Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 625
Поиск по словарям
НӘФИС
НӘҮМИҘЛЕК (нәүмиҙлеге) (Р.: безнадёжность; И.: despair; T: umutsuzluk) и. иҫк.
Нимәгәлер ышаныс юғалтыу; өмөтһөҙлөк. □ Безнадёжность. Нәумиҙлеккә етеу. Нәумиҙлеккә тарыу. Нәумиҙлектән арыныу.
■ Хөсәйен ҡарт нәумиҙлектең сигенә сыҡһа ла, уҙенең баҙарын төшөрә торғандарҙан тугел ине. В. Исхаҡов.
НӘҮМИҘЛӘНЕҮ (нәүмиҙлән-) (Р: терять надежду; И.: give up hope; lose hope; T: umudunu yitirmek) ҡ.
Теге йәки был нәмәгә ышаныс юғалтыу; өмөтһөҙләнеү. □ Терять надежду, чувствовать себя обездоленным. Ыцғай хәбәр ала алмағас, нәумиҙләнеп ҡалыу. ■ Тора-бара бабай киләсәктә балаларын куреугә нәу-миҙләнде. Экспедиция материалдарынан.
НӘҮХӘ [ғәр. (Р: плач; И.: cry; Т: ağlama) и. иҫк.
Ауыр ҡайғынан, кисерештән үкһеп илаған хәл; илаш-һыҡраш. □ Плач, рыдание. Халыҡ араһында илаш, һыҡташ, нәухә китте. ■ Бара-торғас егет бер батшалыҡҡа еткән, ти. Бында ул ҙур нәухәгә тарып, аптырашта ҡалған, ти. Әкиәттән.
НӘҮХӘ ҠЫЛЫУ (нәүхә ҡыл-) (Р: плакать; И.: weep; T: ağlamak) ҡ. иҫк.
Ниндәйҙер сәбәп менән көйһөҙләнеү; илау, һыҡтау. □ Плакать. Ҡара ҡайғынан нәухә ҡылыу. Ирекһеҙҙән нәухә ҡылыу.
■ Керһеҙ йәндәр нәухә ҡылып, ҡара эҫтәрҙе ҡарғағандар. Бәйеттән.
НӘФАСӘТ [ғәр. и. ҡар. нәфәсәт. Нәфасәткә юлығыу. Нәфасәтен табыу. Берәй нәфасәт буләк итеу.
НӘФЕЛ [ғәр. (Р: дополнительный; И.: extra; unscheduled; T: ek) и. иҫк.
1. Өҫтәмә рәүештә эшләнә торған эш.
□ Дополнительный. Нәфел алыу. Нәфел алып, хәлдән тайыу.
2. Кешене шатландырыу өсөн яҡшы теләктәр менән бушлай бирелә торған нәмә; бүләк. □ Подарок. Нәфел әҙерләу. Нәфел би-реу. Куркәм нәфел. Нәфелгә китап алыу.
НӘФЕЛ НАМАҘЫ (Р: дополнительная молитва; И.: additional Moslem prayer; T: nafile namazı) и. дини.
Биш намаҙҙан тыш өҫтәмә рәүештә башҡарылған намаҙ. □ Дополнительная молитва. Нәфел намаҙын утәу. Нәфел намаҙына барыу. Нәфел намаҙы уҡыу.
НӘФЕЛ УРАҘАҺЫ (Р: ураза во исполнение обета; И.: sawm promised in advance; T: nafile orucu) и. дини.
Алдан вәғәҙә ителгән, алдан ниәтләнгән ураҙа. □ Ураза (пост) во исполнение обета. Нәфел ураҙаһы тотоу. Нәфел ураҙаһын билдәләу. Нәфел ураҙаһына ниәт итеу.
НӘФЕЛ ӘЙТЕҮ (нәфел әйт-) (Р: дать обет; И.: vow; T: ant etmek; ahdetmek) ҡ.
Ҡөрьән уҡыйым, ҡорбан салдырам, ураҙа тотам, тип алдан нәҙер әйтеү. □ Дать обет (читать дополнительную молитву, резать жертвенное животное, дополнительно поститься, соблюдать уразу). Нәфел әйтеп ҡуйыу. Олатайым йәш сағында нәфел әйткән булған.
НӘФЕС [ғәр. иИ] (Р: душа; И.: soul; Т: сап) и. иҫк.
1. Йән, күңел. □ Душа, й Милләт эшен уҙ эше тип, нәфесте яҡын белеп, хеҙмәтендә теле, малы, ейлеме илә хәҙер улыр. С. Яҡшығолов.
2. кусм. ҡар. нәпсе. Нәфескә хужа булыу. Нәфесте тыйыу. • Нәфес һимертһәң, уҙецә бәлә килер. Мәҡәл.
3. миф. Шайтан ҡотҡоһона бирелеүсән эске булмыш, тойғо; йән. □ Душа, чувство, нутро (в башкирской мифологии нечто внутреннее, подверженное влиянию шайтана). Нәфес таҙартыу. Нәфес уятыу. Нәфесен ҡотортоу. ■ Нәфес — ул шайтан тынғы бирмәгән эске тойғо. Башҡорт мифологияһынан.
НӘФЕС-ШАЙТАН (Р: чувство вожделения; И.: cupidity sense of desire; T: açgözlülük) и. иҫк.
Тынғы бирмәгән, нәпсене үҫтергән эске тойғо, эстәге күңел ҡорто. □ Чувство вожделения, алчность. Нәфес-шайтан уйнатыу. Нәфес-шайтан ыңғайына тороу. ■ Нәфес-шайтан кергәс, инсан донъяһы аҙҙы-туҙҙы, сыҡты сиктән һәммәһе. Ш. Бабич.
НӘФИС [ғәр. (Р: изящный; И.: graceful; elegant; T: nefis) с.
625
НӘҮМИҘЛЕК (нәүмиҙлеге) (Р.: безнадёжность; И.: despair; T: umutsuzluk) и. иҫк.
Нимәгәлер ышаныс юғалтыу; өмөтһөҙлөк. □ Безнадёжность. Нәумиҙлеккә етеу. Нәумиҙлеккә тарыу. Нәумиҙлектән арыныу.
■ Хөсәйен ҡарт нәумиҙлектең сигенә сыҡһа ла, уҙенең баҙарын төшөрә торғандарҙан тугел ине. В. Исхаҡов.
НӘҮМИҘЛӘНЕҮ (нәүмиҙлән-) (Р: терять надежду; И.: give up hope; lose hope; T: umudunu yitirmek) ҡ.
Теге йәки был нәмәгә ышаныс юғалтыу; өмөтһөҙләнеү. □ Терять надежду, чувствовать себя обездоленным. Ыцғай хәбәр ала алмағас, нәумиҙләнеп ҡалыу. ■ Тора-бара бабай киләсәктә балаларын куреугә нәу-миҙләнде. Экспедиция материалдарынан.
НӘҮХӘ [ғәр. (Р: плач; И.: cry; Т: ağlama) и. иҫк.
Ауыр ҡайғынан, кисерештән үкһеп илаған хәл; илаш-һыҡраш. □ Плач, рыдание. Халыҡ араһында илаш, һыҡташ, нәухә китте. ■ Бара-торғас егет бер батшалыҡҡа еткән, ти. Бында ул ҙур нәухәгә тарып, аптырашта ҡалған, ти. Әкиәттән.
НӘҮХӘ ҠЫЛЫУ (нәүхә ҡыл-) (Р: плакать; И.: weep; T: ağlamak) ҡ. иҫк.
Ниндәйҙер сәбәп менән көйһөҙләнеү; илау, һыҡтау. □ Плакать. Ҡара ҡайғынан нәухә ҡылыу. Ирекһеҙҙән нәухә ҡылыу.
■ Керһеҙ йәндәр нәухә ҡылып, ҡара эҫтәрҙе ҡарғағандар. Бәйеттән.
НӘФАСӘТ [ғәр. и. ҡар. нәфәсәт. Нәфасәткә юлығыу. Нәфасәтен табыу. Берәй нәфасәт буләк итеу.
НӘФЕЛ [ғәр. (Р: дополнительный; И.: extra; unscheduled; T: ek) и. иҫк.
1. Өҫтәмә рәүештә эшләнә торған эш.
□ Дополнительный. Нәфел алыу. Нәфел алып, хәлдән тайыу.
2. Кешене шатландырыу өсөн яҡшы теләктәр менән бушлай бирелә торған нәмә; бүләк. □ Подарок. Нәфел әҙерләу. Нәфел би-реу. Куркәм нәфел. Нәфелгә китап алыу.
НӘФЕЛ НАМАҘЫ (Р: дополнительная молитва; И.: additional Moslem prayer; T: nafile namazı) и. дини.
Биш намаҙҙан тыш өҫтәмә рәүештә башҡарылған намаҙ. □ Дополнительная молитва. Нәфел намаҙын утәу. Нәфел намаҙына барыу. Нәфел намаҙы уҡыу.
НӘФЕЛ УРАҘАҺЫ (Р: ураза во исполнение обета; И.: sawm promised in advance; T: nafile orucu) и. дини.
Алдан вәғәҙә ителгән, алдан ниәтләнгән ураҙа. □ Ураза (пост) во исполнение обета. Нәфел ураҙаһы тотоу. Нәфел ураҙаһын билдәләу. Нәфел ураҙаһына ниәт итеу.
НӘФЕЛ ӘЙТЕҮ (нәфел әйт-) (Р: дать обет; И.: vow; T: ant etmek; ahdetmek) ҡ.
Ҡөрьән уҡыйым, ҡорбан салдырам, ураҙа тотам, тип алдан нәҙер әйтеү. □ Дать обет (читать дополнительную молитву, резать жертвенное животное, дополнительно поститься, соблюдать уразу). Нәфел әйтеп ҡуйыу. Олатайым йәш сағында нәфел әйткән булған.
НӘФЕС [ғәр. иИ] (Р: душа; И.: soul; Т: сап) и. иҫк.
1. Йән, күңел. □ Душа, й Милләт эшен уҙ эше тип, нәфесте яҡын белеп, хеҙмәтендә теле, малы, ейлеме илә хәҙер улыр. С. Яҡшығолов.
2. кусм. ҡар. нәпсе. Нәфескә хужа булыу. Нәфесте тыйыу. • Нәфес һимертһәң, уҙецә бәлә килер. Мәҡәл.
3. миф. Шайтан ҡотҡоһона бирелеүсән эске булмыш, тойғо; йән. □ Душа, чувство, нутро (в башкирской мифологии нечто внутреннее, подверженное влиянию шайтана). Нәфес таҙартыу. Нәфес уятыу. Нәфесен ҡотортоу. ■ Нәфес — ул шайтан тынғы бирмәгән эске тойғо. Башҡорт мифологияһынан.
НӘФЕС-ШАЙТАН (Р: чувство вожделения; И.: cupidity sense of desire; T: açgözlülük) и. иҫк.
Тынғы бирмәгән, нәпсене үҫтергән эске тойғо, эстәге күңел ҡорто. □ Чувство вожделения, алчность. Нәфес-шайтан уйнатыу. Нәфес-шайтан ыңғайына тороу. ■ Нәфес-шайтан кергәс, инсан донъяһы аҙҙы-туҙҙы, сыҡты сиктән һәммәһе. Ш. Бабич.
НӘФИС [ғәр. (Р: изящный; И.: graceful; elegant; T: nefis) с.
625