Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 616
Поиск по словарям
нәни
Нәниҙәргә тәғәйенләнгән. Нәни менән һөйлә-шеу.
НӘНИ III (Р.: немного; И.: a little; T.: biraz) р. диал.
Әҙ генә; күп булмаған. □ Немного, чуть-чуть. Нәни генә өлөш сығарыу. Нәни генә итеп биреу.
НӘНКИР [ғәр. j^] (Р.: Накир; И.: angel in Moslem religion; T.: Nekir) и. миф.
(баш хәреф менән) Ислам динендә, үлгәс, теге донъяла һорау ала торған ике фәрештәнең береһе (икенсеһе — Мөнкир).
□ Накир (имя одного из ангелов, который допрашивает после смерти). Нәнкир менән Мөнкир. ■ Ғазраил алыр минец йәнемде, кемдәр йыуыр минең тәнемде. Мөнкир вә Нәнкир килгән саҡта, кемдәр белер минец хәлемде. Бәйеттән. Вафат булып, ҡәбергә кумелгән кешеләрҙән Мөнкир уә Нәнкир фәрештәләре: «Раббыц кем? Пәйғәмбәрең кем? Динең ни?» — тип һорау ала торған фәрештәләр. Дини календарҙан.
НӘНӘ и. диал. ҡар. өләсәй. Нәнәһендә уҫкән егет. Нәнәһе менән ҡалған. Нәнәгә ҡунаҡҡа барыу.
НӘНӘЙ I (Р: бабушка; И.: granny; Т.: nine) и. диал.
1. Әсәйҙең йә атайҙың әсәһе; өләсәй.
□ Бабушка. Нәнәй васыяты. Нәнәйгә ҡунаҡҡа барыу. Нәнәй ҡарамағында булыу. Нәнәй менән бәйле хәтирәләр.
2. Күҙҙең төҫлө шекәрәһендә түңәрәк йәки ек формаһында булған яҡтылыҡ нурҙарын үткәреүсе ағза; күҙҙең иң уртаһындағы шәүлә төшкән ҡара нөктә; күҙ ҡараһы. □ Зрачок; зеница. Куҙ нәнәйе. Нәнәйҙең ҙурайыуы. Нәнәйҙең ҡыҫылыуы. Куҙ нәнәйендәй һаҡлау.
3. Һарыҡ йә кәзә бәрәсе. □ Ягнёнок, козлёнок. Ҙур кәзәнең нәнәйҙәре әллә ҡайҙа? Һарыҡ-кәзә нәнәйҙәрен эҙләу. Мал өйөндә нәнәйҙәрҙе ҡышлатыу.
НӘНӘЙ II диал. ҡар. бәләкәй. Нәнәй генә ҡуллы. Нәнәй генә аяҡтары менән тыпылдатып атлап йөрөгән ҡыҙ бала барыһын һоҡландырҙы. Нәнәй генә бесәй балаларының әле куҙҙәре лә асылып бөтмәгән.
НӘНӘЙЛӘҮ (нәнәйлә-) ҡ. диал. ҡар. бала табыу. Беренсегә нәнәйләу. Нәнәйләргә ваҡыт етеу.
НӘНӘЙ МУНСАҺЫ и. этн. диал. ҡар. бәпес мунсаһы. Нәнәй мунсаһы яғыу. Нәнәй мунсаһы булдырыу. ■ Нәнәй мунсаһына тәуҙә ҡартинәйҙәр инә, унан баланы керетәләр «ғумере оҙон булһын» тип. Башҡорт мифологияһынан.
НӘНӘЙ ЯПРАҠ (япрағы) (Р: первый ритуальный веник для ребёнка; И.: sauna switches for a child; T: bir çeşit süpürge) и. этн. миф.
Яңы тыуған баланың беренсе шифалы миндеге. □ Первый ритуальный веник ребёнка, имеет обережную и проецирующую силу. Нәнәй япраҡ әҙерләу. Нәнәй япраҡ бешекләу. Нәнәй япраҡ менән яңы тыуған сабыйҙы сабыу.
НӘҢГЕЛДӘК (нәңгелдәге) (Р: ворчун; И.: grumbler; T.: mızmız) и. диал.
Күп һөйләүсе; мығырҙаҡ. □ Ворчун. Нәң-гелдәктән ҡолаҡ тоноу. Нәңгелдәктең хәбәре бөтмәҫ.
НӘҢГЕЛДӘҮ (нәңгелдә-) (Р: тараторить; И.: jibber; talk much; T.: makara gibi konuşmak) ҡ. диал.
Күп һөйләү, лаҡылдау. □ Тараторить, много говорить. Туҡтауһыҙ нәңгелдәу. Юл буйына нәңгелдәп барыу.
НӘП-НӘҘЕК (Р: тоненький; И.: very thin; T: incecik) с.
Үтә ныҡ нәҙек. □ Тоненький. Нәп-нәҙек. Нәп-нәҙек билле. Нәп-нәҙек бармаҡтар.
НӘПСЕ [ғәр. (Р: вожделение; И.: desire; T: tutku) и. диал.
1. һаман күберәккә ынтылған көслө теләк. □ Вожделение, страсть. Нәпсене тыйыу. Нәпсеһен һуҙыу. Нәпсегә хужа булыу. Нәпсенең тынғы бирмәуе. ■ Ул [Үтәғол ] китер алдынан Мырҙағәле уның ҡолағына бер һуҙҙе туҡыны: «Кара уны, башҡа малға тейәһе булма, нәпсеңде тый!»
3. Ураҡсин. • Баланың нәпсеһе ауыҙында. Әйтем. Нәпсене ҡыуа бирһәң, нәпсең туймаҫ булыр, нәпсеңде тыя бирһәң, нәпсең йыуаш булыр. Мәҡәл.
616
Нәниҙәргә тәғәйенләнгән. Нәни менән һөйлә-шеу.
НӘНИ III (Р.: немного; И.: a little; T.: biraz) р. диал.
Әҙ генә; күп булмаған. □ Немного, чуть-чуть. Нәни генә өлөш сығарыу. Нәни генә итеп биреу.
НӘНКИР [ғәр. j^] (Р.: Накир; И.: angel in Moslem religion; T.: Nekir) и. миф.
(баш хәреф менән) Ислам динендә, үлгәс, теге донъяла һорау ала торған ике фәрештәнең береһе (икенсеһе — Мөнкир).
□ Накир (имя одного из ангелов, который допрашивает после смерти). Нәнкир менән Мөнкир. ■ Ғазраил алыр минец йәнемде, кемдәр йыуыр минең тәнемде. Мөнкир вә Нәнкир килгән саҡта, кемдәр белер минец хәлемде. Бәйеттән. Вафат булып, ҡәбергә кумелгән кешеләрҙән Мөнкир уә Нәнкир фәрештәләре: «Раббыц кем? Пәйғәмбәрең кем? Динең ни?» — тип һорау ала торған фәрештәләр. Дини календарҙан.
НӘНӘ и. диал. ҡар. өләсәй. Нәнәһендә уҫкән егет. Нәнәһе менән ҡалған. Нәнәгә ҡунаҡҡа барыу.
НӘНӘЙ I (Р: бабушка; И.: granny; Т.: nine) и. диал.
1. Әсәйҙең йә атайҙың әсәһе; өләсәй.
□ Бабушка. Нәнәй васыяты. Нәнәйгә ҡунаҡҡа барыу. Нәнәй ҡарамағында булыу. Нәнәй менән бәйле хәтирәләр.
2. Күҙҙең төҫлө шекәрәһендә түңәрәк йәки ек формаһында булған яҡтылыҡ нурҙарын үткәреүсе ағза; күҙҙең иң уртаһындағы шәүлә төшкән ҡара нөктә; күҙ ҡараһы. □ Зрачок; зеница. Куҙ нәнәйе. Нәнәйҙең ҙурайыуы. Нәнәйҙең ҡыҫылыуы. Куҙ нәнәйендәй һаҡлау.
3. Һарыҡ йә кәзә бәрәсе. □ Ягнёнок, козлёнок. Ҙур кәзәнең нәнәйҙәре әллә ҡайҙа? Һарыҡ-кәзә нәнәйҙәрен эҙләу. Мал өйөндә нәнәйҙәрҙе ҡышлатыу.
НӘНӘЙ II диал. ҡар. бәләкәй. Нәнәй генә ҡуллы. Нәнәй генә аяҡтары менән тыпылдатып атлап йөрөгән ҡыҙ бала барыһын һоҡландырҙы. Нәнәй генә бесәй балаларының әле куҙҙәре лә асылып бөтмәгән.
НӘНӘЙЛӘҮ (нәнәйлә-) ҡ. диал. ҡар. бала табыу. Беренсегә нәнәйләу. Нәнәйләргә ваҡыт етеу.
НӘНӘЙ МУНСАҺЫ и. этн. диал. ҡар. бәпес мунсаһы. Нәнәй мунсаһы яғыу. Нәнәй мунсаһы булдырыу. ■ Нәнәй мунсаһына тәуҙә ҡартинәйҙәр инә, унан баланы керетәләр «ғумере оҙон булһын» тип. Башҡорт мифологияһынан.
НӘНӘЙ ЯПРАҠ (япрағы) (Р: первый ритуальный веник для ребёнка; И.: sauna switches for a child; T: bir çeşit süpürge) и. этн. миф.
Яңы тыуған баланың беренсе шифалы миндеге. □ Первый ритуальный веник ребёнка, имеет обережную и проецирующую силу. Нәнәй япраҡ әҙерләу. Нәнәй япраҡ бешекләу. Нәнәй япраҡ менән яңы тыуған сабыйҙы сабыу.
НӘҢГЕЛДӘК (нәңгелдәге) (Р: ворчун; И.: grumbler; T.: mızmız) и. диал.
Күп һөйләүсе; мығырҙаҡ. □ Ворчун. Нәң-гелдәктән ҡолаҡ тоноу. Нәңгелдәктең хәбәре бөтмәҫ.
НӘҢГЕЛДӘҮ (нәңгелдә-) (Р: тараторить; И.: jibber; talk much; T.: makara gibi konuşmak) ҡ. диал.
Күп һөйләү, лаҡылдау. □ Тараторить, много говорить. Туҡтауһыҙ нәңгелдәу. Юл буйына нәңгелдәп барыу.
НӘП-НӘҘЕК (Р: тоненький; И.: very thin; T: incecik) с.
Үтә ныҡ нәҙек. □ Тоненький. Нәп-нәҙек. Нәп-нәҙек билле. Нәп-нәҙек бармаҡтар.
НӘПСЕ [ғәр. (Р: вожделение; И.: desire; T: tutku) и. диал.
1. һаман күберәккә ынтылған көслө теләк. □ Вожделение, страсть. Нәпсене тыйыу. Нәпсеһен һуҙыу. Нәпсегә хужа булыу. Нәпсенең тынғы бирмәуе. ■ Ул [Үтәғол ] китер алдынан Мырҙағәле уның ҡолағына бер һуҙҙе туҡыны: «Кара уны, башҡа малға тейәһе булма, нәпсеңде тый!»
3. Ураҡсин. • Баланың нәпсеһе ауыҙында. Әйтем. Нәпсене ҡыуа бирһәң, нәпсең туймаҫ булыр, нәпсеңде тыя бирһәң, нәпсең йыуаш булыр. Мәҡәл.
616