Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 615
Поиск по словарям
нәни
һуҙле нәмә. Йунһеҙ нәмә. Алабарман нәмә. Оятһыҙ нәмә. Ата ялҡау нәмә. Өй кеуек нәмәһе тауыҡ кетәгендәй. В Куцел генә асыр, ай, кешем юҡ, ирем тигән нәмә — бер байғош. Халыҡ йырынан.
7. миф. Ауырыу, зәхмәттәрҙең тыйылған атамаһы. □ доел. Нечто (табуированное название болезней от нечистой силы). Нәмә ҡағылған. Нәмә һуҡҡан. Нәмәгә ҡаршы ырым, әмәл.
♦ Бар (бөтә, һәр) нәмә лә бөтә булған әйбер, барлыҡ кәрәк-яраҡ. □ Всё. • Донъяла ата-инәнән башҡа бар нәмә лә табыла. Әйтем. Һәр нәмәнец уҙ батманы. Мәҡәл. Бер нәмә булһа (йәки булдымы) бәләкәй генә бер сәбәптән дә. □ Как что, чуть что. ■ [Ихсанбайҙыц] Атаһы, бер нәмә булһа, мин тархан тоҡомонан, тиер ҙә кукрәк һуғыр ине. Т. Ғарипова. Бер нәмә лә бөтөнләй билдәһеҙ әйберҙе аңлата. □ Ничего. ■ Унбашының ауыҙы буш булмағанғамы, һуҙе ятыраҡ ишетелгәнгәме, Шағәле бер нәмә лә аңламаны. К. Мәргән. Бер нәмәлә эше юҡ ҡайғыһыҙ, бошмаҫ. □ Ни о чём не думает. Бер нәмә түгел ниҙеңдер аҙ йәки анһат икәнен белдерә. □ Ничего не стоит; пара пустяков. Унда барып килеу бер нәмә тугел. Тигән нәмә юҡ эш-ҡылыҡтағы етешһеҙлекте шелтәләгәндә ҡулланыла. □ Такого порядка нет. Һаулыҡ ҡушыу тигән нәмә юҡ. Булмә елләтеу тигән нәмә юҡ. ■ Миңлегөл ун алты йәштә инде, тик бына ҡыҙҙарса инсафлылыҡ, тыйнаҡлыҡ тигән нәмә юҡ. Н. Мусин. Бис нәмә тулы инҡарҙы аңлата. □ Абсолютно ничего, ничто. Һис нәмә эшләр хәл юҡ. һыйыр мөгөҙөнә элер нәмәһе юҡ бик фәҡир өйгә ҡарата әйтелә. □ Без ничего, в очень бедном состоянии. ■ Өйөндә һыйыр мөгөҙөнә элер нәмәһе юҡ. Һ. Дәүләтшина. Юҡ нәмә иҫәпкә алмаҫлыҡ буш нәмә. □ Пустой, не стоящий внимания. Юҡ нәмәгә иҫе киткән. Юҡ нәмә артынан йөрөу. Юҡ нәмә менән булыу.
НӘМӘКӘЙ и. кес. ҡар. нәмә 1. ■ [Шәһиттең] ниндәйҙер иҫке снаряд башынан еҙ ҡулсаһын алырға маташҡанында әлеге нә
мәкәй шартлап киткән дә бер куҙе әйләнеп сыҡҡан. Н. Мусин.
НӘМӘ-ҠАРА (Р.: всякие вещи; И.: various things; T: eşya) и.
Донъя ҡаралдыһы, ваҡ-төйәк нәмә; кәрәк-яраҡ. □ Всякие вещи; добро.
НӘМӘЛӘТӘ (Р: натурой; И.: in kind; T: aynı olarak ödemek) р.
Иген, мал һ. б. төрлө нәмә менән; аҡсалата түгел; әйберләтә (туләгәндә, бурыс биргәндә һ. б.). □ Натурой. Нәмәләтә биреу. Нәмәләтә туләу. Нәмәләтә һөйләшеу. Нәмәләтә алыш-биреш итеу.
НӘМӘРӘ и. диал. ҡар. нимәрә. Нәмә-рәләрҙе куреу. ■ Нәмәрәләреңде курергә яҙһын. Теләктән. Нәмәрәләреңдең изгелеге тейһен. Теләктән.
НӘМӘҪТӘ и. диал. ҡар. нәмә. В [Фәу-зиә — Хашимға:] Ошо нәмәҫтәңде.. йорттан сығарып ебәрәм! Т. Ғарипова.
НӘМӘХРӘМ [фарс. (Р.: запретный; И.: forebidden, sinful; T: yasak) с. иҫк.
Шәриғәт буйынса бер-береһе менән аралашырға, күрешергә йәки бер-бере-һенә ҡарарға ярамаған (сит ир йәки ҡатын тураһында). □ Запретный, грешный. Нәмәхрәм ҡатын. Нәмәхрәмгә әйләнеу. Нәмәхрәм һанау. ■ [Мулла:] Ҡыҙҙар менән малайҙарҙы бергә уҡытыу нәмәхрәм, яҙыҡ. И. Ғиззәтуллин. Тороп ҡаҙан аҫмайҙыр, дәхи ҡамыр баҫмайҙыр, нәмәхрәм дин ҡасмайҙыр. Бәйеттән.
НӘНИ I (Р: младенческий; И.: small; Т: küçük) с. диал.
1. Йәше менән бәләкәй, сабый. □ Младенческий. Нәни саҡ. Нәни бала. Нәни ҡыҙҙар. Нәни хәлдә тороп ҡалыу.
2. Бик бәләкәй. □ Маленький, крохотный. Нәни ҡош. Нәни бала. Нәни булыу. Нәни генә өлөш сығарыу. ■ Мин курәм уны юлдарҙа, мин курәм уны нәни ҡулдарҙа. X. Ғиләжев.
НӘНИ II (Р: дитя; И.: baby; infant; T: bebek) и. диал.
Бәләкәй бала; сабый. □ Дитя, ребёнок. Нәниҙәр кулдәге. Нәниҙәр өсөн китап.
615
һуҙле нәмә. Йунһеҙ нәмә. Алабарман нәмә. Оятһыҙ нәмә. Ата ялҡау нәмә. Өй кеуек нәмәһе тауыҡ кетәгендәй. В Куцел генә асыр, ай, кешем юҡ, ирем тигән нәмә — бер байғош. Халыҡ йырынан.
7. миф. Ауырыу, зәхмәттәрҙең тыйылған атамаһы. □ доел. Нечто (табуированное название болезней от нечистой силы). Нәмә ҡағылған. Нәмә һуҡҡан. Нәмәгә ҡаршы ырым, әмәл.
♦ Бар (бөтә, һәр) нәмә лә бөтә булған әйбер, барлыҡ кәрәк-яраҡ. □ Всё. • Донъяла ата-инәнән башҡа бар нәмә лә табыла. Әйтем. Һәр нәмәнец уҙ батманы. Мәҡәл. Бер нәмә булһа (йәки булдымы) бәләкәй генә бер сәбәптән дә. □ Как что, чуть что. ■ [Ихсанбайҙыц] Атаһы, бер нәмә булһа, мин тархан тоҡомонан, тиер ҙә кукрәк һуғыр ине. Т. Ғарипова. Бер нәмә лә бөтөнләй билдәһеҙ әйберҙе аңлата. □ Ничего. ■ Унбашының ауыҙы буш булмағанғамы, һуҙе ятыраҡ ишетелгәнгәме, Шағәле бер нәмә лә аңламаны. К. Мәргән. Бер нәмәлә эше юҡ ҡайғыһыҙ, бошмаҫ. □ Ни о чём не думает. Бер нәмә түгел ниҙеңдер аҙ йәки анһат икәнен белдерә. □ Ничего не стоит; пара пустяков. Унда барып килеу бер нәмә тугел. Тигән нәмә юҡ эш-ҡылыҡтағы етешһеҙлекте шелтәләгәндә ҡулланыла. □ Такого порядка нет. Һаулыҡ ҡушыу тигән нәмә юҡ. Булмә елләтеу тигән нәмә юҡ. ■ Миңлегөл ун алты йәштә инде, тик бына ҡыҙҙарса инсафлылыҡ, тыйнаҡлыҡ тигән нәмә юҡ. Н. Мусин. Бис нәмә тулы инҡарҙы аңлата. □ Абсолютно ничего, ничто. Һис нәмә эшләр хәл юҡ. һыйыр мөгөҙөнә элер нәмәһе юҡ бик фәҡир өйгә ҡарата әйтелә. □ Без ничего, в очень бедном состоянии. ■ Өйөндә һыйыр мөгөҙөнә элер нәмәһе юҡ. Һ. Дәүләтшина. Юҡ нәмә иҫәпкә алмаҫлыҡ буш нәмә. □ Пустой, не стоящий внимания. Юҡ нәмәгә иҫе киткән. Юҡ нәмә артынан йөрөу. Юҡ нәмә менән булыу.
НӘМӘКӘЙ и. кес. ҡар. нәмә 1. ■ [Шәһиттең] ниндәйҙер иҫке снаряд башынан еҙ ҡулсаһын алырға маташҡанында әлеге нә
мәкәй шартлап киткән дә бер куҙе әйләнеп сыҡҡан. Н. Мусин.
НӘМӘ-ҠАРА (Р.: всякие вещи; И.: various things; T: eşya) и.
Донъя ҡаралдыһы, ваҡ-төйәк нәмә; кәрәк-яраҡ. □ Всякие вещи; добро.
НӘМӘЛӘТӘ (Р: натурой; И.: in kind; T: aynı olarak ödemek) р.
Иген, мал һ. б. төрлө нәмә менән; аҡсалата түгел; әйберләтә (туләгәндә, бурыс биргәндә һ. б.). □ Натурой. Нәмәләтә биреу. Нәмәләтә туләу. Нәмәләтә һөйләшеу. Нәмәләтә алыш-биреш итеу.
НӘМӘРӘ и. диал. ҡар. нимәрә. Нәмә-рәләрҙе куреу. ■ Нәмәрәләреңде курергә яҙһын. Теләктән. Нәмәрәләреңдең изгелеге тейһен. Теләктән.
НӘМӘҪТӘ и. диал. ҡар. нәмә. В [Фәу-зиә — Хашимға:] Ошо нәмәҫтәңде.. йорттан сығарып ебәрәм! Т. Ғарипова.
НӘМӘХРӘМ [фарс. (Р.: запретный; И.: forebidden, sinful; T: yasak) с. иҫк.
Шәриғәт буйынса бер-береһе менән аралашырға, күрешергә йәки бер-бере-һенә ҡарарға ярамаған (сит ир йәки ҡатын тураһында). □ Запретный, грешный. Нәмәхрәм ҡатын. Нәмәхрәмгә әйләнеу. Нәмәхрәм һанау. ■ [Мулла:] Ҡыҙҙар менән малайҙарҙы бергә уҡытыу нәмәхрәм, яҙыҡ. И. Ғиззәтуллин. Тороп ҡаҙан аҫмайҙыр, дәхи ҡамыр баҫмайҙыр, нәмәхрәм дин ҡасмайҙыр. Бәйеттән.
НӘНИ I (Р: младенческий; И.: small; Т: küçük) с. диал.
1. Йәше менән бәләкәй, сабый. □ Младенческий. Нәни саҡ. Нәни бала. Нәни ҡыҙҙар. Нәни хәлдә тороп ҡалыу.
2. Бик бәләкәй. □ Маленький, крохотный. Нәни ҡош. Нәни бала. Нәни булыу. Нәни генә өлөш сығарыу. ■ Мин курәм уны юлдарҙа, мин курәм уны нәни ҡулдарҙа. X. Ғиләжев.
НӘНИ II (Р: дитя; И.: baby; infant; T: bebek) и. диал.
Бәләкәй бала; сабый. □ Дитя, ребёнок. Нәниҙәр кулдәге. Нәниҙәр өсөн китап.
615