Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 563
Поиск по словарям
ни өсөн
Р. Назаров. Ниндәй матур, талғын йырлай Аҡйондоҙ. М. Кәрим. Ниндәй ғәҙелһеҙлек! Ниндәй хурлыҡ! Ядкәр мырҙаның хатта уҙенә махсус төбәлгән урыны ла юҡ! К. Мәргән. Йылғаның тирә-яғы ниндәй матур. Я. Хамматов.
♦ Ниндәй елдәр ташланы? көтмәгәндә йәки оҙаҡ ваҡыт күрешмәгән кешене осратҡанда аптырау белдереп әйтелә. □ Какими судьбами? ■ [Ҡарт — юламандарға:] Был тарафтарға ниндәй елдәр ташланы һеҙҙе? «Зөһрә менән Алдар». [Фәхри:] Ҡуп-тән куренгәнең юҡ ине, ниндәй елдәр ташланы? Ф. Әсәнов.
НИНДӘЙҘЕР (Р: какой-то; И.: some; Т.: bir) билдһ. а.
Кем йәки нимә икәне билдәһеҙ; әллә ниндәй. □ Какой-то, какая-то, какое-то. Ниндәйҙер бер тәртипкә һалыу. Ниндәйҙер бер мәлдә. ■ Ҡарабайҙың теге яман арыҫланды ултереуе, уға ниндәйҙер бер аҡһаҡалдың килеп китеуе, йәш ҡатынының ауырға ҡалыуы тураһындағы хәбәр шунда уҡ башҡорт-ҡырғыҙ ырыуҙарына таралып та өлгөрә. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». Юлбат йоҡламай. Төнгө тынлыҡты тыңлап ултыра торғас, ниндәйҙер аттың тояҡ тауышын ишетә. Әкиәттән.
НИНДӘЙ ҘӘ БУЛҺА (Р: какой-нибудь; И.: any, some; T.: herhangi bir) hop. a.
Берәй төрлө. □ Какой-нибудь. Ниндәй ҙә булһа яуап ҡайтарыу. ■ Ниндәй ҙә булһа ҡырға тайпылыу, көтөлмәгән уңышһыҙлыҡҡа осрау [Федотовтың] башына ла килмәне. Ә. Хәкимов. Тыйнаҡ ҡиәфәтле был ҡыҙҙы кургән һайын уның [Солтановтың] куңеленә йылы йугерә, уға ниндәй ҙә булһа һуҙ ҡушҡыһы килә. Н. Мусин.
НИНДӘЙЕН (Р: как; какой!; И.: how!; what a!; T: ne kadar!) hop. a.
Өндәш һөйләмдәрҙә эш-хәлдең рәүешенә йәки нимәнеңдер сифатына ҡарата һоҡланыу, аптырау кеүек мөнәсәбәт белдергәндә ҡулланыла; ниндәй. □ Как; какой; какая; какое. Ниндәйен матур! Ниндәйен ҡаты! ■ Тыуған ерҙе данлар өсөн сәсәндәр ниндәйен генә матур һуҙҙәр уйлап тапмаған. Л. Якшыбаева. Уҡый-яҙа белмәгән Хәҙисә
был яҙыуҙың эсендә ниндәйен шатлыҡ йәки ниндәйен ҡурҡыныс урынлашҡанын белмәне. Ғ. Хәйри.
НИҢГЕҘ (Р: море; И.: sea; T.: deniz) и. диал. ҡар. диңгеҙ.
Ниндәйҙер кимәлдә ҡоро ер менән уратып алынған донъя океанының бер өлөшө. □ Море. / Морской. Ниңгеҙ балығы. Ниңгеҙ һыуы. Ниңгеҙҙә йөҙөу.
НИҢӘ (Р: для чего?; И.: what for?; wherefore; T: niçin) hop. a.
1. Ниндәй маҡсат менән, ни өсөн? □ Для чего? Зачем? С какой целью? Ниңә кәрәк булды? Ниңә һуң? ■ [Батша — Уралға:] Ниңә йолам боҙаһың, бармай ваҡыт һуҙаһың? «Урал батыр». [Йәләлетдин — Әмир-гә:] Етмәгән ерең юҡ! Ниңә кәрәк булды һиңә ул ҡағыҙ бысратыусы? Ә. Хәкимов. • Батыр «дошман ҡыуҙым» тиер, ҡурҡаҡ «ниңә тыуҙым» тиер. Мәҡәл.
2. Ниндәй сәбәп менән, нилектән, ни өсөн. □ Почему? По какой причине? Ниңә ҡайтманың? Ниңә куреп китмәнең? ■ [Һыуһылыу:] Заятуләк, һиңә ни булды, ниңә моңаяһың? «Заятүләк менән һыуһылыу». [Амантаев — Баязитовҡа:] Ниңә саҡыртҡайнығыҙ? Р. Солтангәрәев. [Сәйфелмөлөк:] Атай, ниңә саҡырҙың? «Таһир менән Зөһрә».
НИҢӘЛЕР (Р: почему-то; И.: somehow; for some reason or other; T: nedense) билдһ. a.
Ни өсөндөр, ни сәбәптәндер. □ Почему-то, по какой-то причине, что-то. Ниңәлер килмәне. Ниңәлер тауышланды. ■ Тик уның [Ҡыҙырастың] был эше ниңәлер барып сыҡмай әле. 3. Биишева. [Байыҡ:] Ниңәлер һулпән туйығыҙ — улек сығыр өй һымаҡ! Ҡобайырҙан. Десятский, куптән куп, һалдаттары йөҙҙән куп; яңылары ниңәлер өҫтө-өҫтөнә дәхи куп. Бәйеттән.
НИ ӨСӨН (Р: почему?; И.: why?; Т: niçin?) һор. а.
1. Эш-хәлдең сәбәбенә ҡарата ҡуйыла торған һорау алмашы хеҙмәтен үтәй; ниңә? нишләп? □ Почему? Зачем? Отчего? С какой стати? Для чего? ■ [Ҡатыны — батшаға:] Ҡыҙҙарың ебәргән ул алмаларҙы. Ни өсөн икәнен беләһеңме? Әкиәттән. [Ишти]
563
Р. Назаров. Ниндәй матур, талғын йырлай Аҡйондоҙ. М. Кәрим. Ниндәй ғәҙелһеҙлек! Ниндәй хурлыҡ! Ядкәр мырҙаның хатта уҙенә махсус төбәлгән урыны ла юҡ! К. Мәргән. Йылғаның тирә-яғы ниндәй матур. Я. Хамматов.
♦ Ниндәй елдәр ташланы? көтмәгәндә йәки оҙаҡ ваҡыт күрешмәгән кешене осратҡанда аптырау белдереп әйтелә. □ Какими судьбами? ■ [Ҡарт — юламандарға:] Был тарафтарға ниндәй елдәр ташланы һеҙҙе? «Зөһрә менән Алдар». [Фәхри:] Ҡуп-тән куренгәнең юҡ ине, ниндәй елдәр ташланы? Ф. Әсәнов.
НИНДӘЙҘЕР (Р: какой-то; И.: some; Т.: bir) билдһ. а.
Кем йәки нимә икәне билдәһеҙ; әллә ниндәй. □ Какой-то, какая-то, какое-то. Ниндәйҙер бер тәртипкә һалыу. Ниндәйҙер бер мәлдә. ■ Ҡарабайҙың теге яман арыҫланды ултереуе, уға ниндәйҙер бер аҡһаҡалдың килеп китеуе, йәш ҡатынының ауырға ҡалыуы тураһындағы хәбәр шунда уҡ башҡорт-ҡырғыҙ ырыуҙарына таралып та өлгөрә. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу». Юлбат йоҡламай. Төнгө тынлыҡты тыңлап ултыра торғас, ниндәйҙер аттың тояҡ тауышын ишетә. Әкиәттән.
НИНДӘЙ ҘӘ БУЛҺА (Р: какой-нибудь; И.: any, some; T.: herhangi bir) hop. a.
Берәй төрлө. □ Какой-нибудь. Ниндәй ҙә булһа яуап ҡайтарыу. ■ Ниндәй ҙә булһа ҡырға тайпылыу, көтөлмәгән уңышһыҙлыҡҡа осрау [Федотовтың] башына ла килмәне. Ә. Хәкимов. Тыйнаҡ ҡиәфәтле был ҡыҙҙы кургән һайын уның [Солтановтың] куңеленә йылы йугерә, уға ниндәй ҙә булһа һуҙ ҡушҡыһы килә. Н. Мусин.
НИНДӘЙЕН (Р: как; какой!; И.: how!; what a!; T: ne kadar!) hop. a.
Өндәш һөйләмдәрҙә эш-хәлдең рәүешенә йәки нимәнеңдер сифатына ҡарата һоҡланыу, аптырау кеүек мөнәсәбәт белдергәндә ҡулланыла; ниндәй. □ Как; какой; какая; какое. Ниндәйен матур! Ниндәйен ҡаты! ■ Тыуған ерҙе данлар өсөн сәсәндәр ниндәйен генә матур һуҙҙәр уйлап тапмаған. Л. Якшыбаева. Уҡый-яҙа белмәгән Хәҙисә
был яҙыуҙың эсендә ниндәйен шатлыҡ йәки ниндәйен ҡурҡыныс урынлашҡанын белмәне. Ғ. Хәйри.
НИҢГЕҘ (Р: море; И.: sea; T.: deniz) и. диал. ҡар. диңгеҙ.
Ниндәйҙер кимәлдә ҡоро ер менән уратып алынған донъя океанының бер өлөшө. □ Море. / Морской. Ниңгеҙ балығы. Ниңгеҙ һыуы. Ниңгеҙҙә йөҙөу.
НИҢӘ (Р: для чего?; И.: what for?; wherefore; T: niçin) hop. a.
1. Ниндәй маҡсат менән, ни өсөн? □ Для чего? Зачем? С какой целью? Ниңә кәрәк булды? Ниңә һуң? ■ [Батша — Уралға:] Ниңә йолам боҙаһың, бармай ваҡыт һуҙаһың? «Урал батыр». [Йәләлетдин — Әмир-гә:] Етмәгән ерең юҡ! Ниңә кәрәк булды һиңә ул ҡағыҙ бысратыусы? Ә. Хәкимов. • Батыр «дошман ҡыуҙым» тиер, ҡурҡаҡ «ниңә тыуҙым» тиер. Мәҡәл.
2. Ниндәй сәбәп менән, нилектән, ни өсөн. □ Почему? По какой причине? Ниңә ҡайтманың? Ниңә куреп китмәнең? ■ [Һыуһылыу:] Заятуләк, һиңә ни булды, ниңә моңаяһың? «Заятүләк менән һыуһылыу». [Амантаев — Баязитовҡа:] Ниңә саҡыртҡайнығыҙ? Р. Солтангәрәев. [Сәйфелмөлөк:] Атай, ниңә саҡырҙың? «Таһир менән Зөһрә».
НИҢӘЛЕР (Р: почему-то; И.: somehow; for some reason or other; T: nedense) билдһ. a.
Ни өсөндөр, ни сәбәптәндер. □ Почему-то, по какой-то причине, что-то. Ниңәлер килмәне. Ниңәлер тауышланды. ■ Тик уның [Ҡыҙырастың] был эше ниңәлер барып сыҡмай әле. 3. Биишева. [Байыҡ:] Ниңәлер һулпән туйығыҙ — улек сығыр өй һымаҡ! Ҡобайырҙан. Десятский, куптән куп, һалдаттары йөҙҙән куп; яңылары ниңәлер өҫтө-өҫтөнә дәхи куп. Бәйеттән.
НИ ӨСӨН (Р: почему?; И.: why?; Т: niçin?) һор. а.
1. Эш-хәлдең сәбәбенә ҡарата ҡуйыла торған һорау алмашы хеҙмәтен үтәй; ниңә? нишләп? □ Почему? Зачем? Отчего? С какой стати? Для чего? ■ [Ҡатыны — батшаға:] Ҡыҙҙарың ебәргән ул алмаларҙы. Ни өсөн икәнен беләһеңме? Әкиәттән. [Ишти]
563