Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 627
Поиск по словарям
НӘХЕҮ
НӘФРӘТЛЕ (Р.: презрительный; И.: contemptuous; T.: nefretli) с.
Нәфрәт белдергән, бик ныҡ асыулы. □ Презрительный. Нәфрәтле уй. Нәфрәтле ҡараш. ■ Һыцар ҡолаҡҡа ҡарата уның [Әпҡадирҙың] ауыҙынан тағы хисапһыҙ ҡуп нәфрәтле һуҙҙәр яуҙы. К. Мәргән.
НӘФРӘТЛӘНДЕРЕҮ (нәфрәтлән д ер-) (Р.: вызывать чувство ненависти или презрения; И.: cause feeling of hatred; T.: nefret ettirmek) ҡ.
Нәфрәт тойғоһо уятыу. □ Вызывать чувство ненависти или презрения. Шаҡшы һуҙҙәр ишетеу бабайҙы нәфрәтләндерҙе генә. ■ Хатта бабаларыбыҙҙың шул аяуһыҙлығына [барымта яһауҙарына] йөҙөң яна башлауын һиҙеп, нәфрәтләндергәндәй ҙә була. Халыҡ ижадынан.
НӘФРӘТЛӘНЕҮ (нәфрәтлән-) (Р: презирать; И.: despise; T.: nefret etmek) ҡ.
Нәфрәт тойғоһо кисереү, нәфрәт белдереү. □ Презирать, ненавидеть. / / Презрение, ненависть. И һөйәм тиһәм, тормош нәфрәт бирә; нәфрәтләнер саҡта — һөйҙөрә. Р. Бикбаев.
НӘФСЕ и. ҡар. нәпсе 1. ■ Тирә-яғымда ҡоҙғон кеуек өйөрөлгән димселәр, Одиссейҙың батшалығына нәфселәрен һуҙып йөрөгән ир йораттары ахырҙа хәйлә уйлап таптылар: уның ҡатынын яулап алыу өсөн ярыш ойошторҙолар. «Ағиҙел», № 10,2010.
НӘФСЕЛЕ с. ҡар. нәфсехур. Үтә нәфселе кеше.
НӘФСЕХУР [фарс. (Р: алчный;
И.: avid person; T.: aç gözlü kimse) с. иҫк.
Аҡсаға, мал-мөлкәткә туймай торған; нәфсе ҡоло; ҡомһоҙ. □ Алчный, жадный (о человеке). Нәфсехур бәндә. Нәфсехур дошманды курһәтмәһен яҙмыш. Нәфсехур әҙәм менән юлың бер булмаһын.
НӘФСИӘТ [ғәр. Aİaij] (Р: душа; И.: soul; inner world; T.: gönül) и.
Кешенең эске рухи донъяһы, хис-тойғоһо, уй-фекере; күңел, рух. □ Душа. Тынғыһыҙ нәфсиәт. Нәфсиәт байлығы. Нәфсиәт йыуанысы. Ҡаты нәфсиәт. Нескә нәфсиәт. Саф нәфсиәт. Барлыҡ нәфсиәте менән башҡорт. Кутәренке нәфсиәттә булыу.
НӘФӘҠӘ [ғәр. (Р: деньги для нуждающихся; И.: money for the needy; T.: nafaka) и. иҫк.
1. Ярҙамға мохтаж кешеләргә бирелә торған аҡса. □ Деньги для нуждающихся. Нәфәҡә кусереу. Нәфәҡә биреу. Нәфәҡә алыу. Нәфәҡә таратыу. Нәфәҡәгә тәғәйенләнгән аҡса.
2. Ашамлыҡ; ризыҡ. □ Еда, пища. ■ Егет меҫкен китә, ай, илдәргә, ризыҡ, нәфәҡә яҙған ерҙәргә. Халыҡ йырынан. • Ҡыҙ баланың нәфәҡәһе дихаяттар ҡулында. Әйтем.
НӘФӘР [ғәр. jü] (Р: группа; И.: group; Т.: grup) и. иҫк. ҡар. төркөм.
Өс йәки унан да күп кешеләр йыйылмаһы. □ Группа. Балалар нәфәре. Уғрылар нәфәренә тап булыу. Бер нәфәр бисә-сәсә гәп һатып тора. ■ Бындағы залим старшина вә турәләр беҙҙәрҙе бурҙар нәфәренә ссылкаға ебәрерҙәр. «Батыршаның хаты».
НӘФӘСӘТ [ғәр. (Р: драгоценная вещь; И.: bijou; T.: nefaset) и. иҫк.
1. Ҡиммәтле нәмә. □ Драгоценная вещь. Нәфәсәт буләк итеу. Нәфәсәттән баш тартыу. Атай-олатайҙарҙан ҡалған нәфәсәт.
2. ҡар. нәфислек. И [Шәмсетдин:] Шиғриәт һәм нәфәсәткә һәләтлек - юғарынан бирелгән ҡиммәтле гәуһәр таш. К. Мәргән.
НӘХАС [ғәр. (Р: рынок работорговли; И.: market of slave-trade; T.: köle pazarı) и. иҫк. ҡар. ҡол баҙары.
Ҡолдар һатылған урын. □ Рынок работорговли. Нәхас тулы бала-саға. Нәхас яғынан илаған-һыҡтаған тауыш ағыла. ■ Колониаль империалистик илдәрҙә бөгөнгө көндә лә нәхастар бар. Интернет селтәренән. Бер көн бер ир нәхасҡа керҙе, ҡол алмаҡ өсөн. «Башҡорт әҙәбиәте антологияһы»нан.
НӘХЕС [ғәр. (Р: несчастье; И.: misfortune; T.: nahs) и. иҫк. ҡар. уңышһыҙлыҡ.
Бәхеттән мәхрүм булған; бәхетһеҙлек. □ Несчастье, неудача. Нәхескә юлығыу. Нәхестән ҡотолоу. Нәхес көндәре. Нәхестән ҡасыу.
НӘХЕҮ [ғәр. (Р: синтаксис; И.: syntax; T.: nahiv) и. иҫк. ҡар. синтаксис.
627
НӘФРӘТЛЕ (Р.: презрительный; И.: contemptuous; T.: nefretli) с.
Нәфрәт белдергән, бик ныҡ асыулы. □ Презрительный. Нәфрәтле уй. Нәфрәтле ҡараш. ■ Һыцар ҡолаҡҡа ҡарата уның [Әпҡадирҙың] ауыҙынан тағы хисапһыҙ ҡуп нәфрәтле һуҙҙәр яуҙы. К. Мәргән.
НӘФРӘТЛӘНДЕРЕҮ (нәфрәтлән д ер-) (Р.: вызывать чувство ненависти или презрения; И.: cause feeling of hatred; T.: nefret ettirmek) ҡ.
Нәфрәт тойғоһо уятыу. □ Вызывать чувство ненависти или презрения. Шаҡшы һуҙҙәр ишетеу бабайҙы нәфрәтләндерҙе генә. ■ Хатта бабаларыбыҙҙың шул аяуһыҙлығына [барымта яһауҙарына] йөҙөң яна башлауын һиҙеп, нәфрәтләндергәндәй ҙә була. Халыҡ ижадынан.
НӘФРӘТЛӘНЕҮ (нәфрәтлән-) (Р: презирать; И.: despise; T.: nefret etmek) ҡ.
Нәфрәт тойғоһо кисереү, нәфрәт белдереү. □ Презирать, ненавидеть. / / Презрение, ненависть. И һөйәм тиһәм, тормош нәфрәт бирә; нәфрәтләнер саҡта — һөйҙөрә. Р. Бикбаев.
НӘФСЕ и. ҡар. нәпсе 1. ■ Тирә-яғымда ҡоҙғон кеуек өйөрөлгән димселәр, Одиссейҙың батшалығына нәфселәрен һуҙып йөрөгән ир йораттары ахырҙа хәйлә уйлап таптылар: уның ҡатынын яулап алыу өсөн ярыш ойошторҙолар. «Ағиҙел», № 10,2010.
НӘФСЕЛЕ с. ҡар. нәфсехур. Үтә нәфселе кеше.
НӘФСЕХУР [фарс. (Р: алчный;
И.: avid person; T.: aç gözlü kimse) с. иҫк.
Аҡсаға, мал-мөлкәткә туймай торған; нәфсе ҡоло; ҡомһоҙ. □ Алчный, жадный (о человеке). Нәфсехур бәндә. Нәфсехур дошманды курһәтмәһен яҙмыш. Нәфсехур әҙәм менән юлың бер булмаһын.
НӘФСИӘТ [ғәр. Aİaij] (Р: душа; И.: soul; inner world; T.: gönül) и.
Кешенең эске рухи донъяһы, хис-тойғоһо, уй-фекере; күңел, рух. □ Душа. Тынғыһыҙ нәфсиәт. Нәфсиәт байлығы. Нәфсиәт йыуанысы. Ҡаты нәфсиәт. Нескә нәфсиәт. Саф нәфсиәт. Барлыҡ нәфсиәте менән башҡорт. Кутәренке нәфсиәттә булыу.
НӘФӘҠӘ [ғәр. (Р: деньги для нуждающихся; И.: money for the needy; T.: nafaka) и. иҫк.
1. Ярҙамға мохтаж кешеләргә бирелә торған аҡса. □ Деньги для нуждающихся. Нәфәҡә кусереу. Нәфәҡә биреу. Нәфәҡә алыу. Нәфәҡә таратыу. Нәфәҡәгә тәғәйенләнгән аҡса.
2. Ашамлыҡ; ризыҡ. □ Еда, пища. ■ Егет меҫкен китә, ай, илдәргә, ризыҡ, нәфәҡә яҙған ерҙәргә. Халыҡ йырынан. • Ҡыҙ баланың нәфәҡәһе дихаяттар ҡулында. Әйтем.
НӘФӘР [ғәр. jü] (Р: группа; И.: group; Т.: grup) и. иҫк. ҡар. төркөм.
Өс йәки унан да күп кешеләр йыйылмаһы. □ Группа. Балалар нәфәре. Уғрылар нәфәренә тап булыу. Бер нәфәр бисә-сәсә гәп һатып тора. ■ Бындағы залим старшина вә турәләр беҙҙәрҙе бурҙар нәфәренә ссылкаға ебәрерҙәр. «Батыршаның хаты».
НӘФӘСӘТ [ғәр. (Р: драгоценная вещь; И.: bijou; T.: nefaset) и. иҫк.
1. Ҡиммәтле нәмә. □ Драгоценная вещь. Нәфәсәт буләк итеу. Нәфәсәттән баш тартыу. Атай-олатайҙарҙан ҡалған нәфәсәт.
2. ҡар. нәфислек. И [Шәмсетдин:] Шиғриәт һәм нәфәсәткә һәләтлек - юғарынан бирелгән ҡиммәтле гәуһәр таш. К. Мәргән.
НӘХАС [ғәр. (Р: рынок работорговли; И.: market of slave-trade; T.: köle pazarı) и. иҫк. ҡар. ҡол баҙары.
Ҡолдар һатылған урын. □ Рынок работорговли. Нәхас тулы бала-саға. Нәхас яғынан илаған-һыҡтаған тауыш ағыла. ■ Колониаль империалистик илдәрҙә бөгөнгө көндә лә нәхастар бар. Интернет селтәренән. Бер көн бер ир нәхасҡа керҙе, ҡол алмаҡ өсөн. «Башҡорт әҙәбиәте антологияһы»нан.
НӘХЕС [ғәр. (Р: несчастье; И.: misfortune; T.: nahs) и. иҫк. ҡар. уңышһыҙлыҡ.
Бәхеттән мәхрүм булған; бәхетһеҙлек. □ Несчастье, неудача. Нәхескә юлығыу. Нәхестән ҡотолоу. Нәхес көндәре. Нәхестән ҡасыу.
НӘХЕҮ [ғәр. (Р: синтаксис; И.: syntax; T.: nahiv) и. иҫк. ҡар. синтаксис.
627