Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 618
Поиск по словарям
НӘСЕЛӘ
менән тотоу. Ситән нәрәтәгә шурләктәр эләкмәй.
4. диал. Ептән үрелгән мурҙа. □ Морда, плетённая из верёвки. Нәрәтәгә оптолар эләктереу. Нәрәтәгә ҙур суртан төшкән. Муйыл сәскә атҡанда, нәрәтәгә табан балыҡ шәп эләгә.
5. диал. Түңәрәк ау. □ Круглая сеть (для ловли рыб). Нәрәтәгә балык эләктереу. Нәрәтәгә ҡондоҙ эләккән. Нәрәтәгә йомро сабаҡ, ялтыр сабаҡтың эреләре генә төшкән. Нәрәтә менән ажау аулау.
НӘСЕЛӘ [рус. < насилу] р. диал. ҡар. көскә. Нәселә тамамлау. Нәселә эшләп бө-төу. Нәселә ҡайтып етеу. Нәселә кисеуҙе сығыу.
НӘСИМ [ғәр. (Р.: лёгкий ветерок; И.: slight breeze; T: hafif rüzgâr) и.
Йәйге еңел, йомшаҡ ел. □ Лёгкий ветерок. Иртәнге нәсим. Киске нәсим. Ямғыр алдынан нәсим иҫте. ■ Ярлы халыҡҡа яңы ауаз килде көнбайыштан нәсим ел менән. X. Ғәбитов.
НӘСИХӘТ [ғәр.(Р: назидание; И.: moral teaching; T: nasihat) и.
Тәртип, ҡылыҡ тураһында өйрәтеп әйтелгән һүҙ; өгөт. □ Назидание, наставление, нравоучение; нотация. Нәсихәт һуҙе. Нәсихәт биреу. Нәсихәт тыңлау. Нәсихәт эйтеу. ■ Әсәләр нәсихәтен, әсәләр доғаһын, теләктәрен бала ғумер буйы куңел турендә йөрөтә. Башҡортостан календарынан. Яҡшы ғалим нәсихәтен иҫкә алмаҫтар, хаҡтан ҡурҡмаҫ әҙәмдәрҙән оялмаҫтар. Бәйеттән.
НӘСИХӘТЛЕ (Р: назидательный; И.: edificatory; T: nasihatli) с.
Әйтер нәсихәте булған. □ Назидательный, увещевательный. Нәсихәтле олатай. Нәсихәтле быуын. ■ Бигерәк тә зал [бәй-геселәрҙең] Ҡөрьән сурәләрен, нәсихәтле шиғырҙар уҡыуын, хәҙистәр аңлатыуын яратып ҡабул итте. «Башҡортостан», 14 март
2013. Халыҡ һине [Аҡмулланы] куҙ өҫтөндә ҡаш тип белә, нәсихәтле тулғауыңды тыңлар эргәңә бер барыуҙары хаж тип белә. М. Өмөтбаев.
НӘСИХӘТСЕ (Р: наставник; И.: monitor; T: öğretmen) и.
Изге кәңәштәр биреүсе; тәртип, ҡылыҡ тураһында өйрәтеүсе. □ Наставник, добрый советчик. ■ Нәсихәтсе уҙе Алланан нурлы куңел һорай, әммә, башҡаларға өндәшкәндә, бөтәһен дә Алланан көтөп ятырға ярамай икәнен дә нәсихәт итә. Ә. Сөләймәнов.
НӘСКЕЙ и. ҡар. носки. Аҡ нәскей. Нәс-кей һатып алыу. Балалар нәскейе. Ир-ат нәскейе. Нәскей бәйләу. Нәскей өсөн йөн сиратыу. Ҡара һарыҡ йөнөнән нәскей. Мамыҡ нәскей.
НӘСӘБӘН [ғәр. М (Р: родня; И.: kin; Т.: akraba) и. иҫк.
Ҡан-ҡәрҙәш, тоҡом, зат; туған-тыумаса; нәҫел-нәсәп. □ Родня. Әсәй яғы нәсәбәне. Атай яғы нәсәбәнде куреп ҡайтыу. Нәсәбән кәңәше менән эш итеу.
НӘСӘЙ (Р: плата за работу; И.: wage; Т.: ücret) и. диал.
Эшләнгән эштең хаҡын алыу; түләтеү. П Плата за работу. Нәсәй хаҡы. Эш өсөн нәсәй алыу. Нәсәй куләмен билдәләу.
НӘСӘП (нәсәбе) [ғәр. (Р: род; И.: kin, kinship; T.: soy) и. һөйл.
1. Бер атанан килгән быуындар; тоҡом.
□ Род, родство. / Родовой. Нәсәп ҡушаматы. ■ Әҙәм балаһына илдең, халыҡтың айырылғыһыҙ куҙәнәге булған уҙ тоҡомоноң тәуарихын да юғалтмау зарур. Үҙ нәсәбемдә был бурыс миңә йөкмәтелгән — шуға инанам. Г. Яҡупова.
2. Ниндәйҙер бер тоҡом вәкиле; зат.
□ Порода, род. Ҡалмыҡтар нәсәбе. Төркмәндәр нәсәбе. Нәсәбеңдән айырылыу. Нәсәптәре менән тәкәбберҙәр. Нәсәптәре менән уҙ һуҙлеләр. ■ Әммә Кесе Табын хандарының нәсәптәре менән куренер: ҡәҙим заманда Истанбул ҡалаһынан сыҡҡан Төмән бей, унан тыумыш Майҡы. Ул Ҡара диңгеҙ тамағынан был яҡҡа сығып, Сыңғыҙханды ағаларынан хәлас итеп, ханлыҡҡа кутәреп, уҙе бәйғәт биргән. Кесе табын башҡорттары шәжәрәһенән.
НӘСӘПЛЕ (Р: имеющий много родственников; И.: having many relations; T.: akrabaları çok olan) с. һөйл.
618
менән тотоу. Ситән нәрәтәгә шурләктәр эләкмәй.
4. диал. Ептән үрелгән мурҙа. □ Морда, плетённая из верёвки. Нәрәтәгә оптолар эләктереу. Нәрәтәгә ҙур суртан төшкән. Муйыл сәскә атҡанда, нәрәтәгә табан балыҡ шәп эләгә.
5. диал. Түңәрәк ау. □ Круглая сеть (для ловли рыб). Нәрәтәгә балык эләктереу. Нәрәтәгә ҡондоҙ эләккән. Нәрәтәгә йомро сабаҡ, ялтыр сабаҡтың эреләре генә төшкән. Нәрәтә менән ажау аулау.
НӘСЕЛӘ [рус. < насилу] р. диал. ҡар. көскә. Нәселә тамамлау. Нәселә эшләп бө-төу. Нәселә ҡайтып етеу. Нәселә кисеуҙе сығыу.
НӘСИМ [ғәр. (Р.: лёгкий ветерок; И.: slight breeze; T: hafif rüzgâr) и.
Йәйге еңел, йомшаҡ ел. □ Лёгкий ветерок. Иртәнге нәсим. Киске нәсим. Ямғыр алдынан нәсим иҫте. ■ Ярлы халыҡҡа яңы ауаз килде көнбайыштан нәсим ел менән. X. Ғәбитов.
НӘСИХӘТ [ғәр.(Р: назидание; И.: moral teaching; T: nasihat) и.
Тәртип, ҡылыҡ тураһында өйрәтеп әйтелгән һүҙ; өгөт. □ Назидание, наставление, нравоучение; нотация. Нәсихәт һуҙе. Нәсихәт биреу. Нәсихәт тыңлау. Нәсихәт эйтеу. ■ Әсәләр нәсихәтен, әсәләр доғаһын, теләктәрен бала ғумер буйы куңел турендә йөрөтә. Башҡортостан календарынан. Яҡшы ғалим нәсихәтен иҫкә алмаҫтар, хаҡтан ҡурҡмаҫ әҙәмдәрҙән оялмаҫтар. Бәйеттән.
НӘСИХӘТЛЕ (Р: назидательный; И.: edificatory; T: nasihatli) с.
Әйтер нәсихәте булған. □ Назидательный, увещевательный. Нәсихәтле олатай. Нәсихәтле быуын. ■ Бигерәк тә зал [бәй-геселәрҙең] Ҡөрьән сурәләрен, нәсихәтле шиғырҙар уҡыуын, хәҙистәр аңлатыуын яратып ҡабул итте. «Башҡортостан», 14 март
2013. Халыҡ һине [Аҡмулланы] куҙ өҫтөндә ҡаш тип белә, нәсихәтле тулғауыңды тыңлар эргәңә бер барыуҙары хаж тип белә. М. Өмөтбаев.
НӘСИХӘТСЕ (Р: наставник; И.: monitor; T: öğretmen) и.
Изге кәңәштәр биреүсе; тәртип, ҡылыҡ тураһында өйрәтеүсе. □ Наставник, добрый советчик. ■ Нәсихәтсе уҙе Алланан нурлы куңел һорай, әммә, башҡаларға өндәшкәндә, бөтәһен дә Алланан көтөп ятырға ярамай икәнен дә нәсихәт итә. Ә. Сөләймәнов.
НӘСКЕЙ и. ҡар. носки. Аҡ нәскей. Нәс-кей һатып алыу. Балалар нәскейе. Ир-ат нәскейе. Нәскей бәйләу. Нәскей өсөн йөн сиратыу. Ҡара һарыҡ йөнөнән нәскей. Мамыҡ нәскей.
НӘСӘБӘН [ғәр. М (Р: родня; И.: kin; Т.: akraba) и. иҫк.
Ҡан-ҡәрҙәш, тоҡом, зат; туған-тыумаса; нәҫел-нәсәп. □ Родня. Әсәй яғы нәсәбәне. Атай яғы нәсәбәнде куреп ҡайтыу. Нәсәбән кәңәше менән эш итеу.
НӘСӘЙ (Р: плата за работу; И.: wage; Т.: ücret) и. диал.
Эшләнгән эштең хаҡын алыу; түләтеү. П Плата за работу. Нәсәй хаҡы. Эш өсөн нәсәй алыу. Нәсәй куләмен билдәләу.
НӘСӘП (нәсәбе) [ғәр. (Р: род; И.: kin, kinship; T.: soy) и. һөйл.
1. Бер атанан килгән быуындар; тоҡом.
□ Род, родство. / Родовой. Нәсәп ҡушаматы. ■ Әҙәм балаһына илдең, халыҡтың айырылғыһыҙ куҙәнәге булған уҙ тоҡомоноң тәуарихын да юғалтмау зарур. Үҙ нәсәбемдә был бурыс миңә йөкмәтелгән — шуға инанам. Г. Яҡупова.
2. Ниндәйҙер бер тоҡом вәкиле; зат.
□ Порода, род. Ҡалмыҡтар нәсәбе. Төркмәндәр нәсәбе. Нәсәбеңдән айырылыу. Нәсәптәре менән тәкәбберҙәр. Нәсәптәре менән уҙ һуҙлеләр. ■ Әммә Кесе Табын хандарының нәсәптәре менән куренер: ҡәҙим заманда Истанбул ҡалаһынан сыҡҡан Төмән бей, унан тыумыш Майҡы. Ул Ҡара диңгеҙ тамағынан был яҡҡа сығып, Сыңғыҙханды ағаларынан хәлас итеп, ханлыҡҡа кутәреп, уҙе бәйғәт биргән. Кесе табын башҡорттары шәжәрәһенән.
НӘСӘПЛЕ (Р: имеющий много родственников; И.: having many relations; T.: akrabaları çok olan) с. һөйл.
618