek) ҡ.
1. Билдәле бер урынға йорт һалып ултырыу; төпләнеү. □ Обосновываться, поселиться; основываться. Ауылда нигеҙләнеу.
■ Олатайҙар Кук Иҙелде хуп куреп, шунда нигеҙләнгәндәр. Р. Өмөтбаев. Әхмәтзәки Вәлиди Туғандың тыуған Көҙән ауылы .. XVIII быуаттың тәуге яртыһында Тәлтем-Юрматы волосының Илсекәй-Тимер тубәһе башҡорттары тарафынан нигеҙләнгән. Ғ. Хөсәйенов.
2. Нимәлер менән иҫбатланыу, дәлиллә-неү. □ Обосновываться, мотивироваться, аргументироваться. // Обоснование. Факттар менән нигеҙләнеу. Миҫалдар менән нигеҙләнеу. ■ Надеждин, бөгөнгө ваҡиғаларға, фронттағы ваҡиғаларға нигеҙләнеп, ышандырырлыҡ итеп ярҙы ла һалды. Д. Юлтый. Доғаларҙың мөғжизәуи көсө кешелек донъяһының меңәр йыллыҡ дини тәжрибәһе менән нигеҙләнгән. «Башҡортостан ҡыҙы», № 5,2012.
3. Нимәгәлер таянып эш итеү, дәлил йәки сара итеп файҙаланыу. □ Опираться на что, основываться на чём. // Основание, базирование. Фәнгә нигеҙләнеу. Йолаларға нигеҙләнеу. Тәжрибәгә нигеҙләнеу. ■ Тәрәп алфавитына нигеҙләнгән башҡорт алфавитының һәм башҡорт әҙәби яҙма тел орфографияһының проектын эшләу 1922 йылдың аҙағына тамамланған. Ә. Бейеш. М. Өмөтбаев .. поэтикаһы башҡорт фольклорына, йырҙарына, ҡобайырҙарына, эпостарына нигеҙләнеп ижад ителгән. «Ағиҙел», № 8,2007.
НИГЕҘЛӘҮ (нигеҙлә-) (Р: обосновывать; И.: substantiate; T.: temellendirmek) ҡ.
Нимәнелер төплө, ышаныслы дәлилдәр, мәғлүмәттәр менән нығытыу. □ Обосновывать, мотивировать, аргументировать. Фекерҙе нигеҙләу. Нигеҙләп аңлатыу. Нигеҙләп биреу. ■ 1934 йылды яҙыусыларҙың беренсе Бөтә Союз съезында социалистик реализм методын теоретик яҡтан нигеҙләу совет әҙәбиәте уҫешенә ныҡ ярҙам итте. Ғ. Хөсәйенов. Яҙыусы [Ж. Кейекбаев] романында Ташбатҡан ауылының хеҙмәт йолаларын, урмансылыҡ, ҡортсолоҡ, һунарсылыҡ, малсылыҡ кәсептәрен бөтә тулылығында һәм ентеклегендә хәтерҙә ҡалырлыҡ итеп һурәтләй, хатта аңлатып, нигеҙләп биреу-ҙәргә төшөп киткеләй. Ғ. Ҡунафин.
НИГЕҘЛӘҮСЕ и. ҡар. нигеҙ һалыусы.
Яңы теорияны нигеҙләусе.
НИГЕҘ СОҠОРО (Р: котлован; И.: construction pit; T.: temel çukuru) и.
Нимәлер төҙөү маҡсатында ҡаҙылған ер. □ Котлован. Нигеҙ соҡоро ҡаҙыу. Нигеҙ соҡорон кумеу. Нигеҙ соҡорон тәрәнәйтеу.
552