Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 574
Поиск по словарям
НИӘТ ТОТОУ
мендә өлгәшкән уңыштарға таянып, ғилем-фән нигеҙенә ҡуйырға ниәтләй. Ғ. Хөсәйенов. Йәғәфәр малай менән мөнәсәбәтте яҡшылап ҡуйырға ниәтләне. Н. Мусин.
2. Ниндәйҙер шарт менән берәй нәмә эшләргә алдан һүҙ ҡуйыу, алдан бағышлау. □ Предназначать что кому, для кого. Өйҙө кесе улыма ниәтләгәнмен. Хәйер ниәтләу. ■ [Мәғфурә:] Үткән разведкаларын быраулағанда нәфел намаҙҙарын ниәтләп теләһәм дә Хоҙай ярлыҡаманы. И. Абдуллин.
НИӘТ ТОТОУ (ниәт тот-) ҡ. ҡар. ниәт итеү. ■ Барсынһылыуҙыц уҙе һайлап кейәугә сығыуға ниәт тотоуы Әйләр ханға ишетелә. «Алпамыша». Ғумеренең икенсе яртыһына сыҡһа ла, Хәнифәнең тулы бәхет тураһындағы хыялдан өмөт өҙмәгәнлеген, яңғыҙ ҡалғандан һуң, уҙенә берәй юлдаш булырҙай иргә сығырға ниәт тотоу ын .. белә ине Рауза әбей. М. Садыҡова.
НИЯЗ [фарс. Jbj] (р.: просьба; И.: request; T.: niyaz) и. иҫк.
Берәйһенән ниндәйҙер һорауҙы, теләкте үтәргә һоралған эш, йомош; үтенес.
□ Просьба, мольба. ■ Ҡәнәғәт ҡыламын мин куреп төҫөн, уның наҙына бар яңғыҙ ниязым. М. Ғафури.
НИЯЗ ИТЕҮ (нияз ит-) (Р.: просить; И.: ask for; T.: niyaz etmek) ҡ. иҫк.
Ниҙер эшләтеү маҡсаты менән кешегә түбәнселекле рәүештә мөрәжәғәт итеү; үтенеү.
□ Просить, упрашивать кого', обращаться с просьбой к кому. Хужаға нияз итеу. Үтенес менән нияз итеу. Оялып ҡына нияз итеу.
НИЯЗ ҠЫЛЫУ (нияз ҡыл-) ҡ. иҫк. ҡар. нияз итеү. ■ Зөһрә, Таһирҙың мөхәббәте төшкәнен белгәс, уға нияз ҡылып әйтте, ти. «Таһир менән Зөһрә».
НОВАТОР [рус. < лат. novator ‘яңылыҡ индереүсе’] (Р.: новатор; И.: innovator; Т: yenilikçi) и.
Ниндәйҙер эш әлкәһендә яңы идея, принцип, яңы эш алымдары уйлап сығарыусы һәм уларҙы тормошҡа ашырыусы кеше. □ Новатор. / Новаторский. Новатор булыу. Новатор ысулдары. Ауыл хужалығы новаторы.
НОВАТОРҘАРСА (Р: по-новаторски; И.: innovator-like; T: yenilikçiler gibi) 7?.
Новаторҙар кеүек; яңы алымдар менән. □ По-новаторски. Новаторҙарса эшләу.
■ Халыҡ ижадының айырым мотивтарын ижади уҙләштереу һәм уны новаторҙарса артабан уҫтереу һөҙөмтәһендә һуңғы осорҙа юғары романтикалы һәм тәрән фәлсәфәле бер килке әҫәр барлыҡҡа килде. К. Әхмәтйәнов.
НОВАТОРЛЫҠ (новаторлығы) (Р: новаторство; И.: innovation; pioneer work; T: yenilikçilik) и.
Яңы идея, яңы эш алымдары уйлап табыу; яңылыҡ индереү; новаторҙар эше. □ Новаторство. / Новаторский. Новаторлыҡ башланғысы. Техника әлкәһендә новаторлыҡ. Романдың новаторлығы. ■ Ж. F. Кейекбаевтың ғилми новаторлығы шулай уҡ туған телдең лексикаһын һәм фразеологияһын өйрәнеуҙәлә асыҡ куренә. Интернет селтәренән. Нәжибә Хәйерзаман ҡыҙына новаторлыҡ идеялары ла хас ине. «Киске Өфө», № 47, 2012.
НОВАЦИЯ [рус. < лат. novus ‘яңы’] (Р.: новация; И.: novation; T: yenilik) и.
1. Нимәнелер бөтөп барғанда йәки бөткәндә өҫтәп тулыландырып, яңынан әҙерләү; яңыртыу. □ Новация. Документ нова-цияһы. Ысулдар новацияһы.
2. юр. Бер йөкләмәне икенсеһенә алмаштырыу тураһындағы килешеү. □ Новация. Йөкләмә новацияһы. Новация тәҡдим итеу. Новацияға килешеу.
НОВЕЛЛА I [рус. < ит. novella ‘яңылыҡ’] (Р: новелла; И.: short story; novelette; novella; T.: öykü) и. әҙ.
Бәләкәй хикәйә. □ Новелла. / Новеллистический. Новелла яҙыу. Новелла әҙәбиәте.
■ Новелланың да, балладаның да жанр уҙенсәлектәре форма ҡатмарлығына артыҡ юл ҡуймай, әҫәрҙең кескәй рамкаһы композиция мөмкинлектәрен шаҡтай сикләй. К. Әхмәтйәнов. «Алпамыша» сюжетына ҡоролған эпос та мөхәббәт темаһын өсөнсө юҫыҡта, йәғни никахлы ир менән ҡатын юҫығында, хәл итеу йәһәтенән ошондай халыҡ новеллаларына яҡын. Ә. Сөләймәнов. [Әхмәт Әһлиуллиндың] етмешенсе йылдарҙа
574
мендә өлгәшкән уңыштарға таянып, ғилем-фән нигеҙенә ҡуйырға ниәтләй. Ғ. Хөсәйенов. Йәғәфәр малай менән мөнәсәбәтте яҡшылап ҡуйырға ниәтләне. Н. Мусин.
2. Ниндәйҙер шарт менән берәй нәмә эшләргә алдан һүҙ ҡуйыу, алдан бағышлау. □ Предназначать что кому, для кого. Өйҙө кесе улыма ниәтләгәнмен. Хәйер ниәтләу. ■ [Мәғфурә:] Үткән разведкаларын быраулағанда нәфел намаҙҙарын ниәтләп теләһәм дә Хоҙай ярлыҡаманы. И. Абдуллин.
НИӘТ ТОТОУ (ниәт тот-) ҡ. ҡар. ниәт итеү. ■ Барсынһылыуҙыц уҙе һайлап кейәугә сығыуға ниәт тотоуы Әйләр ханға ишетелә. «Алпамыша». Ғумеренең икенсе яртыһына сыҡһа ла, Хәнифәнең тулы бәхет тураһындағы хыялдан өмөт өҙмәгәнлеген, яңғыҙ ҡалғандан һуң, уҙенә берәй юлдаш булырҙай иргә сығырға ниәт тотоу ын .. белә ине Рауза әбей. М. Садыҡова.
НИЯЗ [фарс. Jbj] (р.: просьба; И.: request; T.: niyaz) и. иҫк.
Берәйһенән ниндәйҙер һорауҙы, теләкте үтәргә һоралған эш, йомош; үтенес.
□ Просьба, мольба. ■ Ҡәнәғәт ҡыламын мин куреп төҫөн, уның наҙына бар яңғыҙ ниязым. М. Ғафури.
НИЯЗ ИТЕҮ (нияз ит-) (Р.: просить; И.: ask for; T.: niyaz etmek) ҡ. иҫк.
Ниҙер эшләтеү маҡсаты менән кешегә түбәнселекле рәүештә мөрәжәғәт итеү; үтенеү.
□ Просить, упрашивать кого', обращаться с просьбой к кому. Хужаға нияз итеу. Үтенес менән нияз итеу. Оялып ҡына нияз итеу.
НИЯЗ ҠЫЛЫУ (нияз ҡыл-) ҡ. иҫк. ҡар. нияз итеү. ■ Зөһрә, Таһирҙың мөхәббәте төшкәнен белгәс, уға нияз ҡылып әйтте, ти. «Таһир менән Зөһрә».
НОВАТОР [рус. < лат. novator ‘яңылыҡ индереүсе’] (Р.: новатор; И.: innovator; Т: yenilikçi) и.
Ниндәйҙер эш әлкәһендә яңы идея, принцип, яңы эш алымдары уйлап сығарыусы һәм уларҙы тормошҡа ашырыусы кеше. □ Новатор. / Новаторский. Новатор булыу. Новатор ысулдары. Ауыл хужалығы новаторы.
НОВАТОРҘАРСА (Р: по-новаторски; И.: innovator-like; T: yenilikçiler gibi) 7?.
Новаторҙар кеүек; яңы алымдар менән. □ По-новаторски. Новаторҙарса эшләу.
■ Халыҡ ижадының айырым мотивтарын ижади уҙләштереу һәм уны новаторҙарса артабан уҫтереу һөҙөмтәһендә һуңғы осорҙа юғары романтикалы һәм тәрән фәлсәфәле бер килке әҫәр барлыҡҡа килде. К. Әхмәтйәнов.
НОВАТОРЛЫҠ (новаторлығы) (Р: новаторство; И.: innovation; pioneer work; T: yenilikçilik) и.
Яңы идея, яңы эш алымдары уйлап табыу; яңылыҡ индереү; новаторҙар эше. □ Новаторство. / Новаторский. Новаторлыҡ башланғысы. Техника әлкәһендә новаторлыҡ. Романдың новаторлығы. ■ Ж. F. Кейекбаевтың ғилми новаторлығы шулай уҡ туған телдең лексикаһын һәм фразеологияһын өйрәнеуҙәлә асыҡ куренә. Интернет селтәренән. Нәжибә Хәйерзаман ҡыҙына новаторлыҡ идеялары ла хас ине. «Киске Өфө», № 47, 2012.
НОВАЦИЯ [рус. < лат. novus ‘яңы’] (Р.: новация; И.: novation; T: yenilik) и.
1. Нимәнелер бөтөп барғанда йәки бөткәндә өҫтәп тулыландырып, яңынан әҙерләү; яңыртыу. □ Новация. Документ нова-цияһы. Ысулдар новацияһы.
2. юр. Бер йөкләмәне икенсеһенә алмаштырыу тураһындағы килешеү. □ Новация. Йөкләмә новацияһы. Новация тәҡдим итеу. Новацияға килешеу.
НОВЕЛЛА I [рус. < ит. novella ‘яңылыҡ’] (Р: новелла; И.: short story; novelette; novella; T.: öykü) и. әҙ.
Бәләкәй хикәйә. □ Новелла. / Новеллистический. Новелла яҙыу. Новелла әҙәбиәте.
■ Новелланың да, балладаның да жанр уҙенсәлектәре форма ҡатмарлығына артыҡ юл ҡуймай, әҫәрҙең кескәй рамкаһы композиция мөмкинлектәрен шаҡтай сикләй. К. Әхмәтйәнов. «Алпамыша» сюжетына ҡоролған эпос та мөхәббәт темаһын өсөнсө юҫыҡта, йәғни никахлы ир менән ҡатын юҫығында, хәл итеу йәһәтенән ошондай халыҡ новеллаларына яҡын. Ә. Сөләймәнов. [Әхмәт Әһлиуллиндың] етмешенсе йылдарҙа
574