Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 560
Поиск по словарям
НИКЕЛЛӘҮСЕ
келировка. Никелләу эштәре. Самауырҙы никелләу. Ҡалаҡты никелләу.
НИКЕЛЛӘҮСЕ (Р.: никелировщик; И.: one who plates with nickel; T.: nikel kaplayan kimse) и. техн.
Никель ялатыусы. □ Никелировщик. Ни -келләусе ҡоралы. Никелләусе булып эшләу. Никелләусе булып урынлашыу.
НИКЕЛЬ [рус. < нем. Nickel} (Р: никель; И.: nickel; T.: nikel) и. хим.
Химик элемент; ялтырауыҡлы аҡ төҫтәге эҫегә сыҙамлы металл. □ Никель. / Никелевый. Көкөртлө никель. Никель сығарыу. Никель руднигы. ■ Һул стенала зиннәтле балаҫ, никель артлы киң тимер карауат, уға ҡалын-ҡалын мендәрҙәр өйөлгән, мендәрҙәр өҫтөнә ап-аҡ бәйләнгән селтәрҙәр ябылған. Т. Ғиниәтуллин. Төпкө яҡ өйөндә радиола, һәйбәт яҙыу өҫтәле, мөйөштә ҙур көҙгө, йомшаҡ диван, никель башлы ике койка. Н. Мусин.
НИКОТИН [рус. < фр. nicotine} (Р: никотин; И.: nicotine; T.: nikotin) и. хим.
Тәмәкелә була торған наркотик матдә. □ Никотин. / Никотинный, никотиновый. Никотин еҫе. ■ Тикшеренеу уткәнгә тиклем тәмәке тартыуҙан тыйылығыҙ, никотиндың ҡанда глюкоза миҡдарын арттыры-уы ихтимал. «Башҡортостан», 23 март 2012. Һәр сигаретта йөрәк тибешен йышайтыусы һәм ҡан баҫымын кутәреусе никотин бар. «Йәшлек», 4 август 2009. Унан [пинжәктән] никотин, тағы әллә нәмәләр еҫе сыға ине. Ғ. Хәйри.
НИКОТИН КИСЛОТАҺЫ (Р: никотиновая кислота; И.: nicotinic acid; T: nikotinik asit) и. хим.
һыуҙа иреүсе витамин (ит, балыҡ аҙыҡтарында була). □ Никотиновая кислота. Никотин кислотаһын ҡулланыу. Никотин кислотаһы уколы. ■ Никотин кислотаһы ашҡаҙан-эсәк тракты, тире ауырыуҙарын киҫәтә, бауыр эшмәкәрлеген көйләй. «Йәшлек», 27 июль 2012.
НИКРУТ [рус. рекрут} (Р.: рекрут; И.: draftee; rookie; T: acemi asker) и. иҫк. һөйл.
XVIII—XIX быуаттың беренсе яртыһында Рәсәйҙә мәжбүри хеҙмәт иткән кеше; рекрут. □ Рекрут. Никрут йыйыу. ■ Йыл да Саҙрый менән бергә никруттарҙы оҙатып өйрәнгән был бәндә еңелсә ҡыҙып та алған. И. Ғиззәтуллин. [Ғариф староста:] Быйыл мең дә туғыҙ йөҙ ҙә ун өсөнсө йылда ҡараласаҡ никруттар тауҙа бесән эшендә йөрөһәләр, уларҙы барып ҡайтарыу кәрәк. Ж. Кейекбаев. Бына улар [уйнаусылар] өҫтәлде уртаға тартып килтерҙеләр, уның тирә-яғына никруттар йыйылып ултырған. С. Агиш.
НИКӘҮ (никә-) (Р: повторять, твердить одно и то же; И.: repeat, reitirate; T.: tekrarlamak) ҡ. һөйл.
Ҡабат-ҡабат ныҡып әйтеү. □ Повторять, твердить одно и то же; талдычить. Никэп тороу. И [Шакир:] Мин һеҙгә нисәмә ҡабат әйттем инде, бер нәмәне куп никәмәгеҙ, тип. Һ. Дәүләтшина.
НИКӘШЕҮ (никәш-) ҡ. диал. ҡар. ныҡышыу. Никәшеп тороу. Никәшеп һорау. Никәшеп йөрөу.
НИҠАП (ниҡабы) [ғәр. (Р: паранджа; И.: full Islamic veil; T.: nikap) и. иҫк. ҡар. пәрәнжә.
Йөҙҙө ҡаплай торған пәрҙә; битлек. □ Паранджа. Ниҡап ябыныу. Ниҡапты асыу. ■ Ни яҙайым, бер генә рәхмәт ниҡабың асмағас. Ш. Бабич.
НИ ҠӘҘӘР (Р: столько; И.: as much, as many; T.: kaç)/?.
Һан-күләмдең кимәленә баҫым яһағанда әйтелә. □ Столько; до того, так много. Ни ҡәҙәр ваҡыт әрәм итеу. ■ Унда [серле таҡтала] куренгән һылыу Ҡуҙыйкурпәстең тойғоһон унан да көслөрәк сихырлай, ул ни ҡәҙәр куберәк ҡараһа, шул хәтле йөрәге нығыраҡ тибә башлай. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». Иреңә ни ҡәҙәр ҙур хөрмәт курһәтһәң, уҙеңде шул тиклем һөйҙөрөрһөң. Интернет селтәренән.
НИЛЕКТӘН (Р: отчего?; И.: why? what reason for?; T.: neden?) hop. a. һөйл.
Ниндәй сәбәп менән; ни өсөн. □ Отчего? Почему? По какой причине? Нилектән шулай булды? ■ Батырҙың йөрәге дөп-дөп
560
келировка. Никелләу эштәре. Самауырҙы никелләу. Ҡалаҡты никелләу.
НИКЕЛЛӘҮСЕ (Р.: никелировщик; И.: one who plates with nickel; T.: nikel kaplayan kimse) и. техн.
Никель ялатыусы. □ Никелировщик. Ни -келләусе ҡоралы. Никелләусе булып эшләу. Никелләусе булып урынлашыу.
НИКЕЛЬ [рус. < нем. Nickel} (Р: никель; И.: nickel; T.: nikel) и. хим.
Химик элемент; ялтырауыҡлы аҡ төҫтәге эҫегә сыҙамлы металл. □ Никель. / Никелевый. Көкөртлө никель. Никель сығарыу. Никель руднигы. ■ Һул стенала зиннәтле балаҫ, никель артлы киң тимер карауат, уға ҡалын-ҡалын мендәрҙәр өйөлгән, мендәрҙәр өҫтөнә ап-аҡ бәйләнгән селтәрҙәр ябылған. Т. Ғиниәтуллин. Төпкө яҡ өйөндә радиола, һәйбәт яҙыу өҫтәле, мөйөштә ҙур көҙгө, йомшаҡ диван, никель башлы ике койка. Н. Мусин.
НИКОТИН [рус. < фр. nicotine} (Р: никотин; И.: nicotine; T.: nikotin) и. хим.
Тәмәкелә була торған наркотик матдә. □ Никотин. / Никотинный, никотиновый. Никотин еҫе. ■ Тикшеренеу уткәнгә тиклем тәмәке тартыуҙан тыйылығыҙ, никотиндың ҡанда глюкоза миҡдарын арттыры-уы ихтимал. «Башҡортостан», 23 март 2012. Һәр сигаретта йөрәк тибешен йышайтыусы һәм ҡан баҫымын кутәреусе никотин бар. «Йәшлек», 4 август 2009. Унан [пинжәктән] никотин, тағы әллә нәмәләр еҫе сыға ине. Ғ. Хәйри.
НИКОТИН КИСЛОТАҺЫ (Р: никотиновая кислота; И.: nicotinic acid; T: nikotinik asit) и. хим.
һыуҙа иреүсе витамин (ит, балыҡ аҙыҡтарында була). □ Никотиновая кислота. Никотин кислотаһын ҡулланыу. Никотин кислотаһы уколы. ■ Никотин кислотаһы ашҡаҙан-эсәк тракты, тире ауырыуҙарын киҫәтә, бауыр эшмәкәрлеген көйләй. «Йәшлек», 27 июль 2012.
НИКРУТ [рус. рекрут} (Р.: рекрут; И.: draftee; rookie; T: acemi asker) и. иҫк. һөйл.
XVIII—XIX быуаттың беренсе яртыһында Рәсәйҙә мәжбүри хеҙмәт иткән кеше; рекрут. □ Рекрут. Никрут йыйыу. ■ Йыл да Саҙрый менән бергә никруттарҙы оҙатып өйрәнгән был бәндә еңелсә ҡыҙып та алған. И. Ғиззәтуллин. [Ғариф староста:] Быйыл мең дә туғыҙ йөҙ ҙә ун өсөнсө йылда ҡараласаҡ никруттар тауҙа бесән эшендә йөрөһәләр, уларҙы барып ҡайтарыу кәрәк. Ж. Кейекбаев. Бына улар [уйнаусылар] өҫтәлде уртаға тартып килтерҙеләр, уның тирә-яғына никруттар йыйылып ултырған. С. Агиш.
НИКӘҮ (никә-) (Р: повторять, твердить одно и то же; И.: repeat, reitirate; T.: tekrarlamak) ҡ. һөйл.
Ҡабат-ҡабат ныҡып әйтеү. □ Повторять, твердить одно и то же; талдычить. Никэп тороу. И [Шакир:] Мин һеҙгә нисәмә ҡабат әйттем инде, бер нәмәне куп никәмәгеҙ, тип. Һ. Дәүләтшина.
НИКӘШЕҮ (никәш-) ҡ. диал. ҡар. ныҡышыу. Никәшеп тороу. Никәшеп һорау. Никәшеп йөрөу.
НИҠАП (ниҡабы) [ғәр. (Р: паранджа; И.: full Islamic veil; T.: nikap) и. иҫк. ҡар. пәрәнжә.
Йөҙҙө ҡаплай торған пәрҙә; битлек. □ Паранджа. Ниҡап ябыныу. Ниҡапты асыу. ■ Ни яҙайым, бер генә рәхмәт ниҡабың асмағас. Ш. Бабич.
НИ ҠӘҘӘР (Р: столько; И.: as much, as many; T.: kaç)/?.
Һан-күләмдең кимәленә баҫым яһағанда әйтелә. □ Столько; до того, так много. Ни ҡәҙәр ваҡыт әрәм итеу. ■ Унда [серле таҡтала] куренгән һылыу Ҡуҙыйкурпәстең тойғоһон унан да көслөрәк сихырлай, ул ни ҡәҙәр куберәк ҡараһа, шул хәтле йөрәге нығыраҡ тибә башлай. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». Иреңә ни ҡәҙәр ҙур хөрмәт курһәтһәң, уҙеңде шул тиклем һөйҙөрөрһөң. Интернет селтәренән.
НИЛЕКТӘН (Р: отчего?; И.: why? what reason for?; T.: neden?) hop. a. һөйл.
Ниндәй сәбәп менән; ни өсөн. □ Отчего? Почему? По какой причине? Нилектән шулай булды? ■ Батырҙың йөрәге дөп-дөп
560